Những đứa trẻ lớn lên bên bếp lửa

Cơm sôi mở vung, bớt lửa

Lướt trên mạng, thấy tấm ảnh cơm nấu nồi gang, chiếc đũa cả đang đặt một bên, bếp củi đỏ rừng rực lửa, chợt nhớ ngày xưa da diết. Đã lâu lắm rồi tôi không còn thấy hình ảnh ấy nữa. Nhà ai cũng bếp điện, nồi cơm điện. Chỉ việc đong gạo, vo, bỏ vào nồi bấm nút là có cơm ngon.

Giờ muốn có cơm cháy, phải đợi cơm chín, nhấn nút nấu thêm lần nữa. Đến bữa, xới cơm nhẹ tay, thấy miếng cháy dần bong theo mà thót ruột. Nghĩ là do lớp chống dính nên cháy dễ bong mà an ủi mình. Thế nhưng khi đưa nhẹ cái vá vòng xung quanh nồi để lấy cơm cháy ra thì cảm giác mất mát thật lớn. Lớp cơm cháy bung ra nguyên tảng, dễ như một trò chơi. Đấy là chưa kể đến miếng cháy mỏng, cắn vào thấy không thơm, không đã bằng một phần của miếng cháy tuổi thơ.

Cái miếng cơm cháy do nấu bằng nồi gang dày cui ngày ấy không dễ cạy như vậy, cũng không dễ để nấu như việc chỉ nhấn nút. Những đứa trẻ ngày xưa mới chỉ tầm 5, 7 tuổi đã phải biết nấu cơm củi. Cái nồi gang bê bằng 2 tay cẩn thận đã nặng, mà đong gạo, vo gạo, cho nước thì nặng gấp 3. Đã thế, việc canh nước cũng là vấn đề, gạo dẻo thì cần ít nước thôi, còn gạo nở thì phải nước nhiều hơn một chút. Ngón tay chính là cái thang đo nước của mỗi nồi cơm, mẹ cứ gióng giả 1 đốt ngón tay hay 2 đốt thì đổ theo chừng ấy. Cong cả người mới bê được cái nồi gang đã đầy gạo, nước vào bếp. Chưa hết, muốn ngon cơm thì bếp củi phải đỏ lửa mới cho cơm lên nấu, nên bếp nấu cơm thường nấu sau khi đã nấu ấm nước, nấu đồ ăn để đảm bảo lửa đã đều, ổn định và phải có một ít than để khi cơm cạn, lớp than hồng ấy mới ủ ra được tảng cháy ngon.

Nấu cơm bằng bếp củi là cực hình với người trẻ bây giờ, vì chỉ riêng việc nhóm bếp, thổi lửa, canh lửa đã là cả vấn đề rồi, nhưng ngày ấy đứa trẻ nào cũng làm nhoay nhoáy. Những đứa trẻ ngày ấy từng trốn lạnh, trốn mưa bằng cách chạy vào bếp ngồi cùng với mẹ, với bà để hít hà hơi ấm của lửa, của than, của khói bếp thơm nồng đến cay mắt, rồi tự mình nhìn theo, tự mình học hỏi. Nhóm lửa thế nào, lúc nào phải đưa đũa vào khuấy cho đỡ bén nồi, đến lúc cơm sôi thì nhớ mở vung rồi nhỏ lửa lại, cơm cạn thì tắt bếp, dàn than ra cho đều, không thì bê nồi xoay đảo chiều 1 lần để đảm bảo vừa lửa. Mẹ với bà lúc nào cũng vừa làm vừa nói, con ngồi cạnh cứ thế nghe, thuộc lòng từng động tác, từng giai đoạn.

Đến ngày phải thực hành thì mẹ chỉ cầm tay chỉ việc lúc cơm sôi phải bê nồi chắt nước. Cái khoản không thể thiếu của những nồi cơm ngày ấy chính là nước cơm - thứ nước trắng đục, sanh sánh dẻo, thơm mùi của cả cơm lẫn gạo đã quyến rũ biết bao đứa trẻ con. Đây chính là sữa cho em, là phần nước uống giữa buổi dành cho bà. Với một đứa trẻ, nồi cơm nặng không thể bưng ra chắt như người lớn được, nên phải lấy vá múc; xong việc mới dùng đũa cả đánh cho đều cơm. Nếu nhà đông, gạo ít thì phải thêm ít khoai, ít mì độn vào nồi. Cơm cạn thì tắt bếp, vần nồi thêm một lúc cho cơm chín đều rồi chạy đi sắp mâm sắp đũa.

Nồi cơm bê lên rế, mẹ lấy đũa cả đánh tơi bồng lên rồi mới xới ra chén từng người. Cơm còn trong nồi thì phải vét sang bên rồi mới cho cái vá mỏng lưỡi vào để cạy cháy. Lửa đều, cháy sẽ vàng, giòn tan. Mẹ khéo léo nạy dần tảng cháy lên, cố lấy cho được tảng cháy nguyên. Có cháy, mẹ lại phải chia đều ngay khi đang còn nóng, vậy miếng cháy mới thơm, mới giòn rụm trong miệng được. Ai nhận được miếng cháy cũng phải vừa thổi, vừa cắn rôm rốp, xuýt xoa vì thơm, vì ngon. Dường như những ấm áp của bếp lửa, mùi thơm của than hồng, của gạo, của lửa đỏ đã quyện vào miếng cơm cháy, khiến cho ăn xong vẫn mãi thòm thèm.

Miếng cơm cháy của tuổi thơ dày dặn và ấm áp, nên mỗi đứa trẻ đã từng lớn lên bên bếp lửa đều lưu lại trong lòng mình những hoài niệm, những nhớ thương khôn nguôi. 

Kim Sơn