Người nghèo thế giới hụt hơi vì giá gạo tăng nhanh

Anh Francis Ndege đong gạo tại cửa hàng của mình ở Nairobi, Kenya

Francis Ndege không chắc liệu các khách hàng của mình ở khu ổ chuột lớn nhất châu Phi có đủ khả năng tiếp tục mua gạo hay không.

Giá gạo trồng ở Kenya đã tăng vọt vì giá phân bón cao hơn và hạn hán kéo dài hàng năm ở vùng Sừng châu Phi làm giảm sản lượng. Gạo giá rẻ nhập khẩu từ Ấn Độ là phao cứu sinh cho hàng trăm ngàn cư dân ở khu ổ chuột Kibera của Nairobi, những người sống sót với chưa đầy 2 USD/ngày.

Nhưng mọi thứ đang thay đổi. Giá một bao gạo 25kg đã tăng 20% kể từ tháng 6. Các nhà bán buôn vẫn chưa nhận được hàng dự trữ mới kể từ khi Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, cho biết vào tháng 7 rằng họ sẽ cấm xuất khẩu một số lô hàng gạo.

Động thái trên của quốc gia đông dân nhất thế giới nhằm kiểm soát giá gạo trong nước trước năm bầu cử quan trọng. Tuy nhiên, nó đã để lại một khoảng trống lớn vào khoảng 10,4 triệu tấn gạo mà thế giới cần, xấp xỉ 1/5 nhu cầu xuất khẩu gạo toàn cầu.

Anh Ndege (51 tuổi) - người đã bán gạo được 30 năm - cho biết: “Tôi thực sự hy vọng hàng nhập khẩu sẽ tiếp tục đến"". Nỗi lo của anh Ndege không phải là duy nhất.

An ninh lương thực toàn cầu đang bị đe dọa kể từ khi Nga tạm dừng thỏa thuận cho phép Ukraine xuất khẩu lúa mì, và hiện tượng thời tiết El Nino cản trở sản xuất lúa gạo tại nhiều quốc gia. Giờ đây, giá gạo đang tăng vọt - vượt mức cao nhất trong 15 năm - khiến những người dễ bị tổn thương nhất ở một số quốc gia nghèo nhất gặp rủi ro.

Beau Damen - quan chức quản lý vấn đề tài nguyên thiên nhiên từ Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hiệp quốc (FAO) có trụ sở tại Bangkok - cho biết, thế giới đang đứng trước một tình huống nguy cấp.

Điều có thể khiến cho tình hình trở nên tồi tệ hơn là khi lệnh cấm xuất khẩu gạo (trừ loại hạt dài basmati) của Ấn Độ tạo ra hiệu ứng domino, khiến các nước khác làm theo.

Hiện tại, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) đã tạm dừng xuất khẩu gạo để duy trì lượng gạo dự trữ trong nước. Một mối đe dọa khác là nếu thời tiết khắc nghiệt gây thiệt hại cho cây lúa ở những quốc gia khác.

Người phụ nữ cầm những bó mạ đi cấy tại cánh đồng ở bang Andhra Pradesh, Ấn Độ

El Nino là sự nóng lên tự nhiên, tạm thời và không thường xuyên của một phần Thái Bình Dương, làm thay đổi các kiểu thời tiết toàn cầu và biến đổi khí hậu đang khiến hiện tượng này trở nên mạnh mẽ hơn, dẫn đến thời tiết khắc nghiệt, từ hạn hán đến lũ lụt.

Tác động sẽ được cảm nhận trên toàn thế giới. Mức tiêu thụ gạo ở châu Phi đang tăng đều đặn và hầu hết các quốc gia đều phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Ngay cả khi một số quốc gia có dân số ngày càng tăng như Senegal đã cố gắng trồng nhiều gạo hơn, nhiều quốc gia còn lại đang gặp khó khăn.

Amadou Khan – người cha 5 con, 52 tuổi, thất nghiệp ở Dakar (Senegal) - cho biết, các con của anh ăn cơm trong mỗi bữa trừ bữa sáng, thứ mà chúng thường phải bỏ qua kể từ lúc anh không có việc làm.

Anh ấy nói: “Tôi chỉ đang sống qua ngày - đôi khi, tôi gặp khó khăn trong việc chăm sóc các con của mình"".

Gạo nhập khẩu - 70% trong số đó đến từ Ấn Độ - đã trở nên đắt đỏ ở Senegal, vì vậy anh Khan đang ăn gạo trồng trong nước có giá bằng 2/3.

Người phát ngôn Bộ Nông nghiệp Senegal Mamadou Aïcha Ndiaye cho biết, quốc gia sẽ chuyển sang các đối tác thương mại khác như Thái Lan hoặc Campuchia để nhập khẩu, mặc dù quốc gia Tây Phi này đang tập trung nâng cao khả năng tự cung tự cấp gạo, với hơn một nửa nhu cầu được trồng tại địa phương.

Các nước châu Á, nơi 90% lượng gạo trên thế giới được trồng và tiêu thụ, đang phải vật lộn để sản xuất lúa gạo. Philippines đang quản lý nước một cách cẩn thận với dự đoán sẽ có ít mưa hơn trong bối cảnh El Nino. Mặt khác, cơn bão Doksuri vừa qua đã tấn công khu vực sản xuất lúa gạo phía bắc của nước này, gây thiệt hại cho vụ lúa trị giá 32 triệu USD - ước tính chiếm 22% sản lượng hàng năm.

Quốc gia này là nhà nhập khẩu gạo lớn thứ 2 sau Trung Quốc và Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. nhấn mạnh sự cần thiết phải đảm bảo dự trữ gạo.

Chuyên gia chính sách lương thực Ấn Độ Devinder Sharma cho biết, việc hạn chế xuất khẩu gạo của Ấn Độ cũng được thúc đẩy bởi thời tiết thất thường.

Chuyên gia Ashok Gulati thuộc Hội đồng Nghiên cứu về Quan hệ Kinh tế Quốc tế của Ấn Độ cho biết, các hạn chế này sẽ khiến gần một nửa lượng gạo xuất khẩu thông thường của nước này bị đình trệ trong năm 2023. Ông nói thêm rằng những hạn chế lặp đi lặp lại khiến Ấn Độ trở thành một nhà xuất khẩu không đáng tin cậy.

Hiện Philippines đang đàm phán với Việt Nam để cố gắng mua ngũ cốc với giá thấp hơn, trong khi Việt Nam cũng hướng tới thị trường tại Anh, quốc gia nhập khẩu phần lớn gạo từ Ấn Độ.

Tại Thái Lan, các nhà xuất khẩu gạo như Charoen Laothamatas đang cảnh giác. Chính phủ Thái Lan dự kiến sẽ xuất khẩu nhiều gạo hơn so với năm 2023, với mức xuất khẩu trong 6 tháng đầu năm cao hơn 15% so với cùng kỳ năm 2022. Vì giá cả dao động nhanh, các nhà xuất khẩu không biết báo giá nào và theo ông Laothamatas, không ai muốn mạo hiểm.

Người phụ nữ mua gạo tại một cửa hàng ở thành phố Quezon, Philippines

Tấn Vĩ (theo AP)