Những lá thư để lại

Ảnh cưới của bà Tôn Nữ Quỳnh Như và ông Trần Quang Long năm 1967

Mối duyên giữa nàng tiểu thơ và chàng nhà thơ

“Hơn 1 năm rồi tụi mình xa nhau. Ở tù ra em đem những bức thư của mình đi đóng thành tập. Khi nào buồn và nhớ mình, em lấy ra đọc. Em nghĩ rằng khi nào em cũng có một tình yêu bên cạnh, vì chiến tranh mà tụi mình đành tạm xa nhau thôi. Đừng phụ lòng em nghe mình” (Bút tích bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho liệt sĩ Trần Quang Long năm 1968).

Đó là những dòng chữ đã nhuốm màu thời gian bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho chồng - liệt sĩ Trần Quang Long. Những dòng chữ được viết ở mặt sau lá thư cuối cùng bà nhận được từ người chồng yêu dấu đưa chúng tôi tìm về câu chuyện đầy xúc động.

Bà Tôn Nữ Quỳnh Như là con gái giáo sư Tôn Thất Dương Kỵ - nhà báo, nhà trí thức yêu nước, nguyên Tổng thư ký Ủy ban Trung ương Liên minh Các lực lượng dân tộc, dân chủ và hòa bình Việt Nam.

Sinh ra và lớn lên tại vùng đất cố đô Huế, năm 1959, bà theo gia đình vào Sài Gòn. Năm 1960, khi đang là nữ sinh Trường nữ Gia Long (nay là Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai), bà bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng bí mật với sự hướng dẫn của đồng chí Lê Quang Vịnh - một nhà giáo yêu nước, một chiến sĩ cách mạng kiên trung, đã 3 lần bị Mỹ - Diệm tuyên án tử hình và lưu đày 14 năm ở ngục tù Côn Đảo.

Khi đồng chí Lê Quang Vịnh bị bắt, bà phải bỏ học 1 năm để tránh sự theo dõi của địch. Năm 1962, bà thi đậu Trường đại học Kiến trúc Sài Gòn, bắt liên lạc trở lại với tổ chức và tích cực hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn. Ẩn sau vẻ ngoài mảnh mai, dịu dàng, xinh đẹp của một tiểu thơ là một trái tim yêu nước, đầy nhiệt huyết với lý tưởng cách mạng, say mê học tập, tính cách ngay thẳng, cương trực, quyết đoán.

Trong dịp tham dự trại hè Đà Lạt năm 1964, bà đã gặp nhà thơ Trần Quang Long. Sau đó, có vài lần, ông viết thư gửi bà nhưng không nhận được hồi âm. Năm 1967, khi đang dạy học ở Quy Nhơn, cuối tuần về Sài Gòn, qua một người bạn kết nối, ông rất vui mừng khi gặp lại bà Quỳnh Như.

Từ đó, cứ 2 ngày cuối tuần, ông chống nạng (do bị bắn gãy chân khi tham gia tổ chức cuộc biểu tình quy mô lớn của học sinh, sinh viên ở Quy Nhơn) háo hức đến thăm bà.

Với nhà thơ Trần Quang Long, tình cảm dành cho Quỳnh Như rất đặc biệt: vừa rung động, si mê vừa tôn trọng, nể phục. Quỳnh Như khi ấy có không ít chàng trai con nhà gia thế theo đuổi nhưng đã dành sự mến mộ cho Trần Quang Long - người đàn ông tài hoa, cùng chí hướng và đầy bản lĩnh. Tình yêu lứa đôi hòa quyện trong tình yêu đất nước, chung lý tưởng cách mạng.

Những vần thơ cháy bỏng nhiệt huyết cách mạng, có sức kêu gọi, hiệu triệu mạnh mẽ học sinh, sinh viên, trí thức… đứng lên đấu tranh giành hòa bình, độc lập cho dân tộc của nhà thơ Trần Quang Long có sự ủng hộ, khích lệ to lớn của bà Quỳnh Như.

Mỗi lần viết thư cho nhà thơ Trần Quang Long, Quỳnh Như đều gửi theo những lời nhắn nhủ, mong ước: “Hy vọng thơ Long sẽ hay hơn nữa vì em thấy Long còn trẻ. Hướng đi của văn nghệ, Long thấy rõ có đối tượng để phục vụ, có hoàn cảnh để sống tốt. Em mong Long tiến bộ không phải chỉ là cái mong mỏi của một người yêu đối với một người yêu mà cái mong mỏi của một người bạn cho xã hội chúng ta, cho ước vọng của thế hệ tụi mình” (Trích thư bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho ông Trần Quang Long năm 1967).

“Tình yêu đất nước khi nào cũng đẹp tuyệt vời. Làm thơ ca ngợi thêm về đất nước mình đi Long. Ngày còn bé tí, em yêu ngôi nhà có vườn rau của me chú; khi đi học tiểu học, em yêu làng Thuận Cát em ở, Trường tiểu học Trần Cao Vân. Và lớn lên, mỗi ngày qua bến đò Thừa Phủ 4 lần, em yêu dòng sông Hương, dãy Trường Sơn. Bây giờ, em có cả đất nước hùng vĩ, có cả Trần Quang Long để yêu” (Trích thư bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho ông Trần Quang Long năm 1967).

Năm 1967, bà Quỳnh Như và ông Trần Quang Long kết hôn. Sau khi kết hôn, ông Trần Quang Long vẫn dạy học xa nhà, bà Quỳnh Như ở Sài Gòn vừa đi học vừa đi làm và hoạt động cách mạng trong khi đang mang bầu đứa con đầu lòng. Những nguy hiểm rình rập, những bộn bề lo toan của cuộc sống, bà tìm cách xoay xở, giải quyết không một lời kêu ca, phàn nàn để chồng toàn tâm, toàn ý dạy học, tập trung các nguồn lực thúc đẩy phong trào học sinh, sinh viên, sáng tác, in ấn, xuất bản thơ… kêu gọi, cổ vũ nhân dân đứng lên đấu tranh.

Bà đặt trọn vẹn niềm tin vào người chồng cùng chí hướng, luôn ủng hộ và hỗ trợ ông. Những lá thư bà viết cho chồng chủ yếu là gửi gắm nỗi nhớ thương, những lời động viên và cả niềm háo hức, mong ước về đứa con đầu lòng: “Khi nào Long về dẫn em đi mua cuốn sách cách nuôi con nít để em học dần. Nghĩ đến con mình nó mập chú ú là thích rồi. Em muốn nó có cái cười và dáng đi giống của Long” (Trích thư bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho ông Trần Quang Long năm 1968).

Ông Trần Xuân Thắng - con trai bà Tôn Nữ Quỳnh Như và liệt sĩ Trần Quang Long - trao tặng kỷ vật cho Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Tình yêu thành sức mạnh

Tháng 2/1968, bà Quỳnh Như bị Tổng nha Cảnh sát bắt giữ. Trong lúc này, do nhiệm vụ gấp gáp, ông Trần Quang Long phải vào chiến khu tham gia thành lập Liên minh Các lực lượng dân tộc, dân chủ và hòa bình Việt Nam mà không kịp gặp để từ biệt vợ.

Ông đã gửi cho vợ những dòng tâm sự nghẹn ngào: “Ra đi giữa lúc này, giữa lúc em sắp đến ngày sinh nở, lại đang ở trong tù, anh thật chua xót vô cùng. Tình trạng khổ cực của chúng mình là tình trạng chung và nếu đem so với sự hy sinh anh dũng của bao nhiêu người khác thật chưa đáng kể vào đâu. Anh không thể ở lại đây nữa vì cũng sẽ chôn chân trong bốn vách tường một cách đáng tiếc mà thôi, nên anh buộc lòng phải ra đi. Anh hy vọng em sẽ thông cảm và tha thứ cho anh. Anh tin tưởng rằng tuy em buồn tủi ít nhiều nhưng em vẫn vui lòng và chấp nhận quyết định của anh và chắc chắn là quyết định của em nữa. Em từng đồng ý với anh là sẵn sàng chịu đựng cho những ý nghĩa cao đẹp phải không?” (Thư ông Trần Quang Long gửi bà Tôn Nữ Quỳnh Như ngày 26/2/1968).

Không ngờ lá thư tạm biệt cũng là lá thư vĩnh biệt. Đến cận ngày sinh, bà Quỳnh Như vẫn bị giam trong tù. Nhờ đồng đội trong tù la hét phản đối kịch liệt, bà được thả ra ngoài sinh con. Trong niềm hạnh phúc vô bờ, bà đặt tên con là Xuân Thắng như lời giao ước của vợ chồng. Nhưng khoảng thời gian ở bên con quá ngắn ngủi, bà phải thắt ruột, nuốt nước mắt vào trong trao đứa con non nớt, bé bỏng nhờ mẹ ruột nuôi dưỡng để tiếp tục vào tù. Gần 1 năm ở tù, bà bặt tin chồng. Ngày ra tù, bà đau đớn, bàng hoàng khi biết chồng đã hy sinh ngày 11/10/1968 khi chưa kịp gặp mặt con.

Tình yêu trở thành sức mạnh lớn lao giúp bà vượt qua nỗi đau thương, mất mát, rèn giũa ý chí, nghị lực, bản lĩnh để đương đầu với biết bao thăng trầm, biến cố, nỗ lực vươn lên trong cuộc sống. Bà đã tốt nghiệp đại học kiến trúc sau nhiều năm học tập miệt mài, gian truân và trở thành 1 trong 2 nữ kiến trúc sư tài giỏi của Sài Gòn bấy giờ.

Sau khi tốt nghiệp, bà tiếp tục đi dạy, đi làm thêm, vừa làm cha vừa làm mẹ, nặng gánh 2 vai nuôi dạy cậu con trai Xuân Thắng và xông xáo hoạt động trong phong trào thanh niên Sài Gòn cho đến ngày giải phóng đất nước.

Sau ngày đất nước thống nhất, bà làm việc tại Viện Thiết kế tổng hợp Sài Gòn, đem niềm say mê, nhiệt huyết cống hiến cho công việc và dành tất cả tình yêu thương chăm chút cho cậu con trai Xuân Thắng.

Một lá thư bà Tôn Nữ Quỳnh Như viết cho chồng

Dẫu đã đi qua biết bao gian truân, thăng trầm, trong trái tim của người phụ nữ thủy chung, son sắt Quỳnh Như vẫn nguyên vẹn tình yêu sâu sắc dành cho người bạn đời tri kỷ, người đồng chí kiên trung Trần Quang Long. Bà nâng niu, gìn giữ từng khoảnh khắc, kỷ niệm, kỷ vật ông để lại.

Dẫu mạnh mẽ, kiên cường nhưng cũng có những lúc lòng bà trống trải, nhớ thương khôn nguôi người chồng đã khuất. Bà đem những nỗi niềm ẩn chứa trong lòng gửi vào những lá thư viết cho con trai: “Đêm Noel mẹ ăn liên hoan tại một khách sạn sang nhất Hà Nội do người Cuba xây dựng. Mẹ buồn nhớ bố, nhớ Sao lắm. Nhớ Sao thì có ngày gặp nhưng nhớ bố thì chịu thôi. Mẹ mong con chóng lớn và trở thành một người tốt như bố. Mẹ thương bố lắm nhưng bố không còn nữa, con phải làm cho mọi người thấy con xứng đáng với bố con” (Trích thư bà Tôn Nữ Quỳnh Như gửi con trai Xuân Thắng (bé Sao) tháng 12/1975).

Một người sẽ không bao giờ mất đi nếu hình bóng họ đã khắc tạc trong lòng ai đó. Và liệt sĩ Trần Quang Long luôn sống mãi trong trái tim, trong tâm thức, trong cuộc sống của người vợ tào khang, hiền thảo Quỳnh Như.

Thu Hoàn

Ảnh tư liệu