Nồi cám heo

Trong khi đang đi dạo quanh xóm ở một khu du lịch sinh thái, nhỏ bạn ngửi tới ngửi lui rồi quay sang nói với tôi: “Nhà ai đang luộc bắp đó bà. Tôi thích bắp lắm, ngửi thấy rõ mùi luôn”. Và dù tôi nói không phải mùi bắp, là mùi gì đó quen lắm mà tôi không gọi tên được thì nhỏ bạn vẫn khăng khăng chắc nịch là mùi bắp luộc. 

Chúng tôi đi về phía mùi hương, thấy anh chủ nhà đang ngồi bên bếp củi, bèn hỏi: “Anh ơi, anh đang nấu gì đó?”. Anh cười, bảo: “Anh đang nấu cám heo”. Tôi và nhỏ bạn cười ngặt nghẽo. Nhưng mùi cám heo được gọi tên đã rất nhanh chóng đưa tôi về ký ức những năm một ngàn chín trăm hồi đó…

Cô bạn tôi phát hiện ra nồi cám heo với mùi hương mà bạn ngỡ là... bắp luộc

Đám trẻ trong làng tôi hầu như cứ đến tuổi là được làm quen với cách nấu cám heo như một bài học vỡ lòng. Có đứa mới 5, 6 tuổi đã phải phụ mẹ hoặc “đứng bếp” chính. Nhưng có những đứa như tôi, vì trong nhà có anh, chị lớn hơn gánh vác nên tôi phải làm quen với công việc này muộn hơn - khi đã 12 tuổi.

Chẳng ai dạy từng bước. Chúng tôi cứ nhìn cách mẹ làm rồi học theo. Mọi việc cũng chẳng theo trình tự như kiếm củi, băm bèo, cắt rau… mà đơn giản là đang dở công đoạn nào thì sẽ làm cái đó. Thiếu củi thì đi kiếm củi, thiếu rau thì đi cắt rau hoặc thiếu cám thì… qua nhà hàng xóm để vay cám.

Để kiếm củi, đám trẻ chúng tôi sẽ đi qua những bức tường rào bằng cây, kiếm xem có củi khô thì rút rồi mang về nhà dự trữ; hay đi qua những mảnh vườn bỏ hoang, khi thả trâu bò ăn rông rồi lang thang những rặng cây trên triền đê… cứ thấy củi là tự động nhặt hết. Đứa nào cũng từng trải qua ít nhiều cảnh gai đâm chảy máu, nhưng cũng kệ cho da tự liền.

Chị em tôi còn canh chừng những nhà có máy xay lúa trong xóm. Chỉ cần đi qua, thấy cái khuông nhỏ đựng vỏ trấu đang có trấu là một đứa lập tức chạy về lấy bao xác rắn để hốt trấu. Vỏ trấu bắt lửa nhanh và lớn nên có dự trữ bao nhiêu trong bếp cũng không đủ. Chị tôi còn mang cả xăm lốp, dép cũ cho vào bếp nấu cám heo vì mấy loại cao su cháy lâu hơn. Mỗi lần nhìn cách chị tôi ứng biến theo kiểu có gì dùng nấy trước bếp củi, tôi lại trầm trồ ngưỡng mộ.

Nguyên liệu nấu cám heo và tạo nên mùi hương đặc trưng khó quên là cám gạo. Mỗi lần mẹ đi xay lúa sẽ mang thêm một bịch cám về để dành cho đàn heo. Và nếu mùi hương nồi cám heo có mùi bắp như nhỏ bạn tôi “tưởng bở” thì rất có thể là được nấu bằng cám bắp.

“Heo là loài ăn tạp”. Tôi nhớ rõ kiến thức đó trong môn sinh học, khi nhìn nồi cám heo ở nhà mình. Tất cả những loại rau, bèo, cơm thừa, canh cặn, nước tráng qua chén đĩa, xoong nồi sau bữa cơm, nước gạo, xương xẩu, đồ thiu hay không thiu… cứ bỏ hết vào nồi và nấu, heo vẫn tọp tọp ăn rất ngon miệng.

Cha tôi phụ trách làm nhiều giỗ nên thi thoảng tôi lại thấy mẹ tấm tắc khen: “Đợt này nhà nhiều giỗ, heo tha hồ ăn nước rác nên lên ký nhanh”. Đến đâu mà có rác từ nhà bếp không dùng đến, mẹ tôi đều xin về cho heo. Câu hỏi mỗi ngày của mẹ tôi khi đi chợ hoặc đi đồng về luôn là “nấu xong nồi cám heo chưa?”.

Cám heo hôi nhưng là mùi hôi rất dễ chịu. Thậm chí, nhiều khi cám heo nấu bằng những nguyên liệu sạch thì mẹ tôi còn sáng chế ra cách luộc khoai trong nồi cám heo. Ngồi canh những nồi cám heo sôi lụp bụp thật lâu để các nguyên liệu được chín nhừ mãi là hình ảnh ấm áp trong tuổi thơ tôi.

Con heo trở thành mục tiêu được vỗ béo nhiều nhất trong mỗi nhà. Những đứa trẻ chúng tôi lớn lên, được học hành đầy đủ cũng là nhờ tiền bán heo để đóng học phí. Tôi nhớ, cứ mỗi lần heo đến độ bán, mẹ lại tính toán các khoản để chi hoặc hẹn ai đó để trả bớt nợ. Heo bị bán đi cũng buồn, nhưng mẹ luôn nhanh chóng mua heo con mới về nuôi thế vào.

Đến bây giờ, mẹ tôi vẫn nuôi heo, nhưng ít khi bán đi. Anh chị em tôi đã trưởng thành, mẹ không cần vất vả lo toan chuyện tiền bạc nữa. Nhưng mỗi ngày, mẹ vẫn nấu những nồi cám để vỗ béo heo, chờ những dịp tụ họp đông đủ thì có thịt heo sạch cho con cháu ăn. 

Cát Tường