Mùi quê hương trong chiếc bánh tổ

Dì Tám gọi điện, báo tin ngoại té ruộng, trật chân không đi được, cả nhà quáng quàng. Má cầm điện thoại nghe, tay run run. Thằng út giục má mở loa cho cả nhà cùng nghe, đứa nào cũng sốt ruột. Vậy mà, đầu dây bên kia, giọng ngoại tỉnh rụi: “Hắn nói quá lên rứa chớ có chi mô. Mai mốt tao gửi đường vô làm bánh tổ ăn tết chơi hỉ”. Má bật khóc. Có lẽ nỗi nhớ quê lại cồn cào trong lòng má khi nghe cái tên “bánh tổ”. Mười tám năm rồi, ngoại vẫn vậy, cứ mỗi độ tết đến, bà lại nhắc chuyện làm bánh tổ.

Chị em tôi sinh ra tại một huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam. Chỉ sống ở quê khoảng mười năm đầu đời, nhưng ký ức về những ngày tết quê đơn sơ mà ấm áp trong chúng tôi vẫn nguyên vẹn. Ngày ấy, quê còn nghèo, tết không rình rang như ở phố. Đường đất, mưa xuống là ngập ngụa sình lầy, diện đồ mới đi chơi tết mà phải xách giày, lội chân đất, đứa nào mặc quần dài thì xắn tới gối. Dù vậy, lũ trẻ con chúng tôi đều mong đến tết để được lẽo đẽo theo má đi rọc lá chuối, rang mè làm bánh tổ và để được lì xì, lấy tiền mua bong bóng bay.

Năm nào cũng vậy, mấy ngày giáp tết, tối tối, má phải chuẩn bị một thau than thật to để cả nhà ngồi quây quần cho ấm. Mãi sau này, khi đã vào Nam sinh sống, tôi mới nhận ra, cái không khí se lạnh với thau than đỏ ấy là một điều kỳ diệu của tết quê mà những người con xa xứ luôn muốm tìm về.

Là con gái gốc Quảng, ngay từ khi còn bé, má đã được bà ngoại dạy làm mì Quảng và nhiều loại bánh, mứt đặc sản của quê nghèo. Cứ chừng 23, 24 tháng Chạp hằng năm, má đã lo mua nếp, đậu xanh, gừng, mè để đến ngày 28 gói bánh tét, bánh tổ. Má nói, bánh tổ là bánh của dân Quảng mình, trước là cúng ông bà, sau để thưởng thức.

Trong những ngày ngồi bó gối nhìn má làm bánh tổ, tôi hỏi bánh có từ bao giờ, má lắc đầu. Không ai biết chính xác bánh này có từ khi nào và vì sao lại có tên như vậy. Truyền thuyết kể rằng, bánh vốn do Tổ mẫu Âu Cơ làm ra để phát cho các con trong ngày chia tay, người lên rừng, kẻ xuống biển để làm lương khô ăn dọc đường. Cũng có thuyết khác nói rằng, loại bánh này làm ra cốt để cúng ông bà nên mới có tên gọi “bánh tổ”.

Mười tám năm xa quê, thiếu thốn đủ thứ nhưng chưa tết nào, má tôi quên làm bánh tổ. Ở quê, bà ngoại luôn để dành những bát đường ép từ mía, hễ có ai vào Nam là gửi ngay cho má. Đường này má giữ cẩn thận lắm, tết mới mang ra làm bánh. Chị em tôi thường phụ má nhóm bếp, rọc lá chuối, phụ ba làm khuôn bánh. Bánh tổ không quá khó làm, nhưng phải thật tỉ mỉ. Nếp vo sạch, ngâm nước 5-6 giờ rồi mang xay nhuyễn, ép bỏ nước, còn lại phần bột nhão. Chúng tôi làm khuôn bánh bằng lá chuối, vài lá xếp chồng lên nhau, dùng tăm ghim 4 góc thành hình vuông, hình tròn. Do là đường bát, không phải loại đường cát trắng như thường thấy nên phải nấu hơi lâu một chút, cùng với gừng. Đường nguội, má cho bột nếp vô khuấy đều, tới chừng múc lên, thấy chảy thành dòng đặc mới thôi. Hỗn hợp này cho vô khuôn, xếp trong nồi hấp, thích thì rắc thêm mè. 

Má tôi nói, bánh tổ là quà để dành ra Giêng. Thật vậy, không ai ăn bánh khi vừa hấp chín. Bánh được đặt lên bàn thờ ông bà cúng mấy ngày tết, phải cả tuần, thậm chí cả tháng sau, mọi người mới thưởng thức. Bánh có thể ăn sống nhưng chiên thì ngon hơn. Qua những ngày tết rộn ràng với đủ loại bánh trái, má tôi cẩn thận cắt bánh tổ thành từng miếng hình chữ nhật thả vào chảo dầu đang sôi. Miếng bánh tổ chiên béo ngậy, thơm mùi nếp, mùi đường, quyện với hương gừng thành một mùi đặc trưng mà má tôi hay gọi là “mùi quê hương”.

Cuộc mưu sinh ở đất phương Nam đã không dễ dàng như chúng tôi nghĩ. Mười tám năm chưa về, mười tám cái tết cồn cào nhớ. Hôm nay, nghe ngoại nhắc chuyện bánh mứt, thấy lòng nao nao. Tết này, chắc cả nhà lại ngồi tần ngần bên cửa sổ, phóng tầm mắt ra con đường lớn, nơi có những chiếc xe tuyến Sài Gòn - Quảng Nam đưa hàng ngàn người con xa xứ về quê đoàn viên. Rồi thì, khóe mắt sẽ cay cay...

Thảo Nguyên