Nghệ thuật đường phố bị bỏ ngỏ, thiếu sân chơi

Đừng nhân danh graffiti để vẽ bậy, làm xấu cảnh quan

Nghệ thuật đường phố ở TPHCM đang tồn tại giữa những lằn ranh. Vẫn còn đó những cá nhân chưa có ý thức, vẽ bậy lên các công trình. Ở một ngã tư đường thuộc TP Thủ Đức, bên cạnh dòng chữ “Vì mỹ quan thành phố, xin đừng viết vẽ lên tường” lại xuất hiện bức vẽ graffiti xấu xí.

Trong năm 2024, Trung tâm Quản lý hạ tầng giao thông đường bộ TPHCM đã phải nhiều lần ra quân khôi phục lại hiện trạng các bức tường, chân cầu, thành cầu bị vẽ bậy. Tuy nhiên, khó mà có thể xóa hết những bức tường bị bôi bẩn trên khắp thành phố; có trường hợp hôm nay xóa thì hôm sau lại bị bôi bẩn. Cũng trong năm 2024, ngân sách TPHCM đã chi khoảng 5 tỉ đồng để sơn sửa và sơn chỉnh trang, chống vẽ bậy trên các cầu lớn.

Cơ quan chức năng cũng liên tục ghi nhận các vụ vẽ bậy lên toa tàu thuộc đoàn tàu metro số 1 (tuyến Bến Thành - Suối Tiên) đặt ở bãi (depot) Long Bình, TP Thủ Đức. Tình trạng vẽ bậy lên chân cầu Ba Son, hầm chui Nguyễn Hữu Cảnh, nhà dân, công viên thỉnh thoảng vẫn tái diễn. Hành vi vẽ bậy của những cá nhân vô ý thức càng khiến công chúng có cái nhìn không mấy thiện cảm với bộ môn nghệ thuật graffiti.

Du lịch các nước thu lợi nhờ nghệ thuật đường phố

Nổi lên từ những năm 1960-1970 cùng sự trỗi dậy của văn hóa hip hop, nghệ thuật đường phố - trong đó có graffiti - ở các nước cũng chịu nhiều điều tiếng. Phải qua một thời gian, các nước mới có những chiến lược, quyết sách phù hợp để đưa nghệ thuật đường phố vào khuôn khổ, hoạt động có tổ chức hơn và đặc biệt là sinh lợi.

Ở TP Melbourne của Úc, có một con đường tranh tường nổi tiếng mang tên Hosier Lane. Trên đường này, từng mảng tường đều được các nghệ sĩ graffiti phủ kín bằng những hình vẽ khác nhau. Mỗi nghệ sĩ một cá tính, một trường phái nhưng họ không vẽ tùy hứng mà có sự tính toán về màu sắc, bố cục để tạo sự hài hòa. Hosier Lane hiện đang là điểm chụp hình đánh dấu sự có mặt (check-in) yêu thích của khách du lịch khi đến Úc.

Nhiều phố tranh tường ở các nước khác cũng được liệt kê vào danh sách những nơi mà du khách nên đến, như đường phố Bogotá ở Colombia, Montreal ở Canada, Lisbon của Bồ Đào Nha, Brussels của Bỉ... Ở những con phố này, có cả ngàn bức vẽ graffiti đậm chất nghệ thuật. Chúng không quá tách biệt mà gần như hòa vào đời sống, phù hợp với cảnh quan, không gian đô thị.

Gần hơn, trong khu vực Đông Nam Á, nghệ thuật đường phố đã tạo thêm điểm nhấn cho nhiều thành phố, như một số khu “sống ảo” ở Kampong Glam hay Little India của Singapore, con hẻm nghệ thuật Bukit Bintang của Malaysia, làng Jodipan ở Malang thuộc Indonesia...

Không phải quốc gia nào cũng có thống kê các con số cụ thể mà nghệ thuật đường phố mang lại cho du lịch. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là nghệ thuật đường phố giúp thu hút du khách và tăng thêm trải nghiệm cho du khách khi đến địa phương.

Riêng con đường tranh tường Hosier Lane đã mang về nguồn tiền trung bình 62 triệu USD/năm cho TP Melbourne thông qua các tour tham quan nghệ thuật đường phố với khoảng 80.000 du khách đến đây mỗi năm. Tại đây, các nghệ sĩ đường phố cũng sống được nhờ nghề vẽ tranh dạo. Ngoài các bức tường tranh, Hosier Lane còn có các tiệm bán đồ lưu niệm như thiệp, áo in graffiti cùng nhiều vật phẩm liên quan nghệ thuật đường phố như nón, ván trượt, tranh khổ nhỏ...

Ý kiến:

Nếu biết khai thác, đây là thị trường ngách tiềm năng

Ngay sau khi được thành lập vào tháng 6/2023, đến tháng 10, artLIVE tổ chức sự kiện Taste of Saigon by artLIVE (lễ hội nghệ thuật hương vị) ở hội trường Thống Nhất. Liền sau đó, chúng tôi tổ chức Saigon Urban Street Fest (lễ hội nghệ thuật đường phố) tại Bưu điện TPHCM. Đây là 2 lễ hội mà chúng tôi định hình sẽ tổ chức thường niên.

Trong năm đầu tiên, Saigon Urban Street Fest đưa các nghệ sĩ gốc Việt từ nước ngoài về Việt Nam trình diễn, còn năm nay, chúng tôi cùng các nghệ sĩ trong nước định hướng để đi đường dài, xây dựng cộng đồng nghệ thuật tại Việt Nam. Điểm nhấn của năm nay là cuộc thi Graffiti Championship 2024. Chọn graffiti vì đây là cộng đồng dù chưa lớn ở Việt Nam nhưng giàu tiềm năng phát triển nghệ thuật.
Hiện nay, sân chơi dành cho graffiti chưa nhiều. Do đó, khi tổ chức cuộc thi, ở vòng loại, chúng tôi có 1 gara để các bạn có thể vẽ lên tất cả các bức tường. Đến vòng chung kết, các thí sinh xuất sắc được đưa đến không gian công cộng rộng lớn hơn để thể hiện tài năng, khát vọng của mình trước sự chứng kiến của cộng đồng. Từ đây, công chúng có thể thay đổi cái nhìn về graffiti, xem graffiti là bộ môn nghệ thuật đúng nghĩa.

Chúng tôi không chỉ muốn tổ chức một cuộc thi mà còn muốn tạo đường dài cho một cộng đồng tiềm năng. Rất nhiều nghệ sĩ có nền tảng từ graffiti đã tạo ra các mô hình đồ chơi nghệ thuật (art toy) rất đẹp, giá trị. Tôi muốn nhắc đến hiện tượng Labubu rất ăn khách (hot) trong thời gian qua, nếu không xây dựng thì không thể có những thị trường như vậy. Graffiti không chỉ là tranh tường mà còn có những thị trường ngách khác cần hướng đến.

Các hoạt động do artLIVE tổ chức là thường niên nên nếu được đưa vào lịch trình du lịch của TPHCM để du khách biết trước thời gian, địa điểm và tham gia là động lực để chúng tôi cố gắng nhiều hơn, bên cạnh việc duy trì mục tiêu xây dựng cộng đồng làm nghệ thuật, tạo sân chơi cho nghệ thuật đường phố.

Bà Trang Dương - nhà sáng lập artLIVE

Graffiti Việt biết nương vào hoàn cảnh để phát triển

Trong bất cứ ngành nghệ thuật nào, ranh giới giữa đúng và sai, tốt và xấu đều rất mong manh. Tài năng của nghệ sĩ nằm ở chỗ thuyết phục được chính mình và cộng đồng thông qua tác phẩm chứ không có sự đúng, sai tuyệt đối. Graffiti cũng vậy.

Tôi gắn bó với graffiti 20 năm trong vai trò người nghiên cứu, viết lách từ giai đoạn đầu, khi bộ môn này manh nha ở Việt Nam. Tôi nhớ đã tới vô số đồn công an để xin cho các bạn trẻ vẽ graffiti về nhà và giải thích thêm cho các cán bộ hiểu về loại hình nghệ thuật này.
Việt Nam hiện có khoảng 50 nghệ sĩ graffiti hoạt động thường xuyên, cộng thêm 50 người ở “vòng ngoài”. Đây là cộng đồng rất nhỏ, trải dài từ Bắc chí Nam, mạnh nhất là ở TPHCM và TP Hà Nội. Mỗi nơi đều có những nghệ sĩ riêng và trong giới đều biết rõ.

Phải nói rằng graffiti Việt Nam rất giỏi ứng biến, biết nương tựa vào hoàn cảnh để khẳng định bản thân, để cất lên tiếng nói của mình. Vẽ trên toan hay trên bức tường, xe hơi hay vật phẩm nào đó như chiếc ghế, bình nước thì chỗ để vẽ cũng chỉ là phương tiện để nghệ sĩ thể hiện tài năng và bản lĩnh. Đây là điều rất tuyệt vời của graffiti Việt Nam. 20 năm non trẻ nhưng họ rất biết nương tựa hoàn cảnh để phát triển, thể hiện mình.

Nhà nghiên cứu Lý Đợi