Ngoại vẫn chắt chiu những hạt mè

Bà ngoại tác giả bên ruộng mè - Ảnh do nhân vật cung cấp

Xe taxi đưa gia đình tôi về đến cổng thôn sau hơn 1 giờ đồng hồ từ sân bay. Bao nhiêu năm xa quê vẫn vậy, chiếc cổng thôn văn hóa chữ trắng trên nền vàng dần hiện ra rõ nét như cột mốc báo hiệu tôi đã về đến quê hương. Những vệt sơn bong tróc loang lổ, chỗ vàng chỗ nâu 2 bên cột theo tháng năm thăng trầm. Tôi nhớ những sợi trắng len lỏi trên mái tóc đen ngày nào và cả dáng lưng lom khom của ngoại dưới hiên nhà.

Tôi đứng ngoài cổng nhìn ngoại hồi lâu, cho đến khi ngoại ngừng tay, đặt chiếc sàn tre xoẹt xoẹt đang đãi những hạt mè bé tí xuống nền. Ngoại nheo mắt nhìn ra đầu cổng. “Sao giờ con mới về tới, ngoại chờ suốt từ sớm giờ?”.

Bữa cơm chiều hôm ấy, ngoại chuẩn bị toàn những món ăn tôi thích. Đĩa hến trộn, vịt luộc chấm mắm gừng và chén muối mè rang thơm lừng. Vừa ăn cơm, ngoại vừa kể tôi nghe về mùa mè năm nay. Ánh mắt ngoại miên man nhìn ra vườn mè, những lời thầm thì đưa tôi trở về hồi đầu vụ - từ lúc bắt đầu xới tơi đất, gieo hạt cho đến ngày thu hoạch mè mất chừng 3 tháng.

Để đảm bảo cây lên được nhiều, ngoài việc vun đất thì công đoạn ngâm hạt vào nước ấm, loại bỏ hạt lép và giữ lại những hạt chắc cũng vô cùng quan trọng. Khi gieo hạt, dì tôi đi trước, dùng lưỡi cuốc kéo một đường thẳng tắp theo từng luống, ngoại đi sau tung mạnh từng ngón tay để hạt mè rơi đều trên khoảng đất. Chân trước bước đến đâu, chân sau ngoại lấp đất đến đó để đảm bảo hạt giống nào cũng được phủ lên một lớp phù sa.

20 ngày sau khi gieo hạt, cây cỏ bắt đầu mọc xen lẫn các cây mè non. Ngoại lại lúi húi vừa nhổ cỏ, vừa vun đất cho những cây mè đã bắt đầu nhú lên và trổ lông tơ quanh thân. Thi thoảng ngoại cầm thử nắm đất trong lòng bàn tay để cảm nhận độ ẩm của đất. Nếu đất quá khô, chiều hôm ấy ngoại sẽ múc nước từ giếng, gánh ra vườn và tưới tắm quanh gốc mè, chăm sóc chúng tựa như con. Nước hút đến đâu, mắt ngoại nhìn theo đến đó. Ngoại bảo đất no nước thì mè mới hấp thụ được dinh dưỡng để sinh trưởng.

Sau 40 ngày gieo hạt, mè bắt đầu trổ hoa trắng muốt. Hết lượt hoa nở đến ngày đơm trái, trái non xanh như những chiếc chuông bám chắc vào cành. Ngày qua ngày, ngoại rảo bước ra vườn, bấm đầu ngón tay nhẩm xem đã được bao nhiêu ngày. Thi thoảng nhìn những chùm trái đã ngả vàng, ngoại tách ra rồi đưa lên miệng cắn thử hạt mè.

Ngoại gật đầu khi thấy hạt mè đã chắc rồi mới dùng liềm cắt ngang thân cây, chụm thành bó, chất lên thành từng đống trên mỗi lối đi. Ngoại bảo ruộng nào trồng nhiều thì bắt buộc phải thu một lượt cho đỡ tốn nhân công, còn ngoại trồng quanh vườn nhà nên cây nào trái vàng già, ngoại mới thu, như vậy mè càng thêm chắc mẩy.

Mè sau khi thu hoạch được gom lại thành nhiều đống lớn, ngoại bắt đầu kéo xe rùa ra chất thân mè lên rồi đẩy vào sân. Giữa khoảng sân xi măng ấy, những cây mè nằm yên dưới nắng, thi thoảng ngoại trở cho mè khô đều các mặt. Chiều tắt nắng, ngoại mang chiếc ghế gỗ ra mé sân, trải tấm bạt lớn, tay cầm từng chùm mè đã khô đập liên hồi bằng cây gỗ.

Những hạt mè dần rơi ra, khi tí tách, lúc lộp độp, khi rào rào như cơn mưa. Đập đến đâu, ngoại giũ cành đến đó rồi đưa tay gom hết mè vào chiếc thúng tre.

Những hạt mè to nhất, ngoại gọi là hạt cái - tức hạt giống sẽ được ngoại đong 4 lượt bằng chiếc lon sữa đã cũ cho vụ mè kế tiếp. Mè nhỏ hơn chút, ngoại xúc cho vào bao lớn để đi ép làm dầu mè. Ngoại cũng để riêng một phần nhỏ để lâu lâu rang muối.

Nhắc đến muối mè, tôi nhớ về những ngày mưa ở quê. Ngoại hì hục thổi cho bếp củi rực lửa, đặt chảo gang lên bếp cho đến khi nóng đều rồi cho mè vào rang vàng thơm. Mè vừa nguội, ngoại cho vào cối đá giã chung với muối rồi trộn đều lên. Mâm cơm dân dã chỉ cần có cơm trắng chấm muối mè vẫn ngon đến lạ. Có lẽ vì vị mè ướp đẫm mồ hôi của ngoại, cũng có thể vì khói bếp thân thương làm thơm chén cơm nóng hổi quyện cùng vị muối mè mằn mặn.

Đến ngày tôi về thành phố, ngoại lại lấy chai nhựa đong đầy dầu mè vừa ép để tôi nấu ăn. Ngoại bảo dầu mè nhiều dinh dưỡng do chính tay ngoại trồng, sẽ giúp những bữa cơm của gia đình tôi thêm tròn vị quê hương. Bao năm qua vẫn vậy, nhìn dáng ngoại lom khom dưới mái hiên, chắt chiu từng hạt mè hạt thóc mà tôi thương quá đỗi. Ngoại chắt chiu những hạt mè bé tí như cách ngoại chắt chiu mọi điều tốt đẹp để dành cho cháu con sau này.

Ngọc Nữ