Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và dấu ấn mà thời gian không thể làm xô lệch...

PNO - Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là một trường hợp kỳ lạ: ngay từ lúc xuất hiện với một vài truyện ngắn đầu tay, lập tức ông đã tạo nên sự tranh luận dữ dội.

Từ nhiều góc nhìn, nhiều đánh giá khác nhau về các chi tiết, nhân vật của ông, tưởng chừng như bên nào cũng “có lý”. Người khen thì đã khen hết mực, người chê cũng gán ghép cho ông biết bao từ ngữ chẳng mấy hay ho. Nói cách khác, trong thập niên 1980 của thế kỷ trước, Nguyễn Huy Thiệp đã trở thành một hiện tượng văn học sáng giá. Còn nhớ, trong khoảng thời gian đó, hầu như truyện ngắn nào của ông in ra, thiên hạ cũng bàn tán râm ran thú vị, thậm chí cãi nhau chí chóe.

Kể ra “sức mạnh” của nhà văn còn là ở chỗ đó nữa. Và, tất nhiên, tên tuổi Nguyễn Huy Thiệp nổi như cồn. Tâm lý của bạn đọc lẫn… các nhà phê bình cũng lạ, không chỉ bàn đến văn chương, họ còn quan tâm cả sinh hoạt đời thường của ông nữa. Về chi tiết này, nói một cách bông lơn, Nguyễn Huy Thiệp bấy giờ đã “đình đám” không thua kém gì giới showbiz.

Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”. - (Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65)

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp

Còn nhớ nhà phê bình nổi tiếng Văn Tâm đã khắc họa về ông: “Kìa, nhà văn trẻ Nguyễn Huy Thiệp chưa đến tuổi bốn mươi mà đã “Mặt phong trần nắng nám mùi dâu” đang gò lưng đạp xe trên đoạn đường ngoại ô lầm lụi: cái xe đạp “cai lục lộ” lọc xọc, bộ quần áo xoàng xĩnh, cái mũ nan rẻ tiền đội cũng được mà vứt đi cũng được… Anh đang đến một cơ quan sản xuất vật chất của Bộ Giáo dục để làm những công việc không liên quan mấy đến văn chương, cũng không liên quan đến chuyên môn sử học của anh: cộng cộng, trừ trừ, sắp sắp, xếp xếp… Để rồi khi chiều xuống đêm buông vắng lặng, anh lại miệt mài viết, tiếp tục mơ màng trò chuyện cùng ta…” (Báo Văn Nghệ số 48 ngày 26/11/1988).

Trong khi tôi đang “bình yên” trong dòng chảy của văn xuôi Việt Nam thì Nguyễn Huy Thiệp đã “phá vỡ” sự “bình yên” ấy. Ông làm đảo lộn suy nghĩ của tôi. Văn chương của ông đã cuốn tôi vào thế giới mà ông dựng lên không thể cưỡng lại. Một thế giới không có trong văn xuôi Việt Nam trong vài chục năm cho đến trước khi ông xuất hiện.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

Kể ra đây cũng là một đoạn văn “lạ” trong phong cách phê bình quen thuộc thời đó, tức là nhà phê bình còn bổ sung chi tiết đời thường nhằm góp phần tìm hiểu thêm về nhà văn, chứ không chỉ dừng lại ở văn bản. Không những thế, Nguyễn Huy Thiệp còn nổi tiếng đến độ vào khoảng tháng 11/1994 khi ông mở quán Hoa Ban ở đường Nguyễn Văn Cừ bên Bát Tràng, lập tức đã có hơn 300 bạn bè văn nghệ sĩ ùn ùn kéo sang đó ngày khai trương. Đến để thưởng thức món ăn ngon? Không. Bấy giờ, có nhà phê bình đã nói đùa mà thật: “Món ăn đặc biệt nhất ở quán này chính là bộ mặt Nguyễn Huy Thiệp”. Quả không ngoa chút nào.

Sở dĩ như thế bởi không riêng gì bạn đọc mà ngay cả đồng nghiệp cũng tò mò Nguyễn Huy Thiệp là ai mà có thể viết ra những câu văn rất ác, những tính cách con người đã ác thì ác đến tận cùng; không những thế có những nhân vật lịch sử như Quang Trung, Nguyễn Du, Nguyễn Ánh… cũng nhìn qua lăng kính khác, khiến thiên hạ la toáng lên nhà văn có quyền hư cấu đến đâu khi viết về lịch sử, có phải Nguyễn Huy Thiệp bôi nhọ lịch sử? Bất chấp, Nguyễn Huy Thiệp vẫn cứ viết.

“Nghề của mình là biến không thành có, mà lại phải có thế nào, chứ nếu không sẽ làm tan hoang cuộc đời mình và những người thân của mình. Văn học nó kinh khủng thế. Mà văn chương chữ nghĩa là sống trong bể thị phi. Chữ nghĩa nó hóc hiểm vô cùng, nhiều khi người ta nói thế này mà lại là thế kia, mình phải vượt lên chuyện đấy với tất cả sự nhẫn nại, đau đớn”.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp trả lời phỏng vấn báo Phụ Nữ TP.HCM năm 2014 khi quyết định dừng bút ở tuổi 65

Những chi tiết từ các truyện ngắn đó, nay đọc lại vẫn rùng mình: “Tôi pha cà phê, cha tôi không uống. Ông hỏi: “Con có để ý công việc của Thủy không con? Cha cứ rờn rợn”. Vợ tôi làm việc ở bệnh viện sản, công việc là nạo phá thai. Hằng ngày các nhau thai nhi bỏ đi, Thủy cho vào phích đá đem về. Ông Cơ nấu lên cho chó, cho lợn. Thực ra điều này tôi biết nhưng cũng bỏ qua, chẳng quan trọng gì. Cha tôi dắt tôi xuống bếp, chỉ vào nồi cám, trong đó có các mẩu thai nhi bé xíu. Tôi lặng đi. Cha tôi khóc. Ông cầm phích đá ném vào đàn chó béc giê: “Khốn nạn! Tao không cần sự giàu có này”. Đàn chó sủa vang. Ông bỏ lên nhà. Vợ tôi đi vào nói với ông Cơ: “Sao không cho vào máy xát? Sao để ông biết?!“. ông Cơ bảo: “Cháu quên, cháu xin lỗi mợ” (Tướng về hưu). Ở truyện ngắn, phải là chi tiết. Chi tiết này “đóng đinh” trong trí nhớ bạn đọc không chỉ một thời. Một sự tha hóa đến cùng cực mà câu văn cứ tưng tửng, lạnh lùng như không.

Phải nói rằng, bấy giờ đã có khối kẻ lăm le nổi tiếng đã bắt chước theo lối hành văn của ông. Câu văn ngắn, gọn và đanh như thép, đại khái: “Mẹ tôi là nông dân, còn tôi sinh ở nông thôn” (Những bài học nông thôn). Nhưng rồi chẳng mấy ai có thể bắt chước nổi thủ pháp viết truyện, dựng kịch của ông theo cấu trúc hư và thực lẫn lộn, đa tầng ngữ nghĩa và thỉnh thoảng ở đó, ông lại chêm vào những đoạn thơ cực kỳ bay bướm, thanh thoát, trái ngược với các chi tiết sần sùi, nhiễu nhại một cách bi hài đau đớn đang diễn ra. Đã có một phong cách, đó là phong cách Nguyễn Huy Thiệp, với bề dày văn hóa nội lực của chính ông.

Có những nhà văn, những gì họ đã viết ra, dù đã đọc nhưng lần sau đọc lại ta vẫn thấy mới mẻ, rung động như đọc lần thứ nhất, với tôi vẫn là Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Sơn Nam và Nguyễn Huy Thiệp. Xin vĩnh biệt ông, một nhà văn đã đóng một cột mốc quan trọng, độc đáo trong tiến trình văn học Việt Nam. Và chắc chắn dấu ấn ấy, thời gian không thể xô lệch…

Lê Minh Quốc

Chịu ảnh hưởng thiền phái Nam tông đốn ngộ của Lục tổ Huệ Năng, Nguyễn Huy Thiệp khuyến nghị đừng nghĩ thế nào là tốt là xấu. Đừng nghĩ thế nào là đúng là sai. Không nghĩ thiện không nghĩ ác, sẽ có lúc hiểu được bản lai diện mục của mình. Để tâm chấp vào điều gì đó, kể cả vinh nhục hay thành bại, là sự chẳng đặng đừng. Ông thường nói rằng sống hay nhất vẫn là sống với cái đang là, với thì hiện tại, với cái chop mắt của mỗi thời khắc mình được thuộc về.

Nhà phê bình văn học Mai Anh Tuấn

Nội dung tiếp theo

Xem nhiều

Vấn đề

Sáng tác

Truyện ngắn - Câu chuyện của đêm

Rubik văn hóa

Ô Sin: Biểu tượng về người phụ nữ kiên cường, nghị lực và giàu tình yêu thương

TIN NỔI BẬT

TIN MỚI

Xây dựng thương hiệu có bản sắc để phát triển thị trường âm nhạc

19-12-2024 07:36

Âm nhạc là lĩnh vực có nhiều triển vọng đóng góp lớn cho kinh tế thời gian tới khi có lượng công chúng đông đảo, ..
HBSO giới thiệu chương trình "Christmas concert 2024" tại nhà hát TPHCM

18-12-2024 19:26

Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ Kịch TPHCM (HBSO) giới thiệu chương trình "Christmas concert 2024" tại nhà hát TPHCM (quận 1) trong 2 đêm 21 và 22/12.
Trải nghiệm mới mẻ từ triển lãm tương tác “Những trận đánh nổi tiếng, những vị tướng tài danh”

18-12-2024 18:46

Chiều 18/12, Báo Nhân Dân đã tổ chức lễ khai mạc triển lãm tương tác “Những trận đánh nổi tiếng, những vị tướng tài danh”.
2024 - năm thiếu vắng những “hiện tượng xuất bản”

18-12-2024 06:23

Không có nhiều “hiện tượng xuất bản” được nhìn thấy trong năm qua.
Ô Sin: Biểu tượng về người phụ nữ kiên cường, nghị lực và giàu tình yêu thương

17-12-2024 07:03

Hơn 4 thập niên đã trôi qua kể từ khi Ô Sin ra mắt khán giả Nhật Bản nhưng sức hút của bộ phim dường như chưa bao giờ phai nhạt.
Chương trình “Con đường lịch sử” kỷ niệm 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam

16-12-2024 18:03

Chiều 16/12, tại Hà Nội, VTV tổ chức buổi họp báo giới thiệu các chương trình trọng điểm kỷ niệm 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam.
10 sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch tiêu biểu nhất trong năm 2024

16-12-2024 09:53

Sau quá trình bầu chọn từ 2 hình thức trực tiếp và trực tuyến, danh sách 10 sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch năm 2024 đã được công bố.
Canh cánh nỗi lo bảo vật hư hỏng vì không có nơi bảo quản

16-12-2024 07:31

Không có nhà chức năng để trưng bày, bảo quản nên nhiều bảo vật của vùng đất Hà Tĩnh đang phải để tạm bợ trong nhà xe, phòng ngủ…
Thành phố lớn lên từ lau sậy

16-12-2024 06:50

Thủ Đức là thành phố nằm ở phía đông TPHCM, là “thành phố trong thành phố” đầu tiên và duy nhất cho đến nay của cả nước.
Ươm mầm hy vọng bằng sự cảm thông

15-12-2024 16:44

Khi những trang cuối cùng của tiểu thuyết Dự án cháy chợ khép lại, tôi tự hỏi tại sao mình không biết đến quyển sách này sớm hơn.
Cô gái H’Mông và những cuộn vải lanh “gia bảo”

15-12-2024 07:08

Vàng Thị Dế tự hào là cô gái đầu tiên của xã Thài Phìn Tủng (huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang) được đi học đại học
Lần đầu tiên tổ chức liên hoan Sáo, Kèn điện tử

14-12-2024 22:16

Hội Âm nhạc TPHCM và các đối tác lần đầu tổ chức Liên hoan Sáo, Kèn điện tử 2024.
Khám phá thế giới đảo ngược trong mắt thầy trò họa sĩ Đại Giang - Tuấn Định

14-12-2024 18:01

Triển lãm mỹ thuật “Nghệ thuật đảo ngược V.UPSIDEDOWNISM 2024” của họa sĩ Đại Giang và họa sĩ Tuấn Định.
Xem “Khoảnh khắc cuộc sống” qua ống kính điện thoại thông minh

14-12-2024 13:36

Trung tâm Thông tin Triển lãm TPHCM tổ chức triển lãm ảnh chủ đề “Khoảnh khắc cuộc sống".
Truyện ngắn - Câu chuyện của đêm

14-12-2024 06:32

Dường như đêm không ngủ. Trong u tối thăm thẳm, bầy côn trùng trò chuyện với nhau. Đêm dịu ngọt, mát lành như vốc nước mưa.
Huyện Củ Chi ra mắt không gian trải nghiệm sân khấu lịch sử truyền thống

13-12-2024 12:36

Huyện Củ Chi ra mắt không gian trải nghiệm sân khấu lịch sử truyền thống “Đất thép” - Địa đạo an toàn nhất là lòng dân.
Tươi tắn dòng kênh xanh Nhiêu Lộc

13-12-2024 08:47

Nhìn lại những đổi thay của Sài Gòn - TPHCM, bạn thấy thú vị nhất là công trình nào? Với tôi, đó là kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè.
Cần giải pháp đồng bộ để phát triển công nghiệp văn hóa ở TPHCM

13-12-2024 07:32

Thay đổi cách nghĩ văn hóa chỉ có tiêu tiền, phát triển công nghệ số, xây dựng nguồn nhân lực và không gian sáng tạo...