Người lao động mệt mỏi vì áp lực từ quản lý ảo

Được đẩy nhanh bởi cuộc khủng hoảng COVID-19, việc áp dụng các hệ thống quản lý theo thuật toán dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng được mở rộng. Tuy nhiên, các thuật toán có nguy cơ làm trầm trọng thêm các tình huống phân biệt đối xử và tăng áp lực đối với người lao động.

Công nghệ AI tại nơi làm việc

Các thuật toán ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống. Một loạt công cụ và kỹ thuật dựa trên công nghệ đã được thiết kế để quản lý từ xa lực lượng lao động. Nó dựa vào việc thu thập dữ liệu và đôi khi là sự giám sát người lao động để đưa ra các quyết định tự động hoặc bán tự động. Quản lý bằng thuật toán có thể được sử dụng để quản lý hiệu suất, phân bổ nhiệm vụ và ca làm việc. Nó cũng được dùng để xác định mức lương và thời gian làm việc cũng như thiết lập các điều khoản và điều kiện tuyển dụng. Khả năng tiếp cận các điều kiện việc làm tốt hơn, bao gồm cả lợi ích của nhân viên, cũng có thể được xác định bằng hiệu suất, dự đoán theo thuật toán.

Những kho hàng của các công ty lớn hoạt động trơn tru nhờ được quản lý bằng thuật toán. Dù vậy, công nghệ này cũng tạo ra nhiều áp lực đối với người lao động - Ảnh: Getty Images

Ngày càng phổ biến trong lĩnh vực bán lẻ và khách sạn, các thuật toán có thể dự báo luồng khách hàng bằng cách sử dụng nhiều loại dữ liệu, từ lịch sử giao thông, doanh số bán hàng đến tình hình thời tiết… Những dự đoán này sau đó được phân tích cùng với các bộ kỹ năng của nhân viên và dữ liệu hiệu suất để quyết định nhân viên nào nên được sắp xếp cho vị trí nào và thời gian cụ thể.

Việc tự động hóa sắp xếp ca làm việc cũng góp phần loại bỏ khả năng thiên vị cá nhân trong phân bổ công việc. Tài xế giao hàng có thể dành cả ngày làm việc để thực hiện các hướng dẫn được tạo bằng thuật toán về tuyến đường cần đi. 

Lựa chọn tự động này có một số lợi thế tiềm năng cho các nhà tuyển dụng. Chẳng hạn như chi phí thấp hơn, hiệu quả cao hơn, quyết định dựa trên dữ liệu hiệu suất thay vì cảm tính của con người. Tuy nhiên, quản lý công việc bằng thuật toán cũng đi kèm với những nhược điểm tiềm ẩn đáng kể.

Những rủi ro

Một số vấn đề liên quan đến quản lý thuật toán nhận được nhiều sự quan tâm hơn những vấn đề khác, điển hình như nguy cơ sai lệch do định kiến. Hệ thống xếp hạng hồ sơ ứng viên của công ty Amazon là một ví dụ nổi tiếng. Chương trình này - được sử dụng để xếp hạng sơ yếu lý lịch từng ứng viên theo thang điểm từ một đến năm - đã bị ngừng vì liên tục xếp hạng nam giới cao hơn nữ.

Ngoài ra, còn có một số vấn đề khác xung quanh sự phát triển của quản lý thuật toán, chẳng hạn như tính minh bạch. Các thuật toán cổ điển được lập trình để đưa ra quyết định dựa trên hướng dẫn từng bước. Trong khi đó, các thuật toán tiên tiến tự đưa ra quyết định sau khi tiếp xúc với nhiều dữ liệu. Điều này có nghĩa là chúng ngày càng trở nên phức tạp hơn theo thời gian, và các hoạt động của chúng trở nên không rõ ràng ngay cả đối với các lập trình viên.

Khi lý do đằng sau một quyết định sa thải nhân viên không được minh bạch, một câu hỏi về mặt đạo đức sẽ xuất hiện. Quyết định sa thải nhân viên do thuật toán đưa ra có thiên vị, sai sót hoặc độc đoán không? Nếu có, quyết định đó bị coi là bất hợp pháp về mặt đạo đức, thậm chí là bất hợp pháp trong hầu hết các trường hợp. Nhưng làm thế nào để một nhân viên chứng minh rằng việc họ bị sa thải là kết quả của những động cơ bất hợp pháp được đưa ra dựa trên thuật toán? 

Quản lý bằng thuật toán còn làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng quyền lực giữa người sử dụng lao động và người lao động, bởi chúng khiến việc lạm dụng quyền lực trở nên khó nắm bắt hơn. Đặc biệt, các thuật toán loại bỏ một khía cạnh quan trọng của con người khỏi mối quan hệ việc làm, đó là lòng nhân ái. Một đánh giá của trang The Conversation (Úc), 45 nghiên cứu cho thấy, người lao động ghét bị quản lý bởi các thuật toán, nhiều hơn cả so với việc phải chịu đựng một cấp trên phiền phức.

Các chính trị gia tại Mỹ đang thảo luận về việc mở rộng quyền kỹ thuật số cho người lao động. Các giải pháp bao gồm cả đánh giá tác động thường xuyên về cách các thuật toán ảnh hưởng đến người lao động; phản hồi từ nhân viên về cách các công nghệ này được sử dụng. Hiện tại, việc thiết kế và sử dụng các hệ thống quản lý theo thuật toán chủ yếu nghiêng về hiệu quả cho người sử dụng lao động và khả năng sinh lợi cao cho doanh nghiệp. Cần có một cách tiếp cận được cân nhắc kỹ hơn để đảm bảo các hệ thống này có thể cùng tồn tại với phúc lợi cho người lao động. 

Tấn Vĩ (theo CNA, The Conversation, Progressive Post)