Nghề kim hoàn bao giờ trở lại thời hoàng kim? - Bài 4: Doanh nghiệp mua bán vàng “tiến thoái lưỡng nan”

Nhiều cơ sở trả giấy phép sản xuất vàng

Từng một thời buôn bán vàng sôi động nhất TPHCM, chợ Thiếc (quận 11) nay trầm lắng, đìu hiu. Nhiều tiệm vàng đóng cửa, một số tiệm chỉ còn bày tủ kính nhỏ bán cầm chừng, trước tiệm treo bảng “cho thuê mặt bằng”.

Trước đây, quanh chợ An Đông và phố vàng bạc, đá quý Nguyễn Duy Dương (quận 5), chợ kinh doanh vàng trên đường Lê Thánh Tôn (quận 1), quanh chợ Bà Chiểu (quận Bình Thạnh)… từng là những “thiên đường vàng” với nhiều cửa hàng luôn sáng choang ánh đèn điện, óng ánh vàng nhẫn, vàng miếng, vàng vòng trong tủ kính, khách ra vô tấp nập. Nhưng hiện nay, hàng loạt cửa hàng đóng cửa, những mảnh giấy thông báo “tạm ngưng kinh doanh” dán đầy trên những chiếc cửa cuốn bám đầy bụi. Những cửa hàng còn trụ lại cũng chỉ bày lác đác vài món trang sức.

Do thiếu nguyên liệu, nhiều doanh nghiệp có năng lực sản xuất đành bỏ ngỏ thị trường xuất khẩu (ảnh chụp tại Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận)

Ông Nguyễn Văn Dưng - Chủ tịch Hội Mỹ nghệ kim hoàn đá quý TPHCM - cho hay, theo quy định hiện hành, tiệm vàng được phép mua vàng trôi nổi của các cá nhân không kinh doanh hoặc mua trang sức cũ chứa vàng, đem phân kim làm nguyên liệu. Các sản phẩm dạng này được lập thành bảng kê theo mẫu số 01 của Tổng cục Thuế. Hơn 10 năm nay, Ngân hàng Nhà nước độc quyền nhập khẩu vàng nguyên liệu nhưng chưa từng nhập vàng, buộc các cửa hàng phải mua vàng bên ngoài để có nguyên liệu sản xuất.

Theo ông, việc gom mua vàng trong dân rất khó có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc. Thế nhưng, theo quy định quản lý thị trường, hàng hóa không rõ xuất xứ sẽ bị tịch thu và người kinh doanh chúng sẽ bị xử phạt. Thậm chí, chỉ cần ghi sai từ ngữ, cơ sở kinh doanh cũng bị lập biên bản, xử lý, chẳng hạn ghi “xuất xứ tại Việt Nam” thay cho “sản xuất tại Việt Nam”. Điều này khiến việc sản xuất, kinh doanh vàng gặp vô vàn khó khăn. Nhiều cửa hàng bị phạt tiền, một số cửa hàng bị niêm phong hàng hóa, một số cửa hàng khác không vi phạm gì nhưng cũng không dám trưng bày nhiều sản phẩm. Không khí căng thẳng bao trùm lên thị trường vàng trang sức.

Theo Luật Quản lý thuế (năm 2019), Nghị định 88/2019 của Chính phủ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, mọi giao dịch vàng phải có hóa đơn, chứng từ và người mua cần xuất trình căn cước công dân. Theo ông Nguyễn Văn Dưng, quy định này gây bất tiện cho khách hàng mua nữ trang, khiến các tiệm vàng bị mất khách, đã ế càng thêm ế.

Do buôn bán ế ẩm, lại không có nguyên liệu sản xuất, nhiều cơ sở gia công vàng nữ trang đã trả giấy phép sản xuất. Chủ doanh nghiệp tư nhân kinh doanh vàng K.L. (TP Thủ Đức) cho hay, người dân đang chuộng mua vàng miếng và vàng nhẫn 9999, lượng giao dịch vàng trang sức sụt giảm 80%. Do đó, doanh nghiệp này đã trả giấy phép sản xuất để giảm đóng các loại phí môi trường, phòng cháy chữa cháy, các loại thuế… “Chúng tôi chuyển sang mua vàng từ các thương hiệu lớn hoặc ra các chành sỉ lấy hàng về bán lại kiếm lời chứ không sản xuất nữa” - chủ doanh nghiệp này nói.

Theo ông Nguyễn Văn Dưng, không dễ hội đủ điều kiện để được cấp giấy chứng nhận sản xuất vàng trang sức mỹ nghệ nên việc nhiều đơn vị hủy chứng nhận này cho thấy hoạt động sản xuất đang rất khó khăn. Trước đây, Hội Mỹ nghệ kim hoàn, đá quý TPHCM có hơn 3.000 doanh nghiệp hội viên nhưng nay chỉ còn khoảng 1.700 doanh nghiệp. Phần lớn vốn liếng của các doanh nghiệp kim hoàn đều do vay mượn mà có, nay không kinh doanh được nên nhiều người đổ nợ.

Nguy cơ phải nhập khẩu vàng nữ trang

Ông Huỳnh Trung Khánh - Phó chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam (VGTA), cố vấn Hội đồng Vàng thế giới tại Việt Nam, Singapore - cho biết, nhiều năm qua, ngành kim hoàn, mỹ nghệ ở Việt Nam thiếu nguyên liệu để sản xuất. Nếu phải mua từ bên ngoài, doanh nghiệp bị cho là tiêu thụ hàng nhập lậu, còn nếu phân kim từ vàng nữ trang do người dân bán thì lượng nguyên liệu cũng chỉ khoảng 2-3 tấn vàng/năm, trong khi nhu cầu của các doanh nghiệp khoảng 20 tấn/năm.

Một trung tâm kim hoàn đã đóng cửa trên đường Nguyễn Duy Dương, quận 5

Năm 2023, VGTA đã đề xuất Ngân hàng Nhà nước cho phép các doanh nghiệp nhập khẩu 1,5 tấn vàng nguyên liệu nhưng không được chấp thuận. Trong năm 2024, VGTA tiếp tục kiến nghị vài lần nữa nhưng đến nay chưa có kết quả. “Không ngành nào thiếu nguyên liệu mà vẫn sản xuất được. Nên cho phép doanh nghiệp nhập khẩu vàng để chế tác trang sức bởi theo Nghị định 24/2012 về quản lý vàng, Ngân hàng Nhà nước có thể ủy quyền cho các doanh nghiệp nhập khẩu vàng khi cần thiết” - ông Huỳnh Trung Khánh nói.

Theo ông, nếu cho phép doanh nghiệp nhập khẩu vàng nguyên liệu, nhiều cơ hội về xuất khẩu sẽ mở ra. Việt Nam có nhiều doanh nghiệp vàng lớn như PNJ, SJC, DOJI, mỗi công ty có 6.000-7.000 công nhân, thừa khả năng sản xuất vàng nữ trang để xuất khẩu. Thái Lan thu về cả chục tỉ USD từ xuất khẩu nữ trang, trong khi Việt Nam chẳng xuất khẩu được bao nhiêu dù năng lực sản xuất không thua kém gì.

Ông Huỳnh Trung Khánh cảnh báo, nếu tình trạng thiếu hụt vàng nguyên liệu tiếp diễn, nhiều nguy cơ vàng trang sức lậu sẽ tràn lan. Trong các chuyến khảo sát các khu chợ vàng lớn như An Đông, Bến Thành và Lê Thánh Tôn, ông thấy nhiều nữ trang được gọi chung là “vàng Ý”. Thực chất, đây không phải là vàng Ý chính hãng mà là vàng Indonesia được đưa qua Hồng Kông (Trung Quốc) rồi nhập lậu về Việt Nam. Mặc dù một số doanh nghiệp trong nước có khả năng sản xuất loại vàng công nghệ cao này nhưng do khan hiếm nguồn nguyên liệu nên đành bó tay.
Theo ông, kinh tế Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể, nhu cầu làm đẹp và tích trữ vàng của người dân ngày càng tăng. Việc đầu tư vào ngành vàng không những tạo ra nhiều việc làm mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển. Không nên xem nhẹ vai trò của vàng trong nền kinh tế hiện đại.

Kỳ tới: Cởi trói để ngành kim hoàn phát triển đúng tiềm năng

Thanh Hoa