Napoleon Bonaparte: Đâu là con người phía sau huyền thoại?

Với nhiều người, ông là thiên tài quân sự, nhà cầm quân kiệt xuất; một hình tượng anh hùng đầy tính lãng mạn, sở hữu nhiều phẩm chất và chiến công thần thánh. Với nhiều người khác, nhất là những người từ các quốc gia bên kia chiến tuyến với nước Pháp thời kỳ Napoléon, ông chỉ là một nhà độc tài, một kẻ vĩ cuồng ôm giấc mộng bá quyền.

Lớn lên giữa “hai làn đạn của huyền ảo và định kiến”, sử gia người Anh gốc Ba Lan - Adam Zamoyski - “dần thông cảm được với các quan điểm đó dù không hề tán đồng với bất kỳ điều nào”, như chính ông thừa nhận sau này. Ông đã thể hiện cách nhìn riêng qua cuốn sách Napoléon Bonaparte.

Adam Zamoyski nghiên cứu và giảng dạy lịch sử tại Anh, Mỹ và một số quốc gia châu Âu khác. Ông từng viết nhiều tác phẩm nổi tiếng về lịch sử châu Âu và một số tiểu sử danh nhân; trong đó, ông đặc biệt quan tâm đến cuộc đời vị hoàng đế Pháp.

Cuốn tiểu sử Napoléon Bonaparte ra mắt lần đầu tại Anh năm 2018, nằm trong bộ ba cuốn nổi tiếng viết về Napoléon của Zamoyski: Napoléon Bonaparte (Napoléon: A Life), 1812 - Chiến dịch chết chóc của Napoléon ở Moscow (1812 - Napoleon’s Fatal March on Moscow), và Nghi lễ hòa bình - Sự sụp đổ của đế chế Napoléon và Hội nghị Vienna (Rites of Peace - The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna).

Cuốn sách 44 chương đem đến cho người đọc tiểu sử sống động và toàn vẹn của Napoléon, từ khi còn là một cậu bé sinh ra trên đảo Corsica hẻo lánh, đến khi qua đời đơn độc trên đảo St. Helena.

Napoléon Bonaparte, qua cách kể chuyện đầy thuyết phục và không thiếu chứng cứ của Adam Zamoyski, trước hết cũng là một con người với đầy đủ hỉ nộ ái ố; tài năng quân sự đi kèm những toan tính trục lợi cá nhân; tính cách quyết đoán và dữ dội nơi chiến trận song hành cùng sự thiếu tự tin và không dứt khoát trong tình cảm; thành công chóng vánh, rực rỡ và được hưởng ứng nhiệt liệt từ trận Austerlitz trở về trước trái ngược hoàn toàn với những sai lầm và thất bại từ trận Borodino trở về sau.

Không như nhiều cuốn sách thường chỉ tập trung vào những chiến tích lẫy lừng của Napoléon hoặc tụng ca ông như một vị thánh, Adam Zamoyski đã “giải thiêng” vị hoàng đế huyền thoại này, bóc đi lớp vỏ huyền hoặc, thêu dệt: Napoléon có tài cầm quân nhưng ông tài tình hơn nhiều trong việc tuyên truyền và xây dựng hình ảnh.

Giữa thời đại thiếu thông tin, dân chúng phần đông mù chữ, từ khi còn là một vị tướng trẻ, Napoléon đã biết cách tô hồng những thành công, làm mờ đi những thất bại trên chiến trường, nhấn mạnh vai trò của bản thân trong bộ máy quân sự và chính trị, sau đó khéo léo đem câu chuyện phổ biến rộng rãi trong quần chúng bằng cả lối kể chuyện phóng đại và những bức tranh lộng lẫy khắc họa những khoảnh khắc huy hoàng lắm khi không hề có thực. Song, những điều ông làm lại cần thiết cho một nước Pháp quá thiếu sự ổn định và một người dẫn đường tin cậy khi đó.

Không giữ cái nhìn thiên lệch hay định kiến, Adam Zamoyski thừa nhận nhiều phẩm chất phi thường và tài năng của vị hoàng đế Pháp. Ông lý giải những điều người ta lên án ở Napoléon và cho rằng “Napoléon là một sản phẩm của thời đại mình; xét ở nhiều khía cạnh, ông là hiện thân của giai đoạn lịch sử này. Để hiểu được ông và những điều ông làm, ta cần phải đặt ông vào bối cảnh lịch sử”.

Với mục tiêu lý giải quỹ đạo cuộc đời Napoléon, Adam Zamoyski đã tiếp cận và xử lý một khối lượng tài liệu đồ sộ, từ tư liệu tại các cơ quan lưu trữ chính phủ, thư viện quốc gia của nhiều nước đến các xuất bản phẩm đã lưu hành và cả rất nhiều nghiên cứu lịch sử. Đặc biệt, ông chú trọng các nguồn tư liệu sơ cấp khả tín, thận trọng nghiên cứu hồi ký của những nhân vật có quan hệ gần gũi hoặc các nhà chính trị cùng thời với Napoléon và nhiều người khác.

Sách từng được dịch, phát hành ở Đức, Ba Lan, Hà Lan, Mỹ… và được độc giả thế giới yêu thích. Đặc biệt, chỉ sau hai tháng phát hành, tuần báo Der Spiegel uy tín của Đức đã bình chọn phiên bản tiếng Đức của cuốn sách là “Sách lịch sử của năm”. Tạp chí The Times của Anh gọi đây là “Một trong những tiểu sử chân thực nhất về Napoléon”.

Phiên bản tiếng Việt của Napoléon Bonaparte do Đông A và Nhà xuất bản Văn học liên kết ấn hành có nhiều minh họa bổ sung, trong đó có cả sơ đồ các trận đánh và chiến dịch của Napoléon... 

Thuỳ Chi