Nghệ sĩ ưu tú Hà Xuyên: Mấy mươi năm chưa dứt đường tình

Rồi từ vai Hà, chị đi một mạch tới trái tim người xem với nhân vật Ngọc Mai, bà chủ hãng sơn Đông Á trong bộ phim từng làm “cháy” rạp một thời là Biệt động Sài Gòn (đạo diễn Long Vân). Kể từ ngày ấy, Hà Xuyên bước vào thế giới của những “ngôi sao điện ảnh” nước nhà, một thế giới mà trước đó không lâu, cô giáo trẻ dạy múa xuất thân từ vùng chiêm trũng huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình chưa một lần dám mơ ước.

Gia đình sống bằng nghề nông, song có lẽ do được hưởng ít nhiều “gien” của bố, một người làm văn nghệ phong trào, biết chơi một vài nhạc cụ và hát thạo các điệu chèo, chầu văn…, năm 14 tuổi, Hà Xuyên được Đoàn ca múa Thái Bình tuyển vào đào tạo làm diễn viên múa. Nhưng đến năm 20 tuổi, Hà Xuyên phải bỏ lại sau lưng vị trí diễn viên solist để theo chồng vào sống và làm việc tại TP.HCM. Vào TP, Hà Xuyên công tác tại Phòng Nghệ thuật của Sở Văn hóa thông tin (VHTT), phụ trách dạy múa cho các học viên của Nhà Nghệ thuật quần chúng.

Một lần, cơ quan chị tổ chức buổi biểu diễn phục vụ ở sân khấu công viên Tao Đàn, tình cờ trong số khán giả đến xem, có đạo diễn Huy Thành, lúc ấy đang tìm kiếm một diễn viên cho vai Hà, vai nữ chính trong bộ phim Xa và gần. Với con mắt nhà nghề, ngay lần đầu tiên thấy Hà Xuyên, khi ấy đang lăng xăng chạy tới chạy lui lo công việc tổ chức, ông đã nhận ra đây đúng là “cô Hà” của mình. Thế là Hà Xuyên ra trường quay, cầm cuốn kịch bản phân cảnh lật tới lật lui mà hoang mang không biết mình phải bắt đầu từ chỗ nào. Vậy mà chỉ mất vài trận cười “chiêu đãi” đoàn phim vì sự ngây ngô buổi ban đầu, Hà Xuyên đã hóa thân vào nhân vật một cách hoàn hảo đến nỗi đến tận bây giờ, sau 30 năm, đạo diễn Huy Thành vẫn nói chắc nịch rằng, khó có ai đóng vai Hà hay hơn Hà Xuyên.

Còn khán giả ngày ấy, không ít người đã rớt nước mắt khi “chứng kiến” một Hà xinh đẹp là thế, giỏi giang là thế, vì chính nghĩa mà phải nhận lấy cái chết tức tưởi. Xa và gần là bộ phim dựa trên tiểu thuyết Những khoảng cách còn lại, vào thời điểm ấy đang nổi như cồn của nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn, nói về cuộc đấu tranh giữa hai quan niệm cũ - mới xảy ra trong một gia đình khi đất nước thống nhất. Hà là một cán bộ trẻ, nằm trong ban cải tạo tư sản mà đối tượng cô “cải tạo” lại là… bà mẹ chồng, một nhà tư sản lớn. Cô phải đối diện với một cuộc đấu tranh gay gắt và… éo le ở chính nơi mình mới về làm dâu, để rồi cuối cùng phải hy sinh cả tính mạng.

Cũng vì bị cô Hà trong Xa và gần chinh phục, đạo diễn Long Vân, khi thực hiện bộ phim Biệt động Sài Gòn, đã mời cho bằng được Hà Xuyên vào vai Ngọc Mai, bà vợ ông Tư Trung, chủ hãng sơn Đông Á, bởi Hà Xuyên lúc đó cũng đang nằm trong tầm ngắm của đạo diễn Lê Hoàng Hoa, khi ông buộc phải tìm người thay cho diễn viên Thúy An, đóng vai nữ chính Thùy Dung (người yêu của Nguyễn Thành Luân) ở những tập tiếp theo của bộ phim Ván bài lật ngửa. Bây giờ nhớ lại, Hà Xuyên vẫn còn tiếc (sau đó ông Lê Hoàng Hoa mời ca sĩ Thanh Lan). Nhưng cũng nhờ đạo diễn Long Vân kiên quyết không “nhả” mà Hà Xuyên đã có thêm một vai Ngọc Mai để đời. Ngoài hai vai tạo nên tên tuổi đó, Hà Xuyên còn tham gia trong nhiều bộ phim điện ảnh khác như: Con thú tật nguyền, Cánh chim mặt trời, Hồi chuông màu da cam, Cô gái trên sông…

Khác với nhiều đồng nghiệp, một khi đã đến trường quay mặc nhiên xem nghề diễn là nghề tay phải, nghệ sĩ Hà Xuyên hơn 30 năm tham gia đóng phim vẫn là một cán bộ ăn lương nhà nước. Từ lúc còn làm ở Phòng Nghệ thuật của Sở VHTT hay khi đã chuyển về Trung tâm Nghiên cứu lưu trữ nghệ thuật điện ảnh cho đến khi cầm sổ hưu, chị vẫn luôn làm song song hai việc, vừa đóng phim vừa công tác. Có lẽ không mấy ai được ưu ái như chị, cứ hễ đoàn phim có “giấy xin phép” là cơ quan cho chị đi làm phim, có phim như Biệt động Sài Gòn phải mất đến hơn ba năm mới ghi hình xong. Về phần chị, trừ những lúc quay xa, nếu bối cảnh loanh quanh ở TP, chị vẫn tranh thủ ghé làm việc cơ quan những khi không có cảnh quay. Nói về những thành công của mình trên màn ảnh, Hà Xuyên rất “biết ơn” nghề múa. Chính ngôn ngữ múa, thể hiện qua động tác, qua ánh mắt, qua cơ mặt đã giúp chị có được những ưu thế khi thể hiện vai diễn trước ống kính. Mặt khác, thói quen ham mê đọc sách văn học cũng bồi bổ cho chị những kiến thức cần thiết trong việc đào sâu tâm lý nhân vật.

Cũng như hầu hết các nhân vật của mình trên màn ảnh, nghệ sĩ Hà Xuyên trong đời luôn toát lên vẻ đẹp kiêu sa, sắc sảo, từ gương mặt cho đến cách giao tiếp. Trong câu chuyện, chị ít khi chịu để ai dắt đi mà thường bắt người đối thoại phải cuốn theo lối nghĩ của mình. Tính cách đó đã luôn khiến chị không ngần ngại góp ý với đạo diễn ở trường quay mỗi khi thấy vai diễn của mình có chi tiết nào đó không hợp lý hoặc thiếu sức thuyết phục. Và có lẽ cũng chính cá tính mạnh mẽ đã giúp chị lái con tàu cuộc đời mình vượt qua đại dương sóng gió mấy mươi năm qua một cách vững vàng. Hà Xuyên lập gia đình khá sớm, mới 21 tuổi đã có con đầu lòng. Chồng chị ngày ấy là nhạc trưởng của ban nhạc thuộc Đoàn ca múa Thái Bình. Anh là người miền Nam tập kết, sau ngày đất nước thống nhất đã “hồi hương” và đem chị theo. Thế nhưng, không ai biết trước chuyện ngắn dài của duyên nợ, hai người chia tay sau đó không lâu và chị trở thành người mẹ đơn thân. Thời khó khăn, có lúc phải cáng trên vai gánh nặng cơm áo cho cả gia đình lớn lẫn gia đình bé, thế nhưng, bằng sự lanh lợi, khôn khéo, và cả may mắn, chị đã thu vén vẹn toàn.

Hà Xuyên và các đồng nghiệp trẻ

Hiện nay, nghệ sĩ Hà Xuyên đang tận hưởng những ngày an nhàn nhất của cuộc đời. Cô con gái lớn đã có gia đình riêng, cậu con trai út cũng đã trưởng thành, đang sống tại Singapore. Chị vẫn “túc tắc” đóng phim, nối dài thêm bản danh sách các nhân vật màn ảnh của mình sau gần 20 năm “nghỉ ngơi” như trong phim truyện nhựa Lưới trời (vai vợ Tư Lê), trong các phim truyền hình: Đại gia đình (vai người mẹ), Lọ lem thời @ (vai bà giám đốc Bích Ngọc), Huyền sử thiên đô (Minh đạo hoàng hậu, vợ vua Lê Đại Hành)… Kinh tế khá giả nên chị chỉ "đi phim" khi gặp được kịch bản thật ưng ý, là để cho đời thêm vui và cho thỏa đam mê mà thôi. Trong thời gian chờ… phim, ngày ngày, chị dành thời gian để làm những điều mình thích, như chăm sóc sắc đẹp, học ngoại ngữ, khiêu vũ, chơi với cháu ngoại… Có cuộc sống đầy đủ, thoải mái về vật chất lẫn tinh thần, nên nét thanh xuân rạng rỡ của những Hà, những Ngọc Mai… ngày nào trên màn ảnh dường như vẫn chưa chịu phai ở nghệ sĩ Hà Xuyên hôm nay.

 CÁT VŨ