Người phì ra, não có teo lại?

Tác hại của dư cân, béo phì đến đái tháo đường, tim mạch, cao huyết áp… đã được nhiều nghiên cứu chứng minh. Công bố mới đây của Đại học Cambridge (Anh) càng làm tăng sự chú ý của các nhà khoa học lẫn các nhà xã hội học về vấn nạn này: não của người dư cân béo phì tuổi trung niên bị lão hóa khoảng 10 tuổi so với người gầy cùng trang lứa. Vấn đề càng được quan tâm khi cả tuổi thọ trung bình lẫn hiện tượng dư cân béo phì hiện đều đang tăng trên thế giới cũng như ở Việt Nam.

Nghiên cứu thực hiện trên 473 người từ 20 đến 87 tuổi. Tình nguyện viên chia làm hai nhóm, dư cân - béo phì và gầy. Phát hiện trước giờ chưa nghiên cứu nào công bố là não bộ của những người dư cân ở độ tuổi trung niên từ 50 tuổi bị lão hóa như não của những người 60 tuổi. Sự lão hóa này dựa trên sự teo lại của chất trắng trong não của những người dư cân béo phì.

Nói sơ lược, cấu trúc não gồm hai nhóm, chất xám và chất trắng. Chất xám, gồm các tế bào thần kinh giữ vai trò suy nghĩ, tính toán. Chất trắng là những sợi liên kết các tế bào thần kinh dẫn truyền tín hiệu (axon) bao bọc bởi chất myelin (màu trắng, nguyên nhân của từ “chất trắng”).

Ở người, tỷ lệ chất trắng chiếm gần 50% não bộ, một tỷ lệ khác biệt, lớn hơn rất nhiều so với động vật. Trước đây, vai trò của chất trắng bị xem nhẹ, người ta tập trung nghiên cứu chất xám, được cho là nguồn căn sự phát triển thông minh, trí tuệ. Khoa học phát triển, vài năm gần đây người ta mới nhận biết vai trò quan trọng của chất trắng.

Trước đây, myelin (chất trắng) chỉ được xem như chất cách nhiệt trong “dây cáp” dẫn truyền tín hiệu thần kinh. Các nghiên cứu gần đây thấy rằng sự dẫn truyền tín hiệu ở “dây cáp” được bao bọc bởi chất trắng nhanh gấp 100 lần so với sợi không được bao bọc. Không những vậy, lượng chất trắng bao “dây cáp” này lên tới 150 lớp giúp tránh việc phân tán, thất thoát tín hiệu - nguyên nhân một số bệnh về thần kinh khi lớp “vỏ bọc chất trắng” này thiếu hụt hoặc hư hại.

Không chỉ riêng chất xám, chất trắng với tác động dẫn truyền thần kinh tương hỗ, cũng tác động lên trí thông minh và sự học hỏi của con người. Nghiên cứu của giáo sư Vincent J. Schmithorst, bệnh viện nhi Cincinnati (Mỹ) ở trẻ 5-18 tuổi cho thấy: trẻ có lượng chất trắng cao cũng có chỉ số IQ cao. Các nghiên cứu khác cho biết. Trẻ được gia đình chăm sóc cẩn thận có lượng chất trắng cao hơn 17% so với nhóm bị bỏ bê.

Các nhà khoa học Cambridge cho rằng, đây chỉ là phát hiện ban đầu, cần nghiên cứu sâu và rộng hơn. “Chúng ta vẫn chưa biết béo phì làm não bị lão hóa hay ngược lại? Các tương tác qua lại của chúng ra sao?”. Tuy có sự lão hóa do teo giảm lượng chất trắng, các kiểm tra trí tuệ trong nghiên cứu chưa cho thấy sự khác biệt về nhận thức giữa nhóm đối tượng.

Đó cũng là câu hỏi đặt ra cho những nghiên cứu kế tiếp, cũng như các vấn đề cần được quan tâm như: “Sự lão hóa này chỉ nhận thấy ở độ tuổi trung niên và cho thấy chúng ta dễ tổn thương hơn ở độ tuổi này”; “Nếu thay đổi chế độ dinh dưỡng, tăng cường tập luyện để giảm cân, não có bình thường trở lại hay không?”.

Tuy chỉ là kết quả bước đầu về sự lão hóa não ở người dư cân béo phì tuổi trung niên, những phát hiện gần đây về mối liên kết giữa sự thiếu hụt, hư hại chất trắng với các bệnh thần kinh đặt ra nhiều câu hỏi hơn nữa cho các nhà nghiên cứu.

Bệnh do cấu tạo sai lạc, thiếu myelin được biết rõ là MS (Multiple Sclerosis - thoái hóa trung tâm thần kinh), bệnh tê liệt, bệnh Alexander (hủy hoại trung tâm thần kinh). Bệnh nghi ngờ do sự thành lập bất thường myelin: Schizophrenia (tâm thần phân liệt), Autism (tự kỷ), Dyslexia (chứng khó đọc), Bipolar Disorder (rối loạn lưỡng cực)...

Theo số liệu của WHO, tuổi thọ trung bình người Việt hiện là 73,2 tuổi, cao hơn tuổi thọ trung bình thế giới là 69 tuổi. Dự báo năm 2050, con số này sẽ là 80,4 tuổi. Bên cạnh con số vui đó là con số đáng lo khác, khi tỷ lệ người dư cân béo phì ở người trưởng thành Việt Nam đã lên đến 25%. Do vậy, các vấn đề liên quan đến dư cân và béo phì ngày càng cần được quan tâm đúng mức.

Thái Trần