Nên làm nông theo hướng thích ứng thay vì phụ thuộc

Người trồng cam Xã Đoài (xã Nghi Diên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An) lo lắng vì sương muối làm cam rụng đầy gốc - Ảnh: Phan Ngọc

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, ngành nông nghiệp một số nơi ở nước ta vẫn phát triển khá lạc hậu, làm theo kiểu may rủi, phụ thuộc thời tiết. Do đó, tình trạng mất mùa do thời tiết vẫn thường diễn ra. Nông nghiệp hiện đại là thích ứng, không phụ thuộc thời tiết.

Người làm nông ở Việt Nam cũng phụ thuộc quá nhiều vào nguồn giống không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng, gần đây còn xuất hiện trào lưu mua giống nhập khẩu. Giống nhập khẩu thì sẽ không phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, thời tiết ở nước ta, chất lượng giống cũng là ẩn số.

Công nghệ để thích ứng với biến đổi khí hậu là một mảng rất rộng nhưng riêng về công nghệ sinh học - tức là giống - thì Việt Nam cực kỳ yếu và không được quan tâm. Bây giờ, nơi nơi nhập giống của Trung Quốc, Ý, Hà Lan, Brazil… nhưng họ chỉ maketing để bán chứ không quan tâm đến vấn đề đất đai, khí hậu, thổ nhưỡng của nơi mua.

Ngành công nghiệp phụ trợ cho nông nghiệp ở Việt Nam cũng cực kỳ yếu. Các công cụ phục vụ nông nghiệp ít được quan tâm sản xuất, nên từ máy cày, máy xay viên thức ăn đến những cọc chống đều nhập từ Trung Quốc. Ngoài ra, các sản phẩm thứ cấp từ sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam rất ít. Ví dụ như ở Nhật Bản, gạo, khoai lang, khoai môn của họ được chế biến ra hàng trăm sản phẩm thặng dư khác như bánh kẹo, rượu. Hiện nay, rất nhiều nông dân bỏ ruộng do làm mà không có hiệu quả.

Để ngành nông nghiệp phát triển thật sự, trước hết, chính sách dành cho nông nghiệp phải thực sự đi vào đời sống của người dân và tăng thu nhập cho nông dân. Chính sách này cũng thu hút lao động trẻ đến với nông nghiệp chứ hiện nay, phần lớn chỉ người già làm. Thứ hai, cần chuyển đổi về cơ cấu giống cây trồng theo hướng ngắn ngày lại, mùa nào thức đó, không cần phải tìm những mô hình khác lạ ít giá trị. Chẳng hạn, nếu khí hậu khắc nghiệt thì chuyển qua làm nấm. Trồng nấm thì chẳng sợ gì biến đổi khí hậu, lại có thể tận thu các phụ phẩm từ nông nghiệp và lâm nghiệp về để trồng nấm.

Thứ ba, nên quy hoạch các vùng sản xuất, chăn nuôi cụ thể để tiết kiệm chi phí. Ví dụ, đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt cho cả một vùng thì sẽ hiệu quả, tiết kiệm hơn so với đầu tư cho nhiều khu nhỏ lẻ. Khi đã quy hoạch vùng và vận hành theo mô hình hợp tác xã thì có thể thuê lao động theo thời vụ. Theo tôi, làm nông nghiệp mô hình liên minh hợp tác xã theo hướng của Nhật Bản là hợp lý.

Theo mô hình này, nông dân được đảm bảo thu nhập, được cơ quan nhà nước đầu tư công nghệ, lo đầu ra, đảm bảo cây giống đúng chuẩn F1, phân bón không bị ô nhiễm kim loại nặng, nước tưới ổn định. Mô hình này cũng loại bỏ được nhiều khâu trung gian, làm tăng thu nhập cho nông dân và giảm giá cho người mua. Liên minh hợp tác xã của Nhật Bản rất mạnh, có cả ngân hàng để cho vay vốn làm nông nghiệp. Họ làm chuyên nghiệp, cung cấp cho nông dân hạt giống, phân bón, nước tưới, đảm bảo giá cao hơn thị trường từ 10 - 20%. Như vậy, nông dân quá sướng, sản xuất theo quy trình không khác gì công nhân.

Với miền Trung, nên bỏ kiểu làm nông bằng nhà màn, nhà lưới mà nên đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt. Chúng ta cũng cần đầu tư công nghệ sinh học, giống cây trồng tương xứng với nền nông nghiệp. Ngoài ra, cần quan tâm, đầu tư hơn vào mảng công nghiệp phụ trợ cho ngành nông nghiệp; học hỏi, sáng tạo hoặc đầu tư công nghệ cho các sản phẩm thứ cấp từ sản phẩm nông nghiệp.

Thay vì làm nông nghiệp theo kiểu “trông trời, trông đất, trông mây”, nông dân hiện đại nên làm nông nghiệp theo hướng thích ứng với biến đổi khí hậu. Chính phủ nên khuyến khích phát triển hợp tác xã; các hợp tác xã cần lên kế hoạch nuôi trồng hợp lý, ứng dụng công nghệ, đầu tư máy móc hiện đại để cây trồng và vật nuôi phát triển tốt trong bất cứ điều kiện thời tiết nào. Có như vậy, về lâu dài, ngành nông nghiệp mới hoàn thành tốt nhiệm vụ là trụ đỡ cho nền kinh tế.

Tiến sĩ Đoàn Chí Cường - giảng viên Khoa Sinh - Môi trường, Trường đại học Sư phạm Đà Nẵng
Đình Dũng (ghi)