Nhà văn Trung Quốc - Diêm Liên Khoa: 'Chủ nghĩa hòa bình quan trọng hơn chủ nghĩa ái quốc'

Nhà văn Diêm Liên Khoa đã gặp gỡ sinh viên ngữ văn, nhân tiểu thuyết Đinh Trang mộng vừa xuất bản, tiểu thuyết Tứ thư đang rục rịch ra mắt tại Việt Nam.

Với những suy tư trực tiếp, nhìn thẳng vào lịch sử và hiện thực Trung Quốc, con người Trung Quốc, nhiều tiểu thuyết của Diêm Liên Khoa đến nay vẫn gây tranh luận tại nước này.

Trong mấy chục năm viết văn, Diêm Liên Khoa nhận rất nhiều giải thưởng văn học danh giá trong nước cũng như quốc tế. Đặc biệt, năm 2014, ông là nhà văn Trung Quốc đầu tiên và là nhà văn châu Á thứ 2 (sau Haruki Murakami) nhận giải thưởng văn học Kafka - một trong những giải thưởng văn học danh giá trên thế giới hiện nay. Tiêu chuẩn đề cử của giải thưởng này là tác phẩm phải có “tính nhân văn cùng việc đóng góp vào sự khoan dung văn hóa. Hơn nữa, vai trò của nó phải đủ vững bền, đồng thời thể hiện một cách hiệu quả những bằng chứng về thời đại của chúng ta”.

Tại Việt Nam, 5 tác phẩm của ông đã được xuất bản: Phong Nhã Tụng, Người tình phu nhân sư trưởng, Nàng Kim Liên ở trấn Tây Môn, Kiên ngạnh như thủy, Đinh Trang mộng. Tứ thư là quyển thứ 6 và 5 cuốn khác cũng sẽ được dịch, xuất bản tại Việt Nam trong thời gian tới.

Tại cuộc nói chuyện với sinh viên Trường đại học Sư phạm Hà Nội, giáo sư Vương Nghiêu (Đại học Tô Châu, Trung Quốc) nói: Mạc Ngôn, Giả Bình Ao, Diêm Liên Khoa là những nhà văn quan tâm tới vấn đề nhân tính, đều thể hiện sự kinh sợ với ngôn ngữ và dùng việc viết để thúc đẩy văn học Trung Quốc. Nếu không có 3 người đó, khó có sự phát triển của văn học Trung Quốc hôm nay.

“Trong khi nhiều nhà văn khác hài lòng với thành tựu, Diêm Liên Khoa không dừng lại. Mỗi tác phẩm của ông là một sự nhảy vọt về tư tưởng và khi ông viết xong một tác phẩm, ta thấy, ông sẽ không thể viết thêm tác phẩm nào khác tương tự. Diêm Liên Khoa là nhà văn tiên phong, tiến bộ, không ngừng tiến về phía trước. Theo tôi, Diêm Liên Khoa là một nhà văn lịch sử” - giáo sư Vương Nghiêu khẳng định.

Nếu chỉ nói về tính thiện, văn học khá đơn giản và nông cạn

Phóng viên: Tiểu thuyết Đinh Trang mộng của ông từng được chuyển thể thành phim Tối ái (2011) với sự tham gia của Quách Phú Thành và Chương Tử Di. Ở phần đầu phim thể hiện, những chi tiết trong phim chỉ là hư cấu, không phải sự thật. Ý kiến của ông thế nào?

Nhà văn Diêm Liên Khoa: Tôi muốn nhấn mạnh một điều ở đây: chỉnh thể câu chuyện là hư cấu, nhưng mỗi chi tiết nhỏ của câu chuyện lại là thực, thậm chí đều là những thứ đã từng xảy ra. So với tác phẩm của tôi, bộ phim nghiêng về khía cạnh tình yêu nhiều hơn, nhiều chi tiết về cái ác đã bị cắt giảm. Tôi nghĩ, tiểu thuyết của tôi, nếu giữ nguyên mà dựng thành phim thì không thể công bố ở Trung Quốc. Việc kiểm duyệt điện ảnh thậm chí còn khó khăn hơn kiểm duyệt sách. Hơn nữa, sách của tôi phức tạp và có quá nhiều vấn đề, cũng khó dựng thành phim. Tôi cũng không mong muốn sách của mình dựng thành phim, vì điều đó chứng tỏ sách của tôi quá đơn giản.

Nhà văn Diêm Liên Khoa

* Giáo sư Huỳnh Như Phương của Việt Nam nói, có vẻ, với những bậc thầy viết về nông thôn như Lỗ Tấn ở Trung Quốc hay Nam Cao ở Việt Nam thì nông thôn ấy còn có thể “cứu chữa”, nhưng Diêm Liên Khoa viết về đề tài này thì nông thôn đã không còn cứu chữa được nữa. Sao ông không viết về tính thiện mà lại viết về cái tối, cái ác?

- Tại Trung Quốc, có rất nhiều người viết về những vấn đề xán lạn của đất nước, thì cũng nên có những người viết về bóng tối như tôi. Tính thiện và tính ác là hai vấn đề lớn của văn học. Nếu văn học chỉ quan tâm tới cái thiện, tới tình yêu thì tôi cảm thấy, văn học khá đơn giản và nông cạn. Sự vĩ đại của văn học nằm ở chỗ, nó có thể quan tâm tới bóng tối, cũng như cái ác. Vì khi chúng ta quan tâm tới cái ác, ta mới trân quý cái thiện; chỉ khi sống trong bóng tối, mới cảm nhận được từng chút ánh sáng. Việc quan tâm tính thiện, cũng như cái ác, rất quan trọng.

Tôi cho rằng, văn học Trung Quốc hay văn học Việt Nam mà chỉ quan tâm một chiều thì rất lạc hậu. Tôi xin khẳng định, tất cả vấn đề trong cuộc sống của chúng ta, trong thế giới này, đều là tài nguyên của văn học. Chúng ta không nên nhấn mạnh cái này là tốt, cái kia là xấu. Đương nhiên, mỗi nhà văn sẽ có lựa chọn của riêng mình, khi đứng trước vấn đề thiện và ác. Cá nhân tôi có cảm giác, mình mang sứ mệnh cảm nhận bóng tối, mẫn cảm với bóng tối, viết về bóng tối, để đánh thức mọi người về chân - thiện - mỹ. Tôi cũng không chăm chăm viết về bóng tối, mà vẫn viết về những ánh sáng lóe lên trong bóng tối đó. Nếu đọc nhiều tác phẩm của tôi, các bạn sẽ hiểu, bóng tối và ánh sáng, cái ác và cái thiện tôi viết.

Văn học không có vùng cấm

"Tôi tin rằng, không nhà văn Trung Quốc nào, kể cả tôi, viết về chiến tranh hay hơn Bảo Ninh"- Diêm Liên Khoa.

* Trung Quốc được biết đến là một đất nước tôn sùng chủ nghĩa ái quốc. Nhưng Trung Quốc trong tác phẩm của ông lại đầy bóng tối và xấu xa. Tới bây giờ, vẫn có những tác phẩm của ông không được xuất bản tại Trung Quốc. Ông có cảm thấy mình bị “ruồng rẫy” ngay trên chính quê hương mình?

- Không ai nói ái quốc là điều xấu, nhưng rõ ràng, Trung Quốc đang chìm đắm trong sự mê muội của chủ nghĩa ái quốc. Tôi xin nhấn mạnh chữ “chìm đắm”. Hiện nay, chủ nghĩa này vô cùng lớn mạnh ở Trung Quốc. Những quốc gia chìm đắm trong chủ nghĩa này đều không có tương lai. Tất nhiên, chủ nghĩa ái quốc không thể vĩ đại và quan trọng bằng chủ nghĩa hòa bình. Tôi hy vọng, sự mê muội của chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa nước lớn sẽ dần được giảm bớt và chúng tôi được tiếp xúc nhiều hơn với các nền văn hóa - văn học của các nước xung quanh.

Còn cảm giác bị ruồng rẫy? Những điều tôi viết rất nhạy cảm. Sách của tôi đã từng bị cấm hoặc gặp trắc trở trong quá trình xuất bản, nhưng tới bây giờ, tôi vẫn cảm thấy mình là người may mắn, khi vẫn còn được viết. Tôi cũng không quan tâm tới việc người ta tán dương hay chỉ trích, vì bất kỳ cảm xúc nào đều không quan trọng với tôi. Tôi 60 tuổi rồi. Những điều tôi hướng đến là làm thế nào để viết về thế giới nội tâm của chính mình và làm sao để tiểu thuyết và kỹ thuật viết đạt đến trình độ cao nhất. Điều đó quan trọng hơn bất kỳ điều gì khác. Theo tôi, văn học không có vùng cấm. Khi viết, tôi thể hiện sự tự do lớn nhất của nội tâm, vì tôi sáng tác không phải để xuất bản. Tôi viết vì nội tâm của chính mình chứ không phải vì độc giả.

* Ông nói thôn trang của ông là trung tâm của thế giới. Từ thôn trang đó, nhìn ra được những vấn đề của thế giới. Cụ thể ra sao?

- Thôn trang của chúng tôi là thôn trang hậu xã hội chủ nghĩa điển hình. Nhưng từ thôn trang, có thể nhìn thấy những vấn đề của nhân loại. Tôi là đứa trẻ xuất thân từ nông thôn, từ bé đã sống trong sinh quyển có cỏ cây, đồng ruộng, vườn tược, chim chóc… Nhưng ở nông thôn Trung Quốc hiện nay, tỉnh dậy đã không còn nghe tiếng chim hót nữa. Tôi nghĩ, khi thôn trang không còn tiếng chim hót, tiếng gà vịt... ngày tận thế của nhân loại cũng gần đến rồi. Tôi rất hy vọng Trung Quốc hay Việt Nam đều giàu có, lớn mạnh; nhưng dù phát triển thế nào đi nữa, cũng nên lưu lại những âm thanh của chim chóc trên bầu trời.

Thế giới ngày nay, có lẽ, cũng chẳng có nơi nào như Trung Quốc - có thể cung cấp cho nhà văn những tư liệu sống vừa hoang đường vừa phức tạp, vừa có nhiều nội dung như Trung Quốc hiện đại. Vấn đề của nhà văn là tương tác và chọn phương pháp, hình thức thích hợp để viết mà thôi.

Một số tác phẩm của nhà văn Diêm Liên Khoa được in tại Việt Nam

* Tôi có đọc lời giới thiệu của ông nhân tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh được xuất bản tại Trung Quốc. Từ Bảo Ninh, ông nhìn nhận thế nào về văn học Việt Nam cũng như những nước xung quanh?

- Ở Trung Quốc hiện nay, mọi người vẫn đang theo đuổi và tôn sùng nền văn học Mỹ, châu Âu, nên lơ là các nền văn học giá trị xung quanh mình cũng như các nền văn học Đông Nam Á khác. Tôi nghĩ, các tác giả Việt Nam cũng chẳng kém gì các tác giả Trung Quốc. Tôi đọc Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, thấy rất thích, xúc động và kinh ngạc. Tôi tin rằng, không nhà văn Trung Quốc nào, kể cả tôi, viết về chiến tranh hay hơn Bảo Ninh. Ông đã viết ra được cái tàn khốc của chiến tranh và nói được những điều vượt ra ngoài văn học. Cách viết trữ tình của Bảo Ninh là yếu tố cốt lõi trong văn học truyền thống phương Đông của chúng ta. Tất nhiên, phong cách viết của tôi khác Bảo Ninh. Tác phẩm của tôi cũng tự nó phá ra bên ngoài cái lõi đó, bởi văn học muôn hình vạn trạng, tôi muốn thử nghiệm những thứ mới mẻ hoặc điên rồ khác.

* Ông định tiếp tục hành trình văn chương ra sao? Qua các tác phẩm của ông, dường như ông đang chuyển dần từ chủ nghĩa hiện thực sang chủ nghĩa thần thực?

- Tương lai, tôi rất muốn được viết những tác phẩm không phải tiểu thuyết, nghĩa là, tôi muốn viết một loại tiểu thuyết không giống với tiểu thuyết, vì tôi rất ghét những tiểu thuyết quá giống với tiểu thuyết. Còn chủ nghĩa thần thực mà tôi đề xuất, tôi chủ yếu quan tâm tới hiện thực mà chúng ta không nhìn thấy hơn là những gì có thể nhìn thấy. Tôi nghĩ, phải quan tâm tới cái chân thực bị chân thực che lấp; thậm chí, cần quan tâm tới những vấn đề căn bản không tồn tại. Những tác phẩm như Đinh Trang mộng, Kiên ngạnh như thủy… đã có những mầm mống của chủ nghĩa thần thực. Nếu các bạn đọc những tác phẩm sau này như Tứ thư, Nhật tức, Thụ hoạt... sẽ hiểu hơn về chủ nghĩa thần thực. Nhưng viết gì thì viết, tôi nghĩ, một tác giả tìm được phương pháp thích hợp với mình nhất và nói được một câu chuyện cá nhân nhất, là cách viết mà ta nên theo đuổi.

* Xin cảm ơn ông. 

Nhà văn Diêm Liên Khoa

Đậu Dung (thực hiện)