Nhà văn ở làng

Bà là một trường hợp điển hình của nhà văn viết tại nơi cư trú (writer in residence).

Tác phẩm và câu chuyện cuộc đời của tác giả đoạt giải Nobel năm 2013 như một thể thống nhất. Nếu đọc vội những truyện ngắn của bà, có thể ai đó sẽ thốt lên: "Truyện cứ đều đều, có gì ghê gớm đâu". Chuyện đời của nhà văn Canada cũng chẳng kịch tính hơn. Chuyến đi xa đáng lẽ có thể xảy ra đối với “bậc thầy của truyện ngắn hiện đại” là tới Thụy Điển nhận giải Nobel, nhưng điều này đã không xảy ra. Ở tuổi 82, vì sức khỏe đã yếu nên bà không thể đến tham dự lễ trao giải. Nhưng có hề chi, dù cả quãng đời, nhà văn có khuôn mặt phúc hậu và mái tóc trắng phau dành để trú chân nơi miền quê thì những truyện ngắn mang sức nén của tiểu thuyết, chứa đựng tư duy, trí tuệ, tâm hồn của bà đã đi quá xa, đến khắp các lục địa.

Alice Munro là nhà văn nữ thứ 13 giành giải Nobel văn học

Sự nghiệp ấy của nhà văn Alice Munro, dù chỉ trên hệ quy chiếu địa lý, vẫn mang đến nhiều suy nghiệm. Rằng bạn có cần bận rộn, va chạm nhiều, tích lũy trải nghiệm, vồ vập vào các sự kiện, can dự vào những “hội hè miên man”, thậm chí làm những chuyện “điên rồ”… thì mới có thể “gột nên hồ”? Ti vi, sách báo và cả facebook luôn “vận động”, chúng ta đừng sống nhạt nhẽo, lạc thời theo cách ấy. Điều đó hẳn không sai. Nhưng nhìn vào câu chuyện của Alice Munro thì câu “đi một ngày đàng học một sàng khôn” còn có những cách hiểu khác.

Munro tập tành viết văn từ thuở thiếu niên tại thị trấn quê hương Wingham. Năm 1950, khi là sinh viên ngành tiếng Anh và báo chí tại Đại học Tây Ontario, bà có truyện ngắn đầu tiên được in là The dimensions of a shadow. Một năm sau đó, việc bà bỏ dở đại học để kết hôn với người bạn học James Munro có thể coi là “biến cố” lớn với nữ nhà văn.

Tuy vậy, bà đến với quyết định này rất nhẹ nhàng, khi nó không dẫn bà đến việc rẽ ngang hay chuyển hướng sự nghiệp. Sau khi lấy chồng, Alice Munro sinh ba người con. Đến năm 1963, gia đình bà chuyển tới vùng Victoria, cách Ontario không xa và mở tiệm sách có tên Munro’s Books. Ba năm sau, bà sinh hạ người con thứ tư. Sáu năm sau, bà và chồng là James Munro ly hôn. Sau đó, bà quay về nơi mình sinh ra để tiếp tục viết văn.

Đến năm 1976, Alice Munro tái hôn ở tuổi 45. Từ đó, bà lẳng lặng theo đuổi niềm say mê viết truyện ngắn ở quê nhà. Trong quá trình ấy, những giải thưởng văn học quốc gia và quốc tế lớn nhất lần lượt “ghé thăm” bà, trong đó có giải Booker năm 2009 và giải Nobel năm 2013; nhưng dường như những vinh quang đó không thay đổi phong cách, hồn cốt văn chương của Alice Munro, và đương nhiên, cũng không tác động đến sự dịch chuyển không gian sống của nhà văn.

Alice Munro từng không tin mình có thể đoạt giải với truyện ngắn, điều chưa có tiền lệ trong lịch sử giải Nobel. Lúc nhận tin báo, bà đang thăm nhà con gái và rất ngỡ ngàng. Kết quả này cũng nằm ngoài dự đoán của nhiều người vì xưa nay Nobel chỉ trao giải cho tác giả thơ hoặc tiểu thuyết. Tuy nhiên, với ai mê những sáng tạo của nữ nhà văn thì kết quả này không phải là điều quá kỳ diệu, bởi Alice Munro là bậc thầy về miêu tả tâm lý và sử dụng ngôn từ.

Phong cách văn chương xuyên suốt của bà không thể trộn lẫn. “Vẫn những người trẻ đầy gai góc và mâu thuẫn. Vẫn những người già đối mặt với cái chết và mối tình muộn. Vẫn giọng kể thấu suốt sắc lạnh của một người quan sát tỉ mỉ tinh tường. Ấy thế nhưng, dường như mỗi trang lại mang đến một loạt những điều ta không hề lường trước: hành động bất ngờ, cảm xúc bất ngờ, ngôn ngữ bất ngờ, chi tiết bất ngờ. Và cốt truyện thì luôn quá tinh vi phức tạp để có thể tóm tắt lại”. Cách giới thiệu như thế cho bản dịch tiếng Việt cuốn sách Ghét, thân, thương, yêu, cưới có thể áp dụng cho… nhiều tập truyện khác của Munro.

Vậy có phải trong đời sống cũng như trong nghệ thuật, đẳng cấp không nằm ở những chiêu thức ồn ào? Và nếu “vô chiêu” có thể thắng “hữu chiêu” thì nhà văn Canada - người chỉ ở làng vẫn tới đỉnh cao - là vì sớm thấu suốt lẽ đời, định mệnh và chọn lựa được chốn neo đậu thuộc về mình.

Bùi Dũng