Mứt tết, ngọt ngào thết đãi khách quý

Nhiều chủng loại, đa dạng hương vị và màu sắc, mứt tết là món ngon đặc trưng báo hiệu mùa tết đến. 

Mứt tết là món ngọt không thể thiếu trong những ngày năm mới của gia đình Việt

Khi đất trời se lạnh với những cơn gió chướng, trước sân nhà, trong nắng sớm chợt ánh lên sắc màu của các loại mứt đang hong khô trên các mâm, mẹt. Mùi thơm của nguyên liệu được tẩm ướp trong sự ngọt ngào của đường khiến người đi ngang ngõ chợt nao lòng, tết đã về!

Từ xa xưa, mứt đã là món ngọt truyền thống không thể thiếu trong những ngày Tết Nguyên đán. Vị ngọt ngon, màu sắc tươi tắn hòa vào nhau làm nên món thết đãi khách quý ghé nhà, như lời chúc phúc cho năm mới nhiều thuận lợi, cuộc sống ấm no, tốt lành.

Vì vậy, hầu như khách đến chơi nhà những ngày đầu năm, sau những câu chúc nhau đầy ý nghĩa đều được chủ nhà thết đãi bánh mứt và trà ngon.

Xưa, một khay mứt ngon và bắt mắt, đậm vị phản ánh tài nội trợ của người phụ nữ trong gia đình. Thế hệ của các bà, các mẹ, sau này là các chị thời 7X, 8X hầu như đều biết qua dăm ba công đoạn làm mứt tết, vì vậy, thời thơ ấu của chúng tôi rất ít ai mua mứt, có mua cũng chẳng ai bán.

Mứt dừa non với các vị thơm ngon như lá dứa, sữa tươi, củ dền, cà rốt...

Sau này, khi cuộc sống ngày càng bận bịu, vắng dần những mâm mứt tết do những người phụ nữ trong nhà tự tay làm, thay vào đó là hàng chợ, xịn hơn là hàng siêu thị.

Hàng chợ là hàng “3 không”: không nhãn mác, không xuất xứ, không hạn sử dụng. Chỉ vài ba chục ngàn đã có một ký mứt bắt mắt. Nhưng hầu như năm nào báo chí cũng đưa tin chỗ này chỗ kia làm mứt bẩn, ruồi bu kiến đậu…

Mứt gừng cay nồng với ý nghĩa cầu chúc năm mới ấm no.

Hàng siêu thị ngoài việc đảm bảo vệ sinh, nguồn hàng được kiểm định thì giá cả lại khiến người mua e dè. Hơn nữa, mứt bán trong siêu thị là hàng công ty, hạn sử dụng lâu hoàn toàn nhờ vào các loại hóa chất bảo quản nên mứt chưa hẳn sạch và an toàn.

Những năm gần đây, trong giới công sở rộ lên phong trào mứt nhà làm. Những chị em khéo tay, có tay nghề làm mứt truyền thống hoặc mứt hiện đại rủ nhau tranh thủ làm mứt, phần là để nhà dùng, phần mang đến công ty bán cho hội chị em.

Mứt sạch nhà làm từ từ được tiếp thị nhiều hơn trên mạng xã hội, chị em có thêm thu nhập lại kết nối với những người khách mới quen, mang lại không ít niềm vui.

Nguyên liệu tạo màu tự nhiên cho mứt: lá dứa, củ dền, cà rốt...

Để có được mẻ mứt ngon, người đầu bếp phải vất vả bao phen: chọn mua nguyên liệu kỹ càng, sơ chế, tạo hình (bào sợi hoặc cắt miếng, tỉa hoa), tẩm ướp với màu (màu từ nước ép lá dứa, lá cẩm, củ dền, cà rốt, dành dành, đậu biếc…) và đường.

Sau khi nguyên liệu ban đầu đã ngậm no đường mới đem sên. Sên mứt với lửa như thế nào, thời gian bao lâu, kỹ thuật đảo mứt ra sao để không bị hỏng, sợi mứt bong đường đều, đẹp, để lâu không mốc, không chảy nước… những việc tưởng đơn giản ấy lại rất cần sự kiên nhẫn và khéo léo từ bàn tay phụ nữ. 

Ngoài những món mứt quen thuộc như mứt dừa sợi (làm từ dừa rám), mứt dừa non miếng lớn, mứt gừng, mứt bí, mứt khoai lang, hạt sen, củ năng, mứt đậu, mứt chùm ruột, mứt me, mứt tắc… bây giờ người ta còn nghĩ ra vô vàn món mứt mới như mứt vỏ bưởi, vỏ cam, vỏ quả chanh dây sên dẻo, mứt đu đủ, cà rốt, mứt trái thơm, mứt mận, mứt khế, mứt cà chua, kiwi, táo…

Tùy sở thích mà người làm mứt có thể biến tấu nguyên liệu trái cây, củ quả cho ra mẻ mứt như ý. Và tùy độ khéo léo của từng người mà miếng mứt được biến hóa với nhiều hình dáng đẹp mắt như mứt dừa tỉa hoa cúc, mứt dừa hình trái tim, mứt dừa viên, mứt tắc tỉa hoa…

Mứt chùm ruột chua ngọt - hoài niệm của tuổi thơ.

Thế hệ 8X chúng tôi sẽ nhớ hoài những miếng mứt thèo lèo làm từ lạc (đậu phộng) hoặc mè đen ngào cùng đường trắng. Từ ngày 23 tháng Chạp, sau khi cúng ông Táo dĩa mứt thèo lèo ngon mắt gồm nhiều thanh mứt thèo lèo (kẹo lạc) và “cứt chuột” (mè đen) cùng ít đậu phộng bọc trong thứ bột đường màu trắng, màu hồng như bông sen, bọn trẻ con sẽ là người thưởng thức dĩa mứt đặc biệt này.

"Thèo lèo" là một từ vay mượn của người Hoa, từ tiếng “trà liệu” – tức vật liệu dùng để ăn cùng lúc khi thưởng thức chén trà. Về sau, người Việt đọc trại ra là “thèo lèo”.

Mứt chùm ruột ngào đường phèn lên màu bắt mắt.

Thèo lèo là thứ mứt cứng rắn, nhai khó nhưng vị béo bùi, ngọt lịm khiến ai cũng mê. Hồi nhỏ, ai muốn chơi khăm bạn thì cứ thấy đứa nào sún răng là chìa mấy miếng thèo lèo cho nó. Đứa bị chơi khăm ức lắm nhưng vì hấp lực của miếng mứt mà chịu trận cho bọn bạn cười, quyết nhai cho hết miếng thèo lèo dù trầy trật cả buổi chưa xong!

Mứt vỏ trái chanh dây - món mứt "làm mưa làm gió"  thị trường mứt tết vài năm gần đây.

Mứt Tết đơn giản chỉ là những thứ củ quả được tẩm ướp với đường, sên cho khô lại để dùng dần. Nhưng thiếu mứt là thiếu cả vị ngọt ngon của những ngày đầu năm, như thiếu niềm may mắn mà ai cũng mong có được.

Bài, ảnh: Trần Huyền Trang