Những tác phẩm phác họa diện mạo sân khấu TPHCM

Từ đề tài đấu tranh cách mạng…

Người ven đô của tác giả (TG) Minh Khoa, chuyển thể (CT) Nguyễn Gia Nghiệm, đạo diễn (ĐD) Minh Trị; Chim Việt cành Nam (ĐD Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Ngô Y Linh, Hoàng Ba) và Tiếng trống Mê Linh (TG Việt Dung - Vĩnh Điền, ĐD NSND Ngô Y Linh) đánh dấu một chặng đường mới của sân khấu cải lương TPHCM sau ngày đất nước thống nhất. Người ven đô là cuộc đấu tranh của người dân 18 thôn vườn trầu; Chim Việt cành Nam kể lại một phần cuộc đời của anh hùng Nguyễn Thái Bình, từ khoảng giữa năm 1970 đến khi ông hy sinh vào tháng 7/1972. Cả 2 vở diễn đậm chất cách mạng đã thu hút công chúng và để lại những dấu ấn đặc biệt. Mỗi vở còn góp phần tạo dựng tên tuổi cho nghệ sĩ bằng những vai ấn tượng. Sau gần nửa thế kỷ, nhân vật Tám Khỏe của NSND Ba Vân ở Người ven đô - tác phẩm kinh điển của cải lương cách mạng - vẫn được xem là một trong những vai diễn chưa tìm được người thay thế. Chim Việt cành Nam cũng góp phần tạo nên tên tuổi cho cố nghệ sĩ Đặng Vinh Quang trong vai Nguyễn Thái Bình.

Vở hát bội Lê Công kỳ án - ẢNH: NINH LỘC

Tiếng trống Mê Linh - tác phẩm gắn liền với thương hiệu Thanh Minh - Thanh Nga và đôi nghệ sĩ tài danh Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Thanh Nga, NSƯT Thanh Sang - cũng từng tạo nên cơn sốt cho sân khấu cải lương sau ngày đất nước thống nhất. Khán giả đã xếp hàng rồng rắn trước phòng vé, hàng trăm suất diễn luôn chật kín. Đây có lẽ là một trong những vở được dàn dựng lại nhiều nhất ở sân khấu cải lương, góp phần cho nhiều thế hệ nghệ sĩ thể hiện tài năng và tỏa sáng.

Trong suốt nửa thế kỷ qua, đề tài đấu tranh cách mạng luôn là dòng chảy mạnh mẽ trong đời sống sân khấu cải lương. Trong số đó, Chiến binh (TG Chu Lai, CT Hoàng Song Việt, ĐD NSND Trần Ngọc Giàu) nổi bật với một góc nhìn khác về chất thép của người lính ở thời bình. Vở cải lương xoay quanh những cuộc đối đầu trực diện giữa những người lính cùng chung chiến hào cả trong thời bom đạn ác liệt lẫn ngày hòa bình. Cuộc chiến chống tiêu cực, chống những kẻ “sâu dân, mọt nước” và tình yêu, sự hy sinh của những người lính được kể mộc mạc, dung dị, khai thác chiều sâu tâm lý khiến tác phẩm đề tài chính luận trở nên mềm mại và chạm được vào cảm xúc người xem.

… Đến câu chuyện về các thế hệ trong gia đình

Có một sự trùng hợp khá thú vị khi 2 tác phẩm được đề cử là Lá sầu riêng (TG Hoàng Dũng, ĐD NSND Ngô Y Linh, NSND Kim Cương) và Dạ cổ hoài lang (TG NSƯT Thanh Hoàng, ĐD NSƯT Nguyễn Công Ninh) không chỉ được xem là đại diện cho diện mạo của sân khấu kịch TPHCM mà còn chung đề tài về mối quan hệ gia đình.

Lá sầu riêng, tác phẩm kịch nói tiêu biểu của đoàn kịch Kim Cương

Lá sầu riêng kể câu chuyện của người mẹ nghèo, tần tảo nuôi con ăn học thành tài nhưng con trai lại mặc cảm với gia cảnh nghèo khó và từ chối người mẹ đã hy sinh cả cuộc đời cho mình. Mang thông điệp về sự hy sinh của cha mẹ, lòng hiếu thảo của con cái, đề cao những giá trị đạo đức và bài học làm người, Lá sầu riêng trở thành tác phẩm bất hủ. Lối kể chuyện dung dị, ngôn ngữ thoại đời thường, chân chất nhưng từng câu thoại lại buộc người xem phải suy nghĩ và rưng rưng xúc động. Lá sầu riêng mang dấu ấn đặc trưng của thương hiệu kịch nói Kim Cương, với phong cách biểu diễn đại diện cho kịch nói Nam Bộ trước khi có sự ra đời của Câu lạc bộ Sân khấu thể nghiệm 5B Võ Văn Tần vào năm 1984.

Cũng là câu chuyện gia đình nhưng Dạ cổ hoài lang lại là nỗi khắc khoải của những người Việt xa quê và khoảng cách thế hệ sâu sắc giữa những người ruột thịt nhưng lại khác biệt về văn hóa, suy nghĩ. Dạ cổ hoài lang là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa phong cách kịch nói Nam Bộ và kỹ thuật biểu diễn mang tính học thuật của Stanislavsky - giáo trình được sử dụng trong đào tạo diễn viên chuyên nghiệp ở các trường đào tạo nghệ thuật. Ra mắt năm 1994, mỗi ngày Dạ cổ hoài lang có đến 3 suất diễn nhưng vẫn không thể đáp ứng hết nhu cầu của khán giả lúc bấy giờ. Năm 1995, lần đầu tiên kịch TPHCM ra mắt khán giả Hà Nội với Dạ cổ hoài lang và đã hoàn toàn chinh phục cả công chúng lẫn giới làm nghề. Không chỉ định vị lại vị trí của kịch nói TPHCM, Dạ cổ hoài lang đã có hơn 1.000 suất diễn, với sự tham gia của nhiều thế hệ diễn viên. Sau 20 năm, bản dựng mới được dựng lại ở sân khấu IDECAF vẫn tiếp tục cháy vé. Kịch bản cũng từng được CT thành phim năm 2017.

Nỗ lực tiếp cận cuộc sống đương đại

Nỗ lực đổi mới, tiếp cận những thủ pháp dàn dựng, ngôn ngữ sân khấu mới luôn là khát khao cháy bỏng của người làm sân khấu. Trong đó, cố soạn giả Lê Duy Hạnh được xem là cánh chim đầu đàn, người luôn tiên phong cho những ý tưởng sáng tạo, khuynh hướng mới cho sân khấu. Tác phẩm Rồng phượng của ông (CT Hoàng Song Việt) với sự chỉ huy của ĐD NSND Trần Ngọc Giàu là dấu ấn đẹp của sân khấu cải lương trong hành trình nửa thế kỷ qua. Câu chuyện về những mâu thuẫn của 2 làng nghề thêu xưa, được kể bằng ngôn ngữ hiện đại, nhưng vẫn vẹn nguyên chất trữ tình vốn có của nghệ thuật cải lương. Phần âm nhạc do nhạc sĩ Trần Vương Thạch “lĩnh xướng” là sự phối hợp nhịp nhàng, khéo léo giữa nhạc cổ và nhạc hiện đại. Âm nhạc mang nhiều dấu ấn sáng tạo và bổ sung cho nhau, hỗ trợ nghệ sĩ thăng hoa trong ca diễn và chạm vào trái tim khán giả. Rồng phượng đã đoạt giải Vở diễn xuất sắc nhất Hội diễn sân khấu cải lương chuyên nghiệp toàn quốc 2005.

Anh hùng Nguyễn Trung Trực - tác phẩm rối nước mang nhiều dấu ấn sáng tạo của nhà hát nghệ thuật Phương Nam - ẢNH: TRUNG SƠN

Hát bội, rối nước - những loại hình ngỡ rất khó tìm được sáng tạo mới để tiếp cận số đông công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ, cũng có 2 ứng viên xuất sắc.

Lê Công kỳ án là tác phẩm đầu tiên của nhà hát hát bội TPHCM thực hiện từ chính nguồn lực của nhà hát - TG NSƯT Hữu Danh, ĐD Nguyễn Hoàn (thời điểm đó là phó giám đốc nhà hát). Kịch bản kể cuộc đời và sự nghiệp của Tả quân Lê Văn Duyệt - người có công an định, phát triển vùng đất Sài Gòn - Gia Định và Nam Bộ xưa - đã đưa nhà hát nghệ thuật hát bội TPHCM chạm tay vào cột mốc mới: chiếc huy chương vàng vở diễn đầu tiên của nhà hát tại Liên hoan tuồng, bài chòi và dân ca kịch toàn quốc 2018. Tác phẩm cũng được trao giải thưởng Sáng tạo TPHCM năm 2021 (lần thứ hai).

Anh hùng Nguyễn Trung Trực là vở rối nước đề tài lịch sử đầu tiên của nhà hát nghệ thuật Phương Nam. Không chỉ giới thiệu nghệ thuật rối nước với công chúng trong một diện mạo mới, với đề tài mới, Anh hùng Nguyễn Trung Trực còn có sự kết hợp khéo léo một số loại hình rối khác như: rối dây, rối que, rối bóng… Gần 50 con rối nước mới được diễn viên, nhân viên của nhà hát thực hiện từ tạo hình, chế tác nhân vật đến vận hành. Rối được làm bằng nhựa composite thay vì bằng gỗ như rối truyền thống, giúp con rối nhẹ hơn, thời gian thực hiện ngắn hơn và chi phí sản xuất cũng thấp hơn nhưng vẫn đáp ứng được yêu cầu của nghệ thuật rối nước. Những nỗ lực của nhà hát đã mang đến cho Anh hùng Nguyễn Trung Trực sự độc đáo và mới lạ, ngay cả với những khán giả vốn đã rất quen với nghệ thuật rối nước.

À ố show - chương trình nghệ thuật được nhiều du khách trong nước lẫn quốc tế nhận định là show diễn không thể bỏ qua khi đến TPHCM cũng là đề cử đáng chú ý. Công diễn từ tháng 2/2013, tác phẩm của Luna Production với ê kíp Tuấn Lê, Nguyễn Nhất Lý, Nguyễn Lân Maurice, Nguyễn Tấn Lộc có toàn bộ đạo cụ, cảnh trí sân khấu được làm từ tre, nứa. Vở diễn là sự phối hợp nhịp nhàng giữa kỹ năng biểu diễn của nghệ sĩ, kỹ thuật sân khấu hiện đại, dàn dựng ánh sáng, trình diễn âm thanh và phối cảnh sân khấu. Chất liệu âm nhạc tài tử đầy sáng tạo của NSND Thanh Hải là một trong những điểm nhấn cảm xúc đặc biệt của À ố show. Bên cạnh hàng ngàn suất diễn phục vụ công chúng trong nước, À ố show đã có hơn 200 suất diễn tại hơn 10 quốc gia. Tác phẩm cũng đã được trao giải Nhất, giải thưởng Sáng tạo TPHCM lần thứ hai năm 2021.

Thảo Vân