Những người Việt giải mã được bộ gen SARS-CoV-2

Săn tìm, bẻ khóa bộ gen SARS-CoV-2 

Những ngày cuối năm, khi người dân TPHCM chuẩn bị đón tết Tân Sửu thì xuất hiện chùm ca lây nhiễm ở sân bay Tân Sơn Nhất. Để củng cố thêm các chiến thuật dập tắt chuỗi lây nhiễm COVID-19, nhóm nghiên cứu ở Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM ngày đêm bám trụ phòng thí nghiệm với hy vọng bắt cho được virus hiện nguyên hình. 

Cuối cùng, nhóm đã công bố ba bộ gen SARS-CoV-2 thu nhận được từ chuỗi lây nhiễm ở sân bay Tân Sơn Nhất đều thuộc chủng A.23.1 - biến chủng chưa từng được phát hiện tại Việt Nam. Chủng này được phát hiện lần đầu tiên ở Rwanda, châu Phi vào tháng 10/2020.

Tiến sĩ Lê Văn Tấn - Trưởng nhóm nghiên cứu các bệnh nhiễm trùng mới nổi, Đơn vị nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU)

Kết quả này đã góp phần làm sáng tỏ hơn bức tranh dịch tễ của đợt dịch COVID-19 đang bùng phát mạnh ở Việt Nam từ cuối tháng 1/2021 đến nay. Nhờ đó, TPHCM tập trung vào khoanh vùng dập dịch và mở rộng giám sát trong cộng đồng dựa trên cơ sở ổ dịch tại TPHCM chứ không liên quan đến ổ dịch ở tỉnh Hải Dương, Quảng Ninh. 

Người khởi đầu cho việc giải mã trình tự gen virus SARS-CoV-2 này là tiến sĩ Lê Văn Tấn - 39 tuổi, Trưởng nhóm nghiên cứu các bệnh nhiễm trùng mới nổi, Đơn vị nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU). Tranh thủ giờ giải lao, tiến sĩ Lê Văn Tấn chia sẻ, quê anh ở Quảng Trị; sau khi tốt nghiệp ngành công nghệ sinh học của Trường đại học Khoa học Tự nhiên TPHCM, anh gia nhập OUCRU vào năm 2004. Trụ sở OUCRU đặt tại Khoa Xét nghiệm của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM.

Trước đó, vào tháng 6/2020, ngành y Việt Nam tự hào khi tạp chí Clinical Infectious Diseases của Hội Truyền nhiễm Hoa Kỳ đăng tải công trình nghiên cứu của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM - công trình đã đóng góp những bằng chứng khoa học quan trọng cho thế giới trong cuộc chiến chống lại đại dịch COVID-19.

Sở Y tế TPHCM nhận định, đây là một trong những nghiên cứu đầu tiên trên thế giới cho thấy khả năng lây truyền SARS-CoV-2 ở người không có triệu chứng. Kết quả nghiên cứu này góp phần làm thay đổi quan điểm của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lúc bấy giờ về khả năng lây nhiễm ở những người nhiễm SARS-CoV-2 không có triệu chứng, đồng thời cho thấy khuyến cáo đeo khẩu trang để phòng ngừa lây lan cho mọi người là phù hợp.

Công trình nghiên cứu này đã được Chính phủ Anh sử dụng hai lần để làm tài liệu nguồn về COVID-19, được Diễn đàn Kinh tế thế giới chọn là một trong ba sự kiện khoa học của tuần thứ hai, tháng 6/2020.

Việt Nam còn được bạn bè quốc tế ca ngợi khi giải mã gen virus và khống chế được chùm ca bệnh nổi tiếng tại Việt Nam ở quán bar Buddha (quận 2, TPHCM) liên quan đến bệnh nhân 91, là phi công người Anh. Cuối cùng, kết quả được công bố trên tạp chí Emerging Infectious Diseases của CDC Hoa Kỳ, vốn có chỉ số ảnh hưởng hàng đầu thế giới về mặt y học. Nhóm đã giải mã được 11 bộ gen của SARS-CoV-2 từ các bệnh nhân, từ đó xác định được hai chuỗi lây truyền xuất phát từ các ca bệnh không có triệu chứng. 

Bên trong phòng xét nghiệm của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM

Cũng theo nhận định của Sở Y tế TPHCM, nghiên cứu này củng cố thêm bằng chứng về việc lây nhiễm ở những người nhiễm SARS-CoV-2 nhưng không có triệu chứng, cũng như nguy cơ siêu lây nhiễm ở môi trường thông khí kém (ở quầy bar). Bài báo này đã một lần được sử dụng làm tài liệu nguồn về COVID-19 của Chính phủ Anh.

Lao vào bệnh viện với chiếc quần lửng

Để có được thành công này, nhóm nghiên cứu đã trải qua những ngày tháng “nằm gai nếm mật”, phải chạy đua, chuẩn bị các “vũ khí tối tân” ngay từ khi Việt Nam xuất hiện những ca bệnh đầu tiên. 

Lúc bấy giờ, WHO chưa ban hành quy chuẩn chẩn đoán virus nCoV (sau này mang tên SARS-CoV-2). Nhưng để tìm cách xây dựng quy trình xét nghiệm phát hiện, chẩn đoán sớm cho người dân, tiến sĩ Nguyễn Văn Vĩnh Châu - Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM đã cùng với các bác sĩ, nhà khoa học bàn bạc phương án. 

Vài tuần sau đó, vào ngày 31/1/2020, một Việt kiều 73 tuổi ho khan trên sáu ngày, thở mệt, đang tạm trú tại một khách sạn ở quận 3, TPHCM được đưa vào Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM. Kết quả chụp X-quang phổi cho thấy, phổi bị tổn thương phế nang mô kẽ lan tỏa cả hai bên phế trường. Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM quyết định cho chạy xét nghiệm bằng quy trình được xây dựng từ OUCRU. 

Tiến sĩ Lê Văn Tấn nhớ lại: “Tôi còn nhớ, đó là vào ngày mùng Tám tết Canh Tý 2020. Khi đang uống cà phê với ba mẹ vợ, hay tin phải xét nghiệm tìm SARS-CoV-2 gấp, tôi lao thẳng đến phòng xét nghiệm với chiếc quần lửng thể thao. Miệt mài đến 15g, chúng tôi hoàn thành quy trình, xác định người đàn ông Việt kiều bị nhiễm COVID-19”.

Tiến sĩ Lê Văn Tấn cho biết, bản năng của nhà khoa học là tò mò, nên khi giải trình tự gen SARS-CoV-2 mà còn mập mờ, chưa sáng tỏ, nó sẽ kích thích để nhà khoa học đi tìm câu trả lời. Tuy nhiên, anh cho rằng, có lẽ nhóm cũng gặp may mắn và nhờ những cộng sự mát tay nên việc giải trình tự gen trong những thời điểm then chốt chống dịch tại TPHCM vừa qua đều thành công. 

Tiến sĩ Lê Văn Tấn bộc bạch: “Những kết quả nghiên cứu về SARS-CoV-2 trong thời gian qua là công sức của cả nhóm với sự tin tưởng, hỗ trợ của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM. Thành viên của nhóm không ngại hy sinh việc riêng, sẵn sàng xung trận chống dịch, kể cả ngày nghỉ và lễ, tết”. 

Thạc sĩ Nghiêm Mỹ Ngọc - Phó trưởng khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM - không quên được cảm xúc vui buồn lẫn lộn khi cùng tiến sĩ Tấn và hai thành viên khác phát hiện ra ca COVID-19 đầu tiên tại bệnh viện: “Nếu nói vui thì không hẳn đúng vì phát hiện ca bệnh thì sao vui được. Nhưng đó là cảm xúc vừa mừng vừa lo. Mừng vì quy trình xét nghiệm COVID-19 của nhóm nghiên cứu đã có kết quả. Lo là nếu phát hiện ra ca bệnh, không biết sắp tới, thành phố mình sẽ phải chống đỡ ra sao đây. Lúc ấy, trên thế giới có nhiều người chết vì COVID-19 rồi”. 

Thạc sĩ Nghiêm Mỹ Ngọc - Phó trưởng khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM

Chỉ tay vào hành lang dài ở Khoa Xét nghiệm, được ngăn cách bên ngoài bằng cánh cửa kính có dán thông báo “Nguy hiểm sinh học. Khu vực xét nghiệm, hạn chế ra vào”, thạc sĩ Nghiêm Mỹ Ngọc nói, đó là nơi mà chị và đồng nghiệp đã cống hiến hết sức lực trong những ngày tết Tân Sửu 2021.

Từ những thành công bước đầu này, Khoa Xét nghiệm của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM là bệnh viện đầu tiên tại TPHCM được Bộ Y tế chấp thuận cho thực hiện xét nghiệm khẳng định COVID-19, bên cạnh Viện Pasteur. 

Hiếu Nguyễn