Mỹ quyết không để Trung Quốc biến Biển Đông thành ao nhà

Chiều 13/7 (giờ Mỹ), Bộ Ngoại giao Mỹ đã phát tuyên bố của Ngoại trưởng Mike Pompeo về tranh chấp ở Biển Đông. Lập trường cứng rắn của Mỹ được dư luận rất chú ý. Trong khi Đại sứ quán Trung Quốc ở Mỹ phản đối thì Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam hoan nghênh. Tiếp theo bài trước (Thách thức và cơ hội cho Việt Nam và ASEAN năm 2020, Báo Phụ Nữ TP.HCM ngày 13/7/2020), bài này sẽ làm rõ hơn về lập trường cứng rắn của Mỹ trong bối cảnh mới hiện nay. 

Lập trường cứng rắn hơn

Trong một phát biểu trên mạng (ngày 29/6), ông Pompeo báo trước: “Trung Quốc không được coi Biển Đông như vương quốc biển của họ. Chúng tôi sẽ sớm lên tiếng mạnh mẽ hơn về vấn đề này”. Vì vậy, tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ không phải nhất thời phản ứng trước các diễn biến gần đây, mà nhất quán với chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc ở Biển Đông.

Sáng 14/7 (giờ Mỹ), Trợ lý Ngoại trưởng David Stilwell đã đọc bài tham luận tại hội thảo lần thứ 10 về Biển Đông do CSIS (Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế - Center for Strategic and International Studies) tổ chức. Stilwell làm rõ hơn tuyên bố của Pompeo như một sự phối hợp có chủ ý. Về hình thức, Pompeo tuyên bố với báo chí nhưng về thực chất, đó là một tuyên bố chính sách.

Tàu chở trực thăng HMAS Parramatta của Hải Quân Úc tập trận với tàu đổ bộ Mỹ USS America, khu trục hạm có tên lửa dẫn đường USS Barry và tầu USS Bunker Hill, tại Biển Đông, ngày 18/04/2020. REUTERS - Australia Department Of Defence

Lần đầu tiên, Mỹ công khai bênh vực các nước “đồng minh và đối tác” ở khu vực, đặc biệt là bốn nước “ASEAN Four”, chống lại sự bắt nạt của Trung Quốc. Lần đầu tiên, Mỹ công khai bác bỏ và lên án Trung Quốc đòi chủ quyền phi pháp ở Biển Đông, vi phạm luật quốc tế, cụ thể là UNCLOS (Công ước Liên hiệp quốc về Luật biển - United Nations Convention on Law of the Sea)  và phán quyết của Tòa Trọng tài quốc tế - PCA (Permanent Court of Arbitration).

Tuy tuyên bố ngắn gọn (chỉ có 770 từ) nhưng những người soạn thảo chuyên nghiệp đã dùng ngôn ngữ rõ ràng và chính xác. Tuyên bố đã đề cập khá đầy đủ và chi tiết đến ba khu vực tranh chấp ở Biển Đông mà Mỹ quan tâm như điểm nóng, cần được ưu tiên cao như “lằn ranh đỏ”. 

Một là, Mỹ lên án hành động phi pháp của Trung Quốc đòi chủ quyền và quấy rối Philippines đánh cá và thăm dò dầu khí tại khu vực bãi cạn Scarborough (mà Trung Quốc đã chiếm từ năm 2012) cũng như tại Mischief Reef hay Second Thomas Shoal, mà PCA đã phán quyết là thuộc chủ quyền của Philippines. Mỹ cần ưu tiên cho Philippines vì đó là đồng minh mà Mỹ phải bảo vệ và đang tranh thủ để Manila không bỏ hiệp định thăm viếng song phương với Mỹ.  

Hai là, Mỹ bác bỏ đòi hỏi chủ quyền và lên án hành động “phi pháp” của Trung Quốc quấy rối các hoạt động đánh cá và thăm dò dầu khí của Việt Nam tại bãi Tư Chính, của Malaysia tại bãi Luconia, của Indonesia tại đảo Natuna Besar, và của Brunei. 

Ba là, Mỹ bác bỏ đòi hỏi chủ quyền phi pháp của Trung Quốc đối với bãi ngầm James shoal (cách mặt biển 20m). Tuy bãi ngầm này cách Malaysia 50 dặm và cách Trung Quốc 1.000 dặm, nhưng họ vẫn tuyên bố đó là “lãnh thổ cực nam của Trung Quốc”.  

Bối cảnh đang thay đổi

Tuy Tổng thống Donald Trump có tính cách thất thường, nhưng tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo không phải ngẫu nhiên, mà đã được chuẩn bị từ trước, phản ánh xu thế “bài Trung” hay “tách rời” đang tăng lên không chỉ ở Mỹ mà còn ở các nước phương Tây khác (như Úc và Anh). Trong khi người Mỹ (và phương Tây) phân hóa mạnh và tranh cãi kịch liệt về nhiều vấn đề, nhưng họ lại đồng thuận về lập trường “bài Trung”. 

Theo các nhà phân tích, dù Tổng thống Trump còn tại chức hay mất chức vào tháng 11/2020, thì xu thế đó và chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc về cơ bản sẽ không thay đổi. Đây là một nghịch lý và cái giá mà Bắc Kinh phải trả cho cách hành xử thô bạo của họ.  

Người Mỹ tuy năng động hơn, nhưng cũng có “truyền thống” bỏ rơi đồng minh/đối tác. Năm 2012, khi Philippines đối đầu với Trung Quốc tại Scarborough, chính quyền Obama đã không hành động đủ mạnh để răn đe Trung Quốc, nên họ đã chiếm Scarborough của Philippines. 

Từ tháng 7 đến 10/2019, Trung Quốc lại cho tàu hải cảnh liên tục quấy rối mỏ Lan Đỏ, Lan Tây, Phong Lan Dại (lô 06), và cho tàu HD-8 liên tục thăm dò tại bãi Tư Chính và các nơi khác, gây đối đầu và khủng hoảng mới tại Biển Đông. Đến ngày 24/10/2019 tàu HD-8 mới chịu lui, sau khi giàn khoan Hakuryu 5 thuê của Nhật đã rút về Vũng Tàu.  

Từ tháng 4/2020, trong khi thế giới bận đối phó với đại dịch thì Trung Quốc ngày càng ngang ngược tại Biển Đông. Ngày 2/4, tàu hải cảnh của Trung Quốc đã đâm chìm một tàu đánh cá của Việt Nam. Ngày 18 và 19/4, Trung Quốc đã công bố thành lập “quận Tây Sa” (tức Hoàng Sa) và “quận Nam Sa” (tức Trường Sa) và ngang nhiên đặt tên Trung Quốc cho 80 thực thể ở Biển Đông, vi phạm luật quốc tế và chủ quyền của Việt Nam. 

Từ giữa tháng 4/2020, Trung Quốc đã cho nhóm tàu sân bay Liêu Ninh và nhóm tàu khảo sát HD-8 vào Biển Đông để tập trận và quấy rối nhằm bắt nạt các nước trong khu vực. Nhóm tàu HD-8 và tàu hải cảnh đã xâm nhập vùng đặc quyền kinh tế của Malaysia và Việt Nam, quấy rối và đe dọa giàn khoan West Capella của Petronas đang hoạt động ở khu vực bãi Luconia. 

Từ ngày 22/4, Mỹ đã điều động tàu đổ bộ USS America, tàu tuần dương USS Bunker Hill, tàu khu trục USS Barry và tàu HMAS Parramatta của Úc vào Biển Đông để tập trận gần nhóm tàu HD-8 của Trung Quốc để bênh vực Malaysia. Đó là một cố gắng lớn của hải quân Mỹ trong bối cảnh hai tàu sân bay USS Ronald Regan và USS Theordore Roosevelt phải cập cảng Guam và Nhật để bảo trì và cách ly vì nhiều thủy thủ bị lây nhiễm COVID-19.
Từ ngày 1 đến 5/7, hải quân Trung Quốc tập trận tại biển Hoàng Sa, và cho tàu HD-4 xâm nhập vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc ngăn cản Việt Nam (và Rosneft) khai thác dầu khí tại lô 06 (Nam Côn Sơn), mặc dù Rosneft đã thuê giàn khoan Clyde Boudreaux của Noble tốn hàng chục triệu USD, nay đang phải chờ tại Vũng Tàu. 

Lời kết 

Sau nhiều năm, lần đầu tiên Mỹ đã điều động nhóm tác chiến gồm hai tàu sân bay USS Ronald Reagan và USS Nimitz vào Biển Đông tập trận quy mô lớn (từ 4/7). Điều đó phản ánh Bộ Quốc phòng Mỹ đã tăng cường răn đe Trung Quốc, để thuyết phục các đồng minh/đối tác. Nhưng tàu chiến Mỹ đến rồi lại đi, trong khi họ phải đối mặt với Trung Quốc. Vì vậy, đến lúc Mỹ cần quay lại với TPP (Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương - Trans-Pacific Partnership Agreement) để hỗ trợ khu vực này thực chất hơn. 

Theo Elbridge Colby (cựu Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ), để vô hiệu hóa mục tiêu của Trung Quốc muốn tạo ra “chuyện đã rồi” ở Biển Đông, Mỹ và đồng minh phải ngăn chặn Trung Quốc ngay từ đầu. Đã đến lúc các nước ASEAN phải đoàn kết thống nhất và thông qua các cơ chế an ninh khu vực để tham gia tuần tra hàng hải chung, trong khuôn khổ ASEAN+3, ADMM+ hay là “Bộ tứ cộng” đã hình thành. 

Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 nhấn mạnh “Hợp tác và đấu tranh”, trong đó đề cập đến tình hình căng thẳng tại Biển Đông và cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc. Tuy Sách Trắng vẫn duy trì chính sách “Ba không” nhưng được điều chỉnh thành “Bốn không” (hay “Ba không một nếu”), để ngỏ khả năng hợp tác chiến lược với Mỹ, “nếu có chiến tranh”. Nói cách khác, Sách Trắng đã vạch ra “lằn ranh đỏ” và gửi đi một thông điệp rõ ràng là Việt Nam quyết bảo vệ chủ quyền và lợi ích kinh tế nếu bị xâm lấn. 

Nguyễn Quang Dy