Nghệ sĩ Võ Thủy Tiên: 'Tính nữ cho tôi vô vàn chất liệu để đối thoại'

Tiên làm triển lãm không nhiều nhưng tác phẩm của cô luôn đầy ấn tượng, mang lại cái nhìn mới mẻ trên những chất liệu/hình ảnh tưởng đã quen thuộc đến cũ mòn.

Cuộc hôn nhân này (My Marriage) - triển lãm thứ 3 của Tiên Võ - được thị giác hóa qua việc sử dụng và dán ghép… hình ảnh hoa quả và đồ vật nhằm khám phá những ý niệm về hôn nhân, thiên chức làm mẹ, chuyện riêng tư - gia đình, tính chất đan xen, chồng chéo của tình yêu và các mối quan hệ.

Ở nhiếp ảnh, tôi tìm thấy sự đồng điệu

Phóng viên: Chị làm rất nhiều việc cùng lúc, mỗi khía cạnh khác nhau đó hé lộ điều gì về chị và hành trình chị đang theo đuổi?

Nghệ sĩ Võ Thủy Tiên: Hợp tác với các tạp chí là cuộc dạo bước ngẫu hứng mà nếu tôi cảm thấy mình có thể phát đi một tín hiệu nào đó thông qua chủ đề của họ thì tôi sẽ mượn đất để sáng tác. Còn thực hành của tôi chủ yếu vẫn là chất vấn những ý niệm thông qua ngôn ngữ thị giác và viết lách. Hành trình đó vẫn nhất quán nhưng mỗi giai đoạn tôi chọn đưa ra những lát cắt thực hành khác nhau, không dựa trên hình thức mà dựa trên độ chín trong việc nghiên cứu chủ đề của thực hành và cơ duyên nữa. Giữa năm 2017, tôi đã bắt đầu cuốn sách thiếu nhi thứ hai nhân giai đoạn mang thai cậu con trai thứ. Đến giờ tôi vẫn chưa hoàn thành, một phần vì muốn tạm gác nó để dành thời gian cho triển lãm My Marriage, một phần vì toàn bộ góc nhìn của tôi trong cuốn sách đã thay đổi. 

* Chị thực hành nghệ thuật trên nhiều chất liệu, trong đó nhiếp ảnh là xuyên suốt nhất. Điều gì ở chất liệu này hấp dẫn chị?

- ”Bắt những khoảnh khắc” có lẽ quan trọng với các nhiếp ảnh gia hơn. Tôi không coi mình là nhiếp ảnh gia, mà là một nghệ sĩ ý niệm thích sử dụng nhiếp ảnh như một công cụ, một cách làm tiểu luận về đề tài mình nghiên cứu. Vì thế, thực hành của tôi diễn ra phần lớn ở giai đoạn trước nhiếp ảnh. Ngoài ra, tôi tiếp xúc với hình ảnh từ nhỏ, nên việc tiếp nhận, giải mã mọi thứ xung quanh bằng hình ảnh gần như trở thành bản năng. Nhiếp ảnh, điểm hội tụ của ngôn ngữ, hình ảnh, sự im lặng, không gian, thời gian… là một hình thức tôi tìm ra sự đồng điệu. Bản thân nhiếp ảnh cũng là một chất liệu chịu khó tiến hóa nên việc thao tác với nhiếp ảnh mang đến nhiều khả năng linh hoạt hỗ trợ truyền đạt ý tưởng.

* Tại sao lại là hoa trái, rau củ để biểu lộ chủ đề này chứ không phải một chất liệu nào khác?

- Hoa trái, rau củ là chất liệu mà tôi dùng đi dùng lại mỗi khi sáng tác chủ đề liên quan đến gia đình. Chúng là những chất liệu có đời sống sinh học, chúng có độ tươi và chúng sẽ héo mòn. Chúng vừa là những bằng chứng tái hiện chân dung mối quan hệ của tôi trong gia đình, vừa là cách tôi thể hiện lòng biết ơn mối quan hệ đó. Ngoài hoa trái, rau củ, còn có những vật thể khác đều liên quan mật thiết tới cuộc sống sinh hoạt của chúng tôi.

* So với hai triển lãm nhóm trước đó, Good 50x70 và I Love My City, My People, Cuộc hôn nhân này dường như không liên quan lắm về mặt chủ đề nhưng ở khía cạnh phản ánh những mối bận tâm, những gì đang diễn ra trong cuộc sống của chị thì có?

- Hai triển lãm nhóm trước kia diễn ra khi tôi còn rất trẻ, đang học để thực hành và chủ đề đều do đơn vị tổ chức đưa ra. Nhưng bạn đã đúng, mối quan tâm của tôi tiếp nối qua thời gian. Ví dụ, tôi tham gia I Love My City, My People để thử nghiệm nhiếp ảnh phóng sự, chất liệu mà tôi chưa tìm hiểu trước đó. Có hai chủ đề tôi chọn sáng tác lần đó: Sài Gòn quận Nhất - với khu Mả Lạng nơi tôi trọ lần đầu tiên và Một ngày với anh kiến trúc sư - là chồng tôi hiện tại.

Thích truy đuổi tận cùng mỗi vấn đề

* Mỗi cuộc hôn nhân là một hành trình, bóc tách và tìm hiểu, cũng để chấp nhận những sự thật hiển nhiên, ta chẳng thay đổi được. Cuộc hôn nhân của chị  đang ở giai đoạn nào?

- Giai đoạn sau năm năm. Giai đoạn mà tôi đã nhận định được sự xung đột và giao thoa giữa những khác biệt về tôn giáo, xuất phát văn hóa, góc nhìn, bản tính. Phía trước tôi giờ đây là chọn lựa chấp nhận hay không chấp nhận, khẳng định và phủ định những điều đó như thế nào.

* Trong nỗ lực hoàn thành những ước nguyện, đôi khi phải từ bỏ để tiến tới hạnh phúc. Sự buông bỏ đôi khi khiến người ta trở nên lười biếng phản biện lại những vấn đề họ gặp phải. Điều này có làm mất đi cá tính sáng tạo của chị?

- Có người sếp đã bảo tôi: đừng buông bỏ. Trong hoàn cảnh lúc đó, tôi đã nói: có khi buông bỏ đúng lúc lại cần sự dũng cảm hơn. Có nhiều kiểu buông bỏ. Nếu buông bỏ khi mình chưa cố gắng đến tận cùng vấn đề thì đó là sự lười biếng mà bạn nhắc tới. Còn nếu buông bỏ sau khi mình đã truy đuổi, mà truy đuổi không được nữa rồi (khi mình đã kiệt sức, không còn ham muốn, mất ý nghĩa…), thì buông bỏ là lựa chọn tất yếu. Cá tính sáng tạo của tôi bao gồm cả một quá trình có truy đuổi, thành thực và chọn lựa.

Tác phẩm của Thuỷ Tiên

* Một người thầy từng nói với tôi rằng, hãy chọn một cái gì đó nhỏ thôi nhưng đi đến tận cùng của nó. Liệu đây có phải là hình dung chính xác miêu tả về hành trình chị đang đi, những thứ be bé nhưng thể hiện chị rất rõ, đời thường nhưng không tầm thường?

- Tôi rất đồng tình và đang làm như thầy bạn nói: truy đuổi tận cùng một vấn đề. Có những chất vấn dai dẳng trong tôi ròng rã gần mười năm trời. Chỉ khi nào thực sự nắm rõ vấn đề, tôi mới cho ra tác phẩm. Nên việc bạn thấy tôi đang chọn những gì rất cá nhân, rất gần gũi với tôi, thì do chúng là những thứ tôi nắm bắt rõ nhất. Có lẽ tới khi nào đủ lớn để phóng tầm mắt ra xa, tôi sẽ nói về những thứ to hơn. Tôi cũng quan tâm đến bình đẳng giới nhưng tôi không nói về nó như một dạng tuyên ngôn, mà là qua quá trình thực hành. Chọn cái nhỏ hay cái to không quan trọng bằng chọn điều mình thực sự quan tâm.  

* Chị nghĩ thế nào trước quan điểm, nghệ sĩ nữ luôn chịu nhiều thiệt thòi và nếu lập gia đình thì càng thiệt thòi hơn?

- À, lại là một vấn đề trong bình đẳng giới. Tôi cho rằng, bản thân phải chấp nhận đặc tính giới của mình trước. Có như vậy thì trong mọi bối cảnh, mình sẽ biết nên dùng ưu thế gì và đối diện với hạn chế ra sao. Tôi không thấy mình thiệt thòi vì vô tình là phụ nữ, vô tình hơn lại có gia đình và là mẹ của hai đứa trẻ thật đáng yêu. 

* Cảm ơn chị đã chia sẻ.

Hoàng Linh Lan (thực hiện)
Ảnh: nhân vật cung cấp