Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và dấu ấn mà thời gian không thể làm xô lệch...

PNO - Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là một trường hợp kỳ lạ: ngay từ lúc xuất hiện với một vài truyện ngắn đầu tay, lập tức ông đã tạo nên sự tranh luận dữ dội.

Từ nhiều góc nhìn, nhiều đánh giá khác nhau về các chi tiết, nhân vật của ông, tưởng chừng như bên nào cũng “có lý”. Người khen thì đã khen hết mực, người chê cũng gán ghép cho ông biết bao từ ngữ chẳng mấy hay ho. Nói cách khác, trong thập niên 1980 của thế kỷ trước, Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành một hiện tượng văn học sáng giá. Còn nhớ, trong khoảng thời gian đó, hầu như truyện ngắn nào của ông in ra, thiên hạ cũng bàn tán râm ran thú vị, thậm chí cãi nhau chí chóe.

Kể ra “sức mạnh” của nhà văn còn là ở chỗ đó nữa. Và, tất nhiên, tên tuổi Nguyễn Huy Thiệp nổi như cồn. Tâm lý của bạn đọc lẫn… các nhà phê bình cũng lạ, không chỉ bàn đến văn chương, họ còn quan tâm cả sinh hoạt đời thường của ông nữa. Về chi tiết này, nói một cách bông lơn, Nguyễn Huy Thiệp bấy giờ đã “đình đám” không thua kém gì giới showbiz.

Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”. - (Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65)

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp

Còn nhớ nhà phê bình nổi tiếng Văn Tâm đã khắc họa về ông: “Kìa, nhà văn trẻ Nguyễn Huy Thiệp chưa đến tuổi bốn mươi mà đã “Mặt phong trần nắng nám mùi dâu” đang gò lưng đạp xe trên đoạn đường ngoại ô lầm lụi: cái xe đạp “cai lục lộ” lọc xọc, bộ quần áo xoàng xĩnh, cái mũ nan rẻ tiền đội cũng được mà vứt đi cũng được… Anh đang đến một cơ quan sản xuất vật chất của Bộ Giáo dục để làm những công việc không liên quan mấy đến văn chương, cũng không liên quan đến chuyên môn sử học của anh: cộng cộng, trừ trừ, sắp sắp, xếp xếp… Để rồi khi chiều xuống đêm buông vắng lặng, anh lại miệt mài viết, tiếp tục mơ màng trò chuyện cùng ta…” (Báo Văn Nghệ số 48 ngày 26/11/1988).

Trong khi tôi đang “bình yên” trong dòng chảy của văn xuôi Việt Nam thì Nguyễn Huy Thiệp đã “phá vỡ” sự “bình yên” ấy. Ông làm đảo lộn suy nghĩ của tôi. Văn chương của ông đã cuốn tôi vào thế giới mà ông dựng lên không thể cưỡng lại. Một thế giới không có trong văn xuôi Việt Nam trong vài chục năm cho đến trước khi ông xuất hiện.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

Kể ra đây cũng là một đoạn văn “lạ” trong phong cách phê bình quen thuộc thời đó, tức là nhà phê bình còn bổ sung chi tiết đời thường nhằm góp phần tìm hiểu thêm về nhà văn, chứ không chỉ dừng lại ở văn bản. Không những thế, Nguyễn Huy Thiệp còn nổi tiếng đến độ vào khoảng tháng 11/1994 khi ông mở quán Hoa Ban ở đường Nguyễn Văn Cừ bên Bát Tràng, lập tức đã có hơn 300 bạn bè văn nghệ sĩ ùn ùn kéo sang đó ngày khai trương. Đến để thưởng thức món ăn ngon? Không. Bấy giờ, có nhà phê bình đã nói đùa mà thật: “Món ăn đặc biệt nhất ở quán này chính là bộ mặt Nguyễn Huy Thiệp”. Quả không ngoa chút nào.

Sở dĩ như thế bởi không riêng gì bạn đọc mà ngay cả đồng nghiệp cũng tò mò Nguyễn Huy Thiệp là ai mà có thể viết ra những câu văn rất ác, những tính cách con người đã ác thì ác đến tận cùng; không những thế có những nhân vật lịch sử như Quang Trung, Nguyễn Du, Nguyễn Ánh… cũng nhìn qua lăng kính khác, khiến thiên hạ la toáng lên nhà văn có quyền hư cấu đến đâu khi viết về lịch sử, có phải Nguyễn Huy Thiệp bôi nhọ lịch sử? Bất chấp, Nguyễn Huy Thiệp vẫn cứ viết.

“Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65

Những chi tiết từ các truyện ngắn đó, nay đọc lại vẫn rùng mình: “Tôi pha cà phê, cha tôi không uống. Ông hỏi: “Con có để ý công việc của Thủy không con? Cha cứ rờn rợn”. Vợ tôi làm việc ở bệnh viện sản, công việc là nạo phá thai. Hằng ngày các nhau thai nhi bỏ đi, Thủy cho vào phích đá đem về. Ông Cơ nấu lên cho chó, cho lợn. Thực ra điều này tôi biết nhưng cũng bỏ qua, chẳng quan trọng gì. Cha tôi dắt tôi xuống bếp, chỉ vào nồi cám, trong đó có các mẩu thai nhi bé xíu. Tôi lặng đi. Cha tôi khóc. Ông cầm phích đá ném vào đàn chó béc giê: “Khốn nạn! Tao không cần sự giàu có này”. Đàn chó sủa vang. Ông bỏ lên nhà. Vợ tôi đi vào nói với ông Cơ: “Sao không cho vào máy xát? Sao để ông biết?!“. ông Cơ bảo: “Cháu quên, cháu xin lỗi mợ” (Tướng về hưu). Ở truyện ngắn, phải là chi tiết. Chi tiết này “đóng đinh” trong trí nhớ bạn đọc không chỉ một thời. Một sự tha hóa đến cùng cực mà câu văn cứ tưng tửng, lạnh lùng như không.

Phải nói rằng, bấy giờ đã có khối kẻ lăm le nổi tiếng đã bắt chước theo lối hành văn của ông. Câu văn ngắn, gọn và đanh như thép, đại khái: “Mẹ tôi là nông dân, còn tôi sinh ở nông thôn” (Những bài học nông thôn). Nhưng rồi chẳng mấy ai có thể bắt chước nổi thủ pháp viết truyện, dựng kịch của ông theo cấu trúc hư và thực lẫn lộn, đa tầng ngữ nghĩa và thỉnh thoảng ở đó, ông lại chêm vào những đoạn thơ cực kỳ bay bướm, thanh thoát, trái ngược với các chi tiết sần sùi, nhiễu nhại một cách bi hài đau đớn đang diễn ra. Đã có một phong cách, đó là phong cách Nguyễn Huy Thiệp, với bề dày văn hóa nội lực của chính ông.

Có những nhà văn, những gì họ đã viết ra, dù đã đọc nhưng lần sau đọc lại ta vẫn thấy mới mẻ, rung động như đọc lần thứ nhất, với tôi vẫn là Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Sơn Nam và Nguyễn Huy Thiệp. Xin vĩnh biệt ông, một nhà văn đã đóng một cột mốc quan trọng, độc đáo trong tiến trình văn học Việt Nam. Và chắc chắn dấu ấn ấy, thời gian không thể xô lệch…

Lê Minh Quốc

Chịu ảnh hưởng thiền phái Nam tông đốn ngộ của Lục tổ Huệ Năng, Nguyễn Huy Thiệp khuyến nghị đừng nghĩ thế nào là tốt là xấu. Đừng nghĩ thế nào là đúng là sai. Không nghĩ thiện không nghĩ ác, sẽ có lúc hiểu được bản lai diện mục của mình. Để tâm chấp vào điều gì đó, kể cả vinh nhục hay thành bại, là sự chẳng đặng đừng. Ông thường nói rằng sống hay nhất vẫn là sống với cái đang là, với thì hiện tại, với cái chop mắt của mỗi thời khắc mình được thuộc về.

Nhà phê bình văn học Mai Anh Tuấn

Nội dung tiếp theo

Xem nhiều

Vấn đề

Sáng tác

Truyện ngắn - Chuyến xe cuối ngày

Rubik văn hóa

Một đêm cho một đời

TIN NỔI BẬT

TIN MỚI

'San hô đỏ' - vở cải lương dành cho khán giả 'thích nghe ca'

03-11-2024 07:17

Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang công diễn vở “San hô đỏ”, trước khi đưa vở dự Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 tại Cần Thơ.
100 năm ngày sinh nhà văn Trang Thế Hy

02-11-2024 15:01

Nếu được phép chọn vài gương nhà văn hiện đại tiêu biểu nhất Nam Bộ, theo tôi, trong số đó không thể thiếu Trang Thế Hy.
Vang mãi bài ca kết đoàn

02-11-2024 06:59

Chương trình nghệ thuật đặc biệt "Vang mãi bài ca kết đoàn" chào mừng các sự kiện lớn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Giữ “màu riêng” cho cải lương Long An

01-11-2024 06:36

Những năm qua, trong khi các “thương hiệu” cải lương miền Tây rơi rụng dần thì đoàn nghệ thuật cải lương Long An vẫn giữ được vị thế...
Văn hóa xem phim của thanh thiếu niên đang thay đổi?

31-10-2024 17:29

Thanh thiếu niên muốn phim ảnh và chương trình chỉ nằm trong phạm vi bạn bè và tình cảm trong sáng.
TP Thủ Đức sẽ tổ chức 2 đêm đại nhạc hội chào đón năm mới

31-10-2024 15:25

Sự kiện dự kiến quy tụ hơn 40 nghệ sĩ trong nước và quốc tế, mở cửa tự do cho người dân khắp mọi miền và du khách.
Truyện ngắn - Chuyến xe cuối ngày

31-10-2024 09:10

Chuyến xe khách từ Chợ Lớn về Cà Mau thêm ngột ngạt vì tiếng khóc của một đứa trẻ.
Cần tôn vinh xứng đáng tác giả chuyển thể

30-10-2024 18:53

NSND Trần Ngọc Giàu cho biết, Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 có thêm giải thưởng cho tác giả chuyển thể là bước tiến lớn, động viên lực lượng sáng tác.
NSND Xuân Bắc làm Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn

30-10-2024 16:39

Chiều 30/10, Thứ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông trao quyết định bổ nhiệm NSND Xuân Bắc làm Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn.
Chuyển đổi số thúc đẩy phát triển văn hóa đọc

30-10-2024 07:27

Văn hóa đọc đang được quan tâm hơn bao giờ hết.
Liên hoan Sân khấu Thủ đô trở thành Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng

29-10-2024 19:26

Liên hoan Sân khấu Thủ đô đổi tên thành Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng, diễn ra từ ngày 1 đến 9/11.
Bang bang: Ca khúc phá vỡ khuôn mẫu

29-10-2024 07:09

Gần 60 năm trôi qua, Bang Bang đã trở thành một trong những bản nhạc nổi tiếng nhất với giá trị nghệ thuật lớn và sức ảnh hưởng sâu sắc.
Phố cổ Hội An - những di tích rệu rã vì mưa lũ

28-10-2024 14:57

Hàng chục di tích nhà cổ ở Hội An (Quảng Nam) đang xuống cấp nghiêm trọng. Mùa mưa bão đến, người dân ở đây đang sống trong cảnh phập phồng bất an.
Phụ nữ lớn tuổi, có gia đình… dự thi hoa hậu, bao giờ?

28-10-2024 08:08

Nhiều cuộc thi hoa hậu trên thế giới đã cho phép các phụ nữ đã kết hôn, có gia đình, lớn tuổi… tham gia tranh tài cùng các cô gái trẻ.
Kỳ vọng gì ở Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024?

28-10-2024 08:08

Diễn ra tại TP Cần Thơ từ ngày 25/10 - 15/11, Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 quy tụ hơn 1.500 nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công...
Truyện ngắn - Thế giới phẳng lệch nghiêng

27-10-2024 19:24

Bích nhắm mắt, cố thở đều.
Bộ TT-TT: Người nổi tiếng vi phạm quy chuẩn ứng xử sẽ bị hạn chế xuất hiện

27-10-2024 16:57

Người nổi tiếng nếu vi phạm Quy tắc ứng xử trên không gian mạng sẽ bị hạn chế xuất hiện trên báo chí và mạng xã hội.
Những ngôi sao thầm lặng tỏa sáng giữa ngân hà

27-10-2024 07:39

Vượt xa khuôn khổ một bộ phim khoa học lịch sử thông thường, Hidden Figures là bản hùng ca về cuộc đấu tranh cho bình đẳng