Những tiến bộ trong nghiên cứu ung thư đã, đang và sẽ cứu sống con người

Trung tâm nghiên cứu ung thư của Anh gọi năm 2024 là “thời kỳ hoàng kim của nghiên cứu ung thư”. Ảnh: Shutterstock

Xét nghiệm không xâm lấn và hỗ trợ sàng lọc trong chẩn đoán sớm

Một nghiên cứu lớn được công bố vào cuối năm 2024 ước tính, gần 6 triệu ca tử vong do 5 loại ung thư phổ biến nhất là ung thư vú, cổ tử cung, trực tràng, phổi và tuyến tiền liệt đã được ngăn ngừa trong giai đoạn 1975 - 2020, phần lớn là nhờ sàng lọc tốt hơn.

Đồng tác giả chính của nghiên cứu, Katrina Goddard cho biết, 8/10 ca tử vong do các loại ung thư này được ngăn ngừa trong 45 năm qua là nhờ vào những tiến bộ trong công tác phòng ngừa và sàng lọc.

Bỏ thuốc lá là biện pháp cứu sống lớn nhất, giúp ngăn ngừa khoảng 3,45 triệu ca tử vong. Những tiến bộ trong chụp nhũ ảnh cũng đã cứu sống được một số lượng lớn bẹnh nhân, cũng như vắc-xin phòng ngừa vi-rút papilloma ở người (HPV) trong trường hợp ung thư cổ tử cung và cắt bỏ polyp tiền ung thư trong trường hợp ung thư đại tràng.

Tiến sĩ Ashley Cheng Chi-kin - Giám đốc lâm sàng khoa ung thư tại Trung tâm Y tế CUHK ở Hồng Kông, Trung Quốc - cho biết chẩn đoán sớm ung thư là chìa khóa. Ông nói thêm rằng, mọi người hiện đã ý thức hơn về nguy cơ ung thư của mình. “Các tổ chức phi chính phủ, các chuyên gia hàng đầu và các giáo sư đang ủng hộ CT liều thấp (một loại X-quang đặc biệt chụp nhiều ảnh) để sàng lọc những người có yếu tố nguy cơ. Theo kinh nghiệm lâm sàng của chúng tôi, nhiều trường hợp được phát hiện sớm hơn" - tiến sĩ Ashley Cheng Chi-kin nói.

Chụp nhũ ảnh giúp phụ nữ phát hiện bệnh ung thư vú sớm. Ảnh: Shutterstock

Các xét nghiệm mới về ung thư đang được phát triển liên tục. Năm 2024, công ty công nghệ sinh học Novelna của Hoa Kỳ đã bắt đầu nghiên cứu một xét nghiệm có thể xác định 18 loại ung thư khác nhau bằng cách phân tích protein trong máu. Trong quá trình sàng lọc 440 người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư, xét nghiệm này đã xác định chính xác 93% ung thư giai đoạn 1 ở nam giới và 84% ở phụ nữ. Giai đoạn 1 có nghĩa là ung thư chưa di căn và tiên lượng tốt.

Lợi ích của việc xét nghiệm ung thư trong máu là rất lớn bởi tiết kiệm chi phí, chính xác, không xâm lấn. Các nhà nghiên cứu cho biết, nó có thể mở đường cho thế hệ xét nghiệm sàng lọc tiếp theo để chẩn đoán sớm nhất bệnh ung thư.

Bỏ thuốc lá có thể ngăn ngừa được khoảng 3,45 triệu ca tử vong do ung thư phổi và các loại ung thư khác. Ảnh: Shutterstock

Năm 2024, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã chấp thuận việc sử dụng ColoSense không xâm lấn của Geneoscopy để xét nghiệm mẫu phân phát hiện ung thư trực tràng.

FDA cũng đã chấp thuận xét nghiệm Shield của Guardant Health, một xét nghiệm máu để sàng lọc ung thư trực tràng ở những người có nguy cơ mắc bệnh trung bình và trên 45 tuổi.

Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cho biết nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng trong suốt cuộc đời là khoảng 1/23 đối với nam giới và 1/25 đối với nữ giới. Ngày càng có nhiều người dưới 50 tuổi mắc loại ung thư này, vì vậy việc xét nghiệm sớm là rất quan trọng.

Vai trò của AI trong điều trị ung thư

Trí tuệ nhân tạo (AI) được thiết lập để đóng vai trò quan trọng trong tương lai của việc phát triển các phương pháp điều trị và chẩn đoán ung thư.

Trong một nghiên cứu của Thụy Điển năm 2023, việc đọc phim chụp nhũ ảnh với sự trợ giúp của phần mềm AI đã phát hiện ra nhiều hơn 20% trường hợp ung thư vú so với cách đọc phim thông thường của 2 bác sĩ X-quang khác nhau.

Hiện nay có hơn 20 ứng dụng dựa trên AI được FDA chấp thuận cho chụp ảnh vú, với nhiều ứng dụng khác đang được phát triển. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Diagnostics cho thấy nhiều dự án thú vị, nhất là các ứng dụng AI vào phát hiện ung thư cho chụp nhũ ảnh.

Nhiều dự án và các ứng dụng AI hiện tập trung vào phát hiện ung thư bằng chụp nhũ ảnh. Ảnh: Shutterstock

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu tại Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ cũng đã phát triển một công cụ AI sử dụng kết quả của các xét nghiệm thường quy, như xét nghiệm máu, để tìm ra cách bệnh ung thư của một người có thể phản ứng với liệu pháp miễn dịch.

Miễn dịch trị liệu hoạt động bằng cách thúc đẩy hệ thống miễn dịch của cơ thể nhắm vào các tế bào ung thư đang được sử dụng theo nhiều cách. Điều này có thể bao gồm điều trị ung thư di căn (dạng đã lan rộng) và thu nhỏ khối u trước khi phẫu thuật.

Tin tốt về vắc-xin

Vắc xin sẽ bảo vệ cơ thể khỏi một số bệnh nhiễm trùng do vi-rút và cũng có thể giúp bảo vệ chống lại bệnh ung thư.

Ví dụ, vi-rút viêm gan B có thể làm tăng nguy cơ ung thư gan. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vắc-xin có tác dụng bảo vệ chống lại bệnh viêm gan B ở hơn 95% trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên khỏe mạnh.

Vi-rút u nhú ở người, HPV là một loại vi-rút lây truyền qua đường tình dục có thể gây ra 6 loại ung thư, không chỉ ung thư cổ tử cung mà còn cả ung thư hậu môn, hầu họng, dương vật, âm đạo và âm hộ. Đã có vắc-xin phòng ngừa HPV từ năm 2006.

Theo Học viện Sản phụ khoa Hoa Kỳ tại Washington, nếu bạn được tiêm vắc-xin trước khi tiếp xúc với vi-rút, vắc-xin HPV có hiệu quả 97% trong việc ngăn ngừa ung thư cổ tử cung và những thay đổi tế bào có thể dẫn đến ung thư.

Hiện nay, còn có 3 loại vắc-xin ung thư đang được thử nghiệm tại Đại học Oxford ở Anh.

Ung thư buồng trứng thường được gọi là kẻ giết người thầm lặng bởi nó không biểu hiện cho đến giai đoạn sau, khi đó việc điều trị trở nên khó khăn hơn. Một loại vắc-xin phòng ngừa có thể theo cùng cách mà vắc-xin HPV bảo vệ phụ nữ khỏi ung thư cổ tử cung.

Một khối u đa dạng glioblastoma, được nhìn thấy ở thùy trán của não. Ảnh: Shutterstock

LungVax, một loại vắc xin chống ung thư đang được thử nghiệm, được thiết kế cho những người hút thuốc hoặc đã cai thuốc lá. Đây là những người có nguy cơ mắc ung thư phổi cao. Theo nhóm dẫn đầu các thử nghiệm lâm sàng của vắc-xin, những người mắc bệnh ung thư phổi thì chỉ chưa đến 10% sống sót trong 10 năm.

Vắc-xin này kích thích hệ miễn dịch nhận biết và chống lại tế bào ung thư trong khi không ảnh hưởng đến các tế bào khỏe mạnh. Tuy nhiên, nó không thay thế được việc bỏ thuốc lá.

Loại vắc xin khác là LynchVax được thiết kế cho những người mắc hội chứng Lynch, một rối loạn di truyền hiếm gặp làm tăng nguy cơ ung thư ruột, tử cung và các loại ung thư khác. Vắc-xin có thể giúp tăng cường khả năng loại bỏ các tế bào đột biến, giúp giảm nguy cơ chuyển hóa thành ung thư.

Niềm hy vọng cho những người mắc bệnh u nguyên bào thần kinh đệm

Có những tiến triển mới và đầy hy vọng trong việc điều trị bệnh u nguyên bào thần kinh đệm - loại ung thư não phổ biến và dễ gây tử vong nhất.

Các nhà khoa học cũng đã phát triển một “GPS phân tử” - giống như mã bưu chính trong não - để hướng dẫn các tế bào miễn dịch đến khối u não.

Một thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu cho thấy một loại vi-rút diệt ung thư đang được phát triển là an toàn và hiệu quả trong điều trị u nguyên bào thần kinh đệm.

Liệu pháp chùm tia proton để điều trị cho những bệnh nhân lớn tuổi mắc bệnh u nguyên bào thần kinh đệm ác tính cấp độ 4. Ảnh: Shutterstock

Phòng khám Mayo ở Rochester, tiểu bang Minnesota của Hoa Kỳ, đã công bố tin tức đáng khích lệ về việc sử dụng liệu pháp chùm tia proton để điều trị cho những bệnh nhân lớn tuổi mắc bệnh u nguyên bào thần kinh đệm ác tính cấp độ 4. Hy vọng rằng điều này có thể kéo dài cuộc sống của bệnh nhân và kéo dài cuộc sống đó một cách chất lượng.

Điển hình là một người tham gia nghiên cứu được tiên lượng sống thêm 6 tháng sau khi được chẩn đoán mắc bệnh glioblastoma. Nhưng từ khi tham gia nghiên cứu, ông đã sống thêm gần 3 năm nữa.

Thảo Nguyễn (Women Health, SCMP)