Mùa bông súng ma

Người dân quê lam lũ đi hái bông súng ma bán kiếm tiền đắp đổi lúc nông nhàn - Ảnh: Phương Khánh

Đem thắc mắc này hỏi ngoại, ngoại cười hiền, vuốt tóc tôi giải thích: “Khác với bông súng trồng trong ao cho đẹp, thường có hoa màu tím, thân ngắn, mập; bông súng ma có hoa màu trắng, lại chỉ nở vào ban đêm, khi nước nổi tràn đồng. Vậy nên bà con mình gọi là bông súng ma - cái tên cũng dân dã, dung dị như người ta vẫn đặt cho những thứ sản vật tự nhiên mà đất trời ban tặng, không mất công trồng tỉa, tưới tắm mà vẫn tươi tốt đầy đồng”.

Tin lời ngoại, nhưng tôi vẫn nghe có chút ấm ức thay cho loài hoa xinh đẹp mà mình yêu thích. Lớn lên, đi nhiều, đọc nhiều, tôi biết bông súng ma còn có cái tên mỹ miều hơn là hoa thủy nữ.

Hoa có từ tháng Chín đến tháng Mười một âm lịch, thường trổ vào ban đêm, cọng ốm, thuôn dài. Cánh hoa có nhiều màu: trắng, tím, hồng, nhưng nhiều nhất và thường gặp nhất là màu trắng. Mùa nước nổi, nếu có dịp về các tỉnh miền Tây sông nước, sẽ dễ dàng bắt gặp bông súng ma vào mùa nở rộ trắng cả cánh đồng mênh mông.

Thuở nhỏ, những tháng nước nổi, ngoại tôi thường bơi xuồng hay lội đồng đi nhổ bông súng ma. Bông súng ma mọc hoang đủ chỗ. Có thể tìm thấy ở bờ rạch, trên cánh đồng ngập nước hay mé ao, vũng nước ngập trong vườn nhà. Ngoại nói mùa khô, gốc rễ bông súng ma ẩn sâu dưới đất. Tới khi nước ngập đồng, cây mới bắt đầu sinh sôi.

Ở đâu có nước lên, ở đó có bông súng ma. Dân thành thị mua sẵn bông súng ngoài sạp rau đã được cắt khúc, bó lọn gọn gàng sẽ khó mà hình dung cọng bông súng ma dài hàng mấy mét. Chỗ nước cạn hơn, “dây súng” cũng phải dài cả mét. Cách thu hoạch bông súng ma cũng rất lạ lùng. Không cắt, không ngắt, cũng không nhổ. Người hái sẽ túm chặt phần ngọn có cái bông rồi kéo thật mạnh, rút nguyên cọng bông súng lên theo.

Hoa nở về đêm, hừng sáng là cánh hoa đã bắt đầu khép lại. Những người đàn bà lam lũ quê tôi thường dậy từ mờ sáng, khi chồng con vẫn còn say giấc. Sau khi bắc nồi cơm nóng, hâm nồi cá kho chiều qua còn dư để “cha con nó dậy có đồ ăn sáng”, các bà các chị mới khẽ khàng, nhẹ nhàng đẩy xuồng ra đồng hái bông súng cho kịp bán buổi chợ sáng.

Bông súng ma được coi như lộc trời cho, giúp nông dân nghèo có đồng ra đồng vô những tháng nông nhàn. Bông mọc đầy đồng, người đi hái cũng đông, giá thì rẻ lắm. Thời bây giờ cái gì cũng mắc mà giá bông súng ma bán tại ruộng nghe má tôi nói cũng chỉ tầm 2.000-3.000 đồng/kg. Ai siêng, chịu bơi xuồng đi xa, 1 ngày hái bông súng chắc cũng kiếm được 50.000, 70.000 đồng đem về phụ tiền mua cá khô, mua nước mắm, dầu lửa, muối, đường…

Mùa bông súng ma, lúc xưa là ngoại, sau này là mẹ tôi, sau khi đem ra chợ bán, vẫn còn giữ lại một ít đem về. Những tháng có bông súng ma đồng nghĩa với mâm cơm nhà nghèo thường trực món bông súng - từ canh chua bông súng, bông súng bóp gỏi, bông súng xào, bông súng chấm mắm kho.

Ảnh mang tính minh họa - Internet

Hôm nào chợ ế, về trễ, chưa kịp nấu món gì cầu kỳ, bông súng tước vỏ, ngắt khúc, trộn với rau má, húng quế, rau răm hái vội trong vườn nhà đem chấm nước tương, nước cá kho cũng xong bữa. Người sành ăn vẫn khen bông súng ma giòn mà mềm, ngọt, ngon, đen cọng và chát chát như bông súng đồng.

Sau này, lên Sài Gòn đi học rồi chọn nơi này làm quê hương thứ hai, mỗi khi thèm, tôi hay kêu vợ ghé chợ vùng ven, lựa mua cho được loại bông súng ma cọng dài cả thước. Mâm cơm chiều có canh bông súng, có chén mắm kho chấm bông súng làm nỗi nhớ quê nguôi ngoai phần nào.

Tới khi mua được miếng vườn nho nhỏ trên thành phố, tôi cũng trồng bông súng trong ao. Nhưng đó là thứ bông súng Thái nở hoa rực rỡ nên trong lòng tôi bông súng ma trên cánh đồng mùa nước nổi vẫn giữ một vị trí thật đặc biệt, không loài hoa nào có thể thay thế.

Thanh Trung