Nhiều tranh cãi về các chuyên gia tâm lý "ảo"

Trợ lý ảo trị liệu tâm lý đang phát triển nhanh

Xu hướng sử dụng chatbot tư vấn tâm lý bắt đầu nổi lên từ cuối những năm 2010, dựa trên sự vận dụng công nghệ AI cho mục đích chăm sóc sức khỏe tinh thần. Việc các loại hình “trị liệu bằng trợ lý ảo” không ngừng ra đời và khuếch trương sức ảnh hưởng cũng kéo theo nhiều tranh cãi từ các chuyên gia về sức khỏe.

Hiện có 2 câu hỏi lớn xoay quanh việc “huấn luyện” AI chữa bệnh tâm lý. Thứ nhất, khả năng xử lý thông tin ở AI mạnh đến đâu khi phải phân tích một hình thái dữ liệu đặc biệt phức tạp - thế giới nội tâm của con người? Thứ hai, việc để AI điều tra trạng thái tâm lý và mô phỏng tính cách con người có tiềm ẩn nguy cơ vi phạm đạo đức?

Trong tương lai không xa, liệu AI có thể thay thế chuyên gia tâm lý thực sự đang là vấn đề gây tranh cãi lớn - Nguồn ảnh: Adobe Stock

Giáo sư ngành nhân văn y khoa kiêm nhà hoạt động xã hội Jodi Halpern ở Đại học California (TP Berkeley, California, Mỹ) nhận xét: “Dùng AI tạo ra sự kết nối cảm xúc, dạy máy móc “học” đồng cảm, bắt chước phản ứng tâm lý như người thật, chẳng khác gì hành vi thao túng tinh thần người khác”. Nữ giáo sư Halpern cũng băn khoăn: trong tương lai, những công cụ vô hình này liệu có khả năng thay thế hoàn toàn một bác sĩ tâm lý thực sự?

Giữa bối cảnh ngành y tế phương Tây còn đương đầu với nhiều khó khăn, hạn chế về nhân lực lẫn chất lượng điều trị, các chatbot cho thấy đang sở hữu một số lợi điểm rõ ràng. Chúng sẵn sàng có mặt mọi lúc mọi nơi, hỗ trợ mọi người qua màn hình máy tính, điện thoại. Người mắc chứng trầm cảm, lo âu thường chọn AI vì muốn được xoa dịu nhanh cảm xúc khi không thể tìm thấy sự giúp đỡ nào khác.

Wysa - ra mắt từ năm 2016 - là một trong số các chatbot y tế nổi tiếng nhất hiện thời. Sản phẩm công nghệ được tán thưởng bởi hệ thống y tế cộng đồng tại Anh, tập trung vào liệu pháp điều trị hành vi nhận thức (CBT) phổ biến trong ngành tâm lý học để cải thiện vấn đề sức khỏe tâm thần.

Wysa tham khảo các phương pháp tiếp cận bệnh lý có cấu trúc rạch ròi. John Tench - Giám đốc công ty công nghệ đứng sau Wysa - nhấn mạnh ứng dụng này “được đào tạo bài bản nhằm hỗ trợ người bệnh tìm thấy phương hướng trị liệu phù hợp cho riêng họ”.

Pi - một đề cử “tư vấn viên” khác - thì thu hút người dùng nhờ phong cách tiếp cận thân thiện, cởi mở. Được công ty trẻ Inflection AI (trụ sở tại California, Mỹ) phát triển, chatbot này có một số chi tiết tương đồng với dịch vụ tìm bạn bè, tình nhân ảo gây tranh cãi như Replika và Character.ai. Ứng dụng những mô hình ngôn ngữ tiên tiến nhất, chúng biết cách tạo và duy trì cuộc trò chuyện tự nhiên, chân thật đến đáng kinh ngạc.

Có còn hơn không?

AI có thể cung cấp gợi ý điều trị bệnh theo hướng chuyên nghiệp hay như một người bạn luôn biết lựa lời và thấu hiểu chúng ta. Tuy nhiên, dù chọn lối thể hiện nào đi nữa, “chúng không phải bác sĩ tâm lý đã được cấp bằng để trị bệnh” - nữ giáo sư Halpern nhấn mạnh.

“Ấy vậy mà, cho đến nay, trên nhiều mạng xã hội, các chiến dịch quảng bá về chúng luôn chủ động nhắm vào các đối tượng cần tư vấn tâm lý nghiêm túc - người đang bị trầm cảm, lo âu hay mắc chứng rối loạn nào khác” - bà nói.

Các nhà hoạt động xã hội và cả không ít chuyên gia sức khỏe đều lo ngại trước khuynh hướng ưa chuộng chatbot như “tư vấn viên tâm lý”. Thế nhưng, với hàng triệu người trên toàn cầu do khó khăn kinh tế hay các nguyên nhân khác không thể tiếp cận bác sĩ tâm lý thì AI là lựa chọn “có còn hơn không”.

Nhà nghiên cứu Jean-Christophe Bélisle-Pipon (Đại học Simon Fraser, Canada, có nhiều năm điều tra ảnh hưởng của AI lên đời sống xã hội) đưa ra kết luận thận trọng: “Nghe theo lời khuyên không hợp lý từ chatbot có thể khiến bệnh trạng của một người xấu đi. Nhưng khi chúng ta chưa thể thiết lập quy trình điều trị công bằng, tiện lợi hơn cho người dân, AI trở thành sự thay thế đúng lúc, góp phần giải tỏa áp lực ngay lúc này”.

Như Ý (theo EL PAIS)