Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và dấu ấn mà thời gian không thể làm xô lệch...

PNO - Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là một trường hợp kỳ lạ: ngay từ lúc xuất hiện với một vài truyện ngắn đầu tay, lập tức ông đã tạo nên sự tranh luận dữ dội.

Từ nhiều góc nhìn, nhiều đánh giá khác nhau về các chi tiết, nhân vật của ông, tưởng chừng như bên nào cũng “có lý”. Người khen thì đã khen hết mực, người chê cũng gán ghép cho ông biết bao từ ngữ chẳng mấy hay ho. Nói cách khác, trong thập niên 1980 của thế kỷ trước, Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành một hiện tượng văn học sáng giá. Còn nhớ, trong khoảng thời gian đó, hầu như truyện ngắn nào của ông in ra, thiên hạ cũng bàn tán râm ran thú vị, thậm chí cãi nhau chí chóe.

Kể ra “sức mạnh” của nhà văn còn là ở chỗ đó nữa. Và, tất nhiên, tên tuổi Nguyễn Huy Thiệp nổi như cồn. Tâm lý của bạn đọc lẫn… các nhà phê bình cũng lạ, không chỉ bàn đến văn chương, họ còn quan tâm cả sinh hoạt đời thường của ông nữa. Về chi tiết này, nói một cách bông lơn, Nguyễn Huy Thiệp bấy giờ đã “đình đám” không thua kém gì giới showbiz.

Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”. - (Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65)

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp

Còn nhớ nhà phê bình nổi tiếng Văn Tâm đã khắc họa về ông: “Kìa, nhà văn trẻ Nguyễn Huy Thiệp chưa đến tuổi bốn mươi mà đã “Mặt phong trần nắng nám mùi dâu” đang gò lưng đạp xe trên đoạn đường ngoại ô lầm lụi: cái xe đạp “cai lục lộ” lọc xọc, bộ quần áo xoàng xĩnh, cái mũ nan rẻ tiền đội cũng được mà vứt đi cũng được… Anh đang đến một cơ quan sản xuất vật chất của Bộ Giáo dục để làm những công việc không liên quan mấy đến văn chương, cũng không liên quan đến chuyên môn sử học của anh: cộng cộng, trừ trừ, sắp sắp, xếp xếp… Để rồi khi chiều xuống đêm buông vắng lặng, anh lại miệt mài viết, tiếp tục mơ màng trò chuyện cùng ta…” (Báo Văn Nghệ số 48 ngày 26/11/1988).

Trong khi tôi đang “bình yên” trong dòng chảy của văn xuôi Việt Nam thì Nguyễn Huy Thiệp đã “phá vỡ” sự “bình yên” ấy. Ông làm đảo lộn suy nghĩ của tôi. Văn chương của ông đã cuốn tôi vào thế giới mà ông dựng lên không thể cưỡng lại. Một thế giới không có trong văn xuôi Việt Nam trong vài chục năm cho đến trước khi ông xuất hiện.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

Kể ra đây cũng là một đoạn văn “lạ” trong phong cách phê bình quen thuộc thời đó, tức là nhà phê bình còn bổ sung chi tiết đời thường nhằm góp phần tìm hiểu thêm về nhà văn, chứ không chỉ dừng lại ở văn bản. Không những thế, Nguyễn Huy Thiệp còn nổi tiếng đến độ vào khoảng tháng 11/1994 khi ông mở quán Hoa Ban ở đường Nguyễn Văn Cừ bên Bát Tràng, lập tức đã có hơn 300 bạn bè văn nghệ sĩ ùn ùn kéo sang đó ngày khai trương. Đến để thưởng thức món ăn ngon? Không. Bấy giờ, có nhà phê bình đã nói đùa mà thật: “Món ăn đặc biệt nhất ở quán này chính là bộ mặt Nguyễn Huy Thiệp”. Quả không ngoa chút nào.

Sở dĩ như thế bởi không riêng gì bạn đọc mà ngay cả đồng nghiệp cũng tò mò Nguyễn Huy Thiệp là ai mà có thể viết ra những câu văn rất ác, những tính cách con người đã ác thì ác đến tận cùng; không những thế có những nhân vật lịch sử như Quang Trung, Nguyễn Du, Nguyễn Ánh… cũng nhìn qua lăng kính khác, khiến thiên hạ la toáng lên nhà văn có quyền hư cấu đến đâu khi viết về lịch sử, có phải Nguyễn Huy Thiệp bôi nhọ lịch sử? Bất chấp, Nguyễn Huy Thiệp vẫn cứ viết.

“Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65

Những chi tiết từ các truyện ngắn đó, nay đọc lại vẫn rùng mình: “Tôi pha cà phê, cha tôi không uống. Ông hỏi: “Con có để ý công việc của Thủy không con? Cha cứ rờn rợn”. Vợ tôi làm việc ở bệnh viện sản, công việc là nạo phá thai. Hằng ngày các nhau thai nhi bỏ đi, Thủy cho vào phích đá đem về. Ông Cơ nấu lên cho chó, cho lợn. Thực ra điều này tôi biết nhưng cũng bỏ qua, chẳng quan trọng gì. Cha tôi dắt tôi xuống bếp, chỉ vào nồi cám, trong đó có các mẩu thai nhi bé xíu. Tôi lặng đi. Cha tôi khóc. Ông cầm phích đá ném vào đàn chó béc giê: “Khốn nạn! Tao không cần sự giàu có này”. Đàn chó sủa vang. Ông bỏ lên nhà. Vợ tôi đi vào nói với ông Cơ: “Sao không cho vào máy xát? Sao để ông biết?!“. ông Cơ bảo: “Cháu quên, cháu xin lỗi mợ” (Tướng về hưu). Ở truyện ngắn, phải là chi tiết. Chi tiết này “đóng đinh” trong trí nhớ bạn đọc không chỉ một thời. Một sự tha hóa đến cùng cực mà câu văn cứ tưng tửng, lạnh lùng như không.

Phải nói rằng, bấy giờ đã có khối kẻ lăm le nổi tiếng đã bắt chước theo lối hành văn của ông. Câu văn ngắn, gọn và đanh như thép, đại khái: “Mẹ tôi là nông dân, còn tôi sinh ở nông thôn” (Những bài học nông thôn). Nhưng rồi chẳng mấy ai có thể bắt chước nổi thủ pháp viết truyện, dựng kịch của ông theo cấu trúc hư và thực lẫn lộn, đa tầng ngữ nghĩa và thỉnh thoảng ở đó, ông lại chêm vào những đoạn thơ cực kỳ bay bướm, thanh thoát, trái ngược với các chi tiết sần sùi, nhiễu nhại một cách bi hài đau đớn đang diễn ra. Đã có một phong cách, đó là phong cách Nguyễn Huy Thiệp, với bề dày văn hóa nội lực của chính ông.

Có những nhà văn, những gì họ đã viết ra, dù đã đọc nhưng lần sau đọc lại ta vẫn thấy mới mẻ, rung động như đọc lần thứ nhất, với tôi vẫn là Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Sơn Nam và Nguyễn Huy Thiệp. Xin vĩnh biệt ông, một nhà văn đã đóng một cột mốc quan trọng, độc đáo trong tiến trình văn học Việt Nam. Và chắc chắn dấu ấn ấy, thời gian không thể xô lệch…

Lê Minh Quốc

Chịu ảnh hưởng thiền phái Nam tông đốn ngộ của Lục tổ Huệ Năng, Nguyễn Huy Thiệp khuyến nghị đừng nghĩ thế nào là tốt là xấu. Đừng nghĩ thế nào là đúng là sai. Không nghĩ thiện không nghĩ ác, sẽ có lúc hiểu được bản lai diện mục của mình. Để tâm chấp vào điều gì đó, kể cả vinh nhục hay thành bại, là sự chẳng đặng đừng. Ông thường nói rằng sống hay nhất vẫn là sống với cái đang là, với thì hiện tại, với cái chop mắt của mỗi thời khắc mình được thuộc về.

Nhà phê bình văn học Mai Anh Tuấn

Nội dung tiếp theo

Xem nhiều

Vấn đề

Gỡ bỏ rào cản để người khuyết tật có thể đóng phim

Sáng tác

Truyện ngắn - Về nghe sóng vỗ

Rubik văn hóa

Một đêm cho một đời

TIN NỔI BẬT

TIN MỚI

Vị quê thương nhớ gây nhớ thương

19-11-2024 07:12

Tác giả Lê Hà (sinh năm 1983, TP Huế) đã đưa bạn đọc trở về những ngày xưa cũ, để thưởng thức những món ăn bình dị, dân dã...
Chuyện dài về văn hóa ứng xử với di tích

18-11-2024 13:26

Việc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam phải làm rào chắn, lần nữa cho thấy văn hóa ứng xử kém của một bộ phận công chúng.
Âm nhạc lan tỏa tình yêu biển đảo Tây Nam

18-11-2024 07:42

Trong hải trình về với quân dân vùng biển đảo Tây Nam của Tổ quốc (từ 9 - 16/11), âm nhạc như chất xúc tác đặc biệt,
Neo hồn quê giữa phố

18-11-2024 06:51

“Hẹn sáng Chủ nhật ở chợ quê nghen”. Chợ quê mà chị em nhắn nhau rần rần trên Facebook nằm ở số 7 Nguyễn Thị Minh Khai, quận 1, TPHCM
Đưa vấn đề bạo lực học đường vào sách để giáo dục trẻ

17-11-2024 16:42

Đề tài bạo lực học đường đã đi vào trang sách, trở thành chủ đề trò chuyện cho trẻ thơ.
Bộ ba sách khơi gợi tinh thần tự hào dân tộc cho người trẻ

17-11-2024 06:33

Bộ ba sách ra đời là sự kết hợp hài hòa giữa lịch sử, cảm xúc và những giá trị cốt lõi về đạo đức, trí tuệ, và nghị lực.
Cùng nhau già đi

16-11-2024 08:17

Cùng cha mẹ già đi (Nhà xuất bản Dân trí) của tác giả Tất Khiếu Nam như một minh chứng cho sự đồng hành giữa 2 thế hệ...
Hơn 30 doanh nghiệp làm phim trong nước ký đơn kiến nghị không tăng thuế VAT

15-11-2024 10:58

Trước thềm ngày họp Quốc hội bỏ phiếu về việc tăng thuế VAT ngành văn hóa, hơn 30 DN sản xuất phát hành phim trong nước ký đơn kiến nghị phản đối.
Khi tình mẫu tử hòa trong tình dân tộc

15-11-2024 07:55

Những ngày qua, ca khúc "Mẹ yêu con" của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý bỗng trở thành một trong những xu hướng thịnh hành trên mạng xã hội.
NSND Trung Hiếu: "Mô hình sân khấu xã hội hóa ở TPHCM cần được cả nước học tập"

14-11-2024 20:11

NSND Trung Hiếu khẳng định mô hình sân khấu hóa ở TPHCM cần được cả nước học tập.
Chỉ 2/12 rạp do Sở VHTT TPHCM quản lý đủ điều kiện biểu diễn phục vụ nhu cầu giải trí của người dân

14-11-2024 19:21

Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM thông tin về tình trạng không hoạt động thời gian dài tại các địa điểm rạp Đại Đồng, rạp Long Phụng và rạp Công Nhân...
Cận cảnh vẻ đẹp uy nghi, lộng lẫy bửu tán ngai vàng triều Nguyễn

14-11-2024 11:33

Sau 3 năm nỗ lực trùng tu với kỹ thuật sơn son thếp vàng tinh xảo, bửu tán ngai vàng triều Nguyễn dần lộ diện với vẻ đẹp uy nghi, lộng lẫy.
Dấu ấn mới từ những cây bút tuổi hoa niên

14-11-2024 08:53

Nhiều cây bút còn ở độ tuổi hoa niên đã và đang góp phần vẽ nên những gam màu tươi sáng cho văn đàn trẻ.
Festival Huế hướng về cộng đồng, vì cộng đồng

13-11-2024 17:53

Festival đã trở thành mối quan tâm chung của người Huế, từ thành phố đến nông thôn, miền núi, từ học sinh, sinh viên đến các tiểu thương…
Chưa có bứt phá ở Liên hoan cải lương toàn quốc 2024

13-11-2024 11:32

Diễn ra tại Cần Thơ từ 25/10 - 15/11, Liên hoan cải lương toàn quốc 2024 là kỳ liên hoan kéo dài nhất, quy mô lớn nhất từ trước đến nay.
Khai mạc Liên hoan Sân khấu TPHCM lần I

13-11-2024 06:37

Liên hoan Sân khấu TPHCM lần I dành cho lĩnh vực kịch nói, diễn ra từ ngày 12 đến 29/11.
Nghệ thuật hát bội trong lăng kính của nghệ sĩ nhiếp ảnh Hồng Nga

12-11-2024 13:00

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hồng Nga vừa ra mắt triển lãm ảnh "Sắc màu trong hát bội" tại tòa nhà Lê Bảo Minh.
LHP quốc tế Hà Nội 2024: Điện ảnh Iran thắng lớn, nữ chính phim "Ngày xưa có một chuyện tình" ẵm giải

12-11-2024 07:14

Bộ phim Hard Shell của Iran giành 3 giải quan trọng ở thể loại tranh tài dành cho phim dài. Điện ảnh Việt thắng 1 giải duy nhất dành cho cá nhân.