Ngược về hương ngự mộng kinh sư...

Khép lại cuốn sách, nghe như tiếng chuông chùa Thiên Mụ còn vẳng lại cùng đôi dòng thơ khắc trên vách đá của cổ nhân: “Khả niên nhị bách niên cơ nghiệp/Bất cập sơn tăng nhất mộng trường” (Hai trăm năm xót cơ đồ/ Không bằng giấc mộng thầy chùa lên non).

Mộng kinh sư - tác phẩm của nhà văn Phan Du, được nhà xuất bản Cảo Thơm in lần đầu vào năm 1971 - vừa được Công ty sách Tao Đàn tái bản, nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành. 

Phan Du là nhà văn xứ Quảng, nổi tiếng trước năm 1975, nhưng thông tin về ông sau này rất ít ỏi. Hầu hết tác phẩm của ông đều đã xuất bản cách nay hàng thập kỷ: …

là tác phẩm đầu tiên được tái bản cùng với (xuất bản lần đầu năm 1965, được đánh giá cao nhất trong sự nghiệp sáng tác của Phan Du).

Đọc Mộng kinh sư để hiểu hơn về di tích chùa Thiên Mụ và ngược thời gian về với 200 năm triều Nguyễn, qua những cuộc hưng vong. Chùa Thiên Mụ trầm mặc bên dòng sông Hương như một chứng nhân của bao cuộc bể dâu.

Phan Du kể về vùng Hương Ngự xưa bằng góc nhìn thấm đẫm tư duy Phật giáo. Bắt nguồn từ điển tích về ngôi chùa trên đồi Hà Khê, tác phẩm được tiếp nối bằng hình ảnh vị “chân chủ Phương Nam” khởi đầu triều Nguyễn xứ Đàng Trong.

Ngôi chùa thiêng lúc đạt đỉnh vinh quang, khi chạm đáy suy tàn, tiếng chuông cũng ngân theo nhịp phách của thời đại - khi vang trong, khi câm lặng. Đất Kim Long, Phú Xuân xưa trải qua bao đời chúa Nguyễn Hoàng, Nguyễn Phúc Lan, Nguyễn Phúc Khoát, Nguyễn Phúc Thuần…

Nhìn lại những đời Hiền vương, Minh vương, Võ vương, Quốc chúa… và những nhân ái khoan hòa, những bạo tàn loạn lạc. Để cuối cùng “tất cả đều chỉ là mộng ảo, kể cả cái nghiệp bá chủ trải qua chín đời chân chủ hay trăm năm của một đại nghiệp, cũng chỉ là một khoảng thời gian ngắn ngủi chưa đủ để nung một nồi kê vàng cho chín”.

Mộng kinh sư - phiên bản cũ của NXB Cảo Thơm

Mộng kinh sư không thiếu những nhân vật “quyền biến” nào. Kể cả những nhan sắc bi ai, khuynh đảo như nàng Thừa (mỹ nhân vì làm mê đắm chúa Nguyễn Phúc Tần mà bị quần thần giết chết), Tống thị - nhân vật suýt nữa đã có thể thay ngôi đổi chúa, nhưng cuối cùng đã bị bêu đầu)...

Tác phẩm thuộc thể loại văn học địa chí, nhưng ở nhiều trường đoạn, nhà văn đã thể hiện bằng văn phong của truyện lịch sử. Chùa Thiên Mụ là nhân vật chính của tư tưởng, chứng kiến hết những bể dâu, nhưng phải câm nín trước thời cuộc. Mộng kinh sư là một nỗi hoài niệm và cũng là cuộc lý giải mọi mặc khải và điêu tàn.

Đọc, để một hôm nào đó, về đứng dưới chân chùa, ta cảm được một thời đã qua, để thấy mình hôm nay. 

Bùi Tiểu Quyên