Một phần của lịch sử sắp bị chôn vùi

Những chi tiết kiến trúc vẫn còn đó sau bao nhiêu đổ nát của thời gian. Hình ảnh người cha già đáng kính chưa một ngày phai nhạt. Từ căn biệt thự cổ từng phát đi lời xưng danh dõng dạc “Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”... -

Đài phát sóng vô tuyến điện Bạch Mai vốn là một khu biệt thự cổ kiểu Pháp nằm trong quần thể nhà cổ thuộc Trạm Vô tuyến - Điện báo ở 128C Đại La, được xây dựng năm 1912, sau này thành một trong những cơ sở của Đài Tiếng nói Việt Nam.

Đài phát sóng vô tuyến điện Bạch Mai vốn là một khu biệt thự cổ kiểu Pháp nằm trong quần thể nhà cổ thuộc Trạm Vô tuyến - Điện báo (Station Radio - Telegraphique) ở 128C Đại La, được xây dựng năm 1912, sau này thành một trong những cơ sở của Đài Tiếng nói Việt Nam (TNVN), là nơi phát đi bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đi khắp năm châu ngày 7/9/1945, cũng là nơi phát đi Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến ngày 19/12/1946… 

Thời gian, chiến tranh, bom đạn không phá hủy được khu nhà, kể cả những thời điểm chiến tranh phá hoại ác liệt nhất; thế nhưng, trước nhu cầu phát triển, tòa nhà lịch sử này sắp phải hạ giải, phá bỏ để phục vụ cho dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ trên cao dọc đường vành đai 2, nối cầu Vĩnh Tuy tới ngã tư Sở. Được biết, dự án theo hợp đồng BT này được UBND TP.Hà Nội chính thức phê duyệt từ ngày 27/8/2013. Chủ đầu tư là Vingroup.

Theo tìm hiểu, khu biệt thự cổ là một quần thể gồm bốn căn khác nhau. Hai căn trong quần thể này đã bị san phẳng từ nhiều năm trước để lấy đất xây dựng chung cư. Một căn khác đang bị biến dạng, xuống cấp bởi mật độ xây dựng dày đặc xung quanh và một tòa biệt thự chính cũng sắp phải “hy sinh” cho quy hoạch. 

Trong những năm 1976-1977, căn biệt thự chính này được phân cho hai gia đình Phó chủ nhiệm Ủy ban Phát thanh Truyền hình Việt Nam làm nơi sinh sống. Khi chuyển về đây, các hộ gia đình không được đập phá, sửa sang, gây ảnh hưởng đến kiến trúc tòa nhà. Nếu trước kia, ngôi nhà cổ này nằm ở mặt đường Đại La; sang thời bao cấp, chính quyền địa phương cho xây những ki-ốt để làm nơi bán thịt, cá...

Hết bao cấp, các ki-ốt đó lại được UBND phường cho mượn, cho người dân thuê, quay ra ngoài đường nên ngôi nhà lại nằm vào trong. Đến năm 1991, TP.Hà Nội có chủ trương quy hoạch di dời người dân nơi đây, nhưng không đủ kinh phí. Với quy hoạch hiện tại, ngôi nhà một lần nữa lại được nằm ra ngoài mặt đường. 

Ông Trung nuối tiếc những viên ngói của tòa nhà cũ - Ảnh: Phong Lê

“Nằm giữa đống gạch đá bừa bộn, mấy ai biết được một phần của lịch sử sắp bị chôn vùi”, ông Nguyễn Việt Trung - con trai ông Nguyễn Văn Nhất, người cùng bà Dương Thị Ngân trở thành hai phát thanh viên đầu tiên của Đài TNVN, người truyền “tiếng nói Việt Nam” đi khắp nước và ra thế giới, sau này là Phó chủ nhiệm Ủy ban Phát thanh Truyền hình Việt Nam ngậm ngùi. Gia đình ông ở tầng hai của căn biệt thự chính. Bên dưới là nơi sinh sống của gia đình bà Nguyễn Khánh An - con gái nhà báo, nhà ngoại giao Nguyễn Bá Đàn, Phó chủ nhiệm Ủy ban Phát thanh Truyền hình Việt Nam, kiêm Tổng biên tập Đài Truyền hình Trung ương (sau này là Đài Truyền hình Việt Nam); Tổng biên tập Đài TNVN một thời. 

Bà Khánh An tỏ vẻ nuối tiếc khi khu nhà không được xếp hạng di sản: “Biết tin tòa nhà sắp bị đập bỏ, nhiều kiến trúc sư người Pháp, Canada đã tìm đến đây xin chụp ảnh, quay phim để ghi lại những hình ảnh cuối cùng của ngôi nhà. Họ nói rằng, họ vô cùng luyến tiếc vì ngoài giá trị lịch sử, ngôi nhà còn có giá trị về văn hóa. Đây là một trong những kiến trúc của Pháp cần được bảo tồn, giữ gìn”.

Trong cuộc nói chuyện, bà Khánh An bỗng đưa ra một đề nghị mà có lẽ chính bà cũng biết khó có thể thành sự thật: “Nếu có đất để giữ ngôi nhà này lại phục vụ cho việc bảo tồn, tôi nghĩ nên di dời theo kiểu thành lũy, như ông “thần đèn” ở Việt Nam đã làm. Nhưng chắc chẳng ai quan tâm, tôi cảm thấy tiếc lắm vì nó quá đẹp”.

Trước khi chào tạm biệt, phóng viên ngỏ ý muốn trèo lên gác mái để chụp lại những hình ảnh cuối cùng của khu nhà trước ngày bị đập bỏ. Ông Trung nói với theo: “Cháu lấy xuống cho chú mấy viên ngói làm kỷ niệm”. Ông bảo: “Chủ trương của thành phố, là người dân thì phải ủng hộ. Nhưng gắn bó nơi này gần một đời người, nhiều kỷ niệm quá, không nỡ chuyển đi”. 

Nhìn ông Trung lau chùi mấy viên ngói một cách nâng niu như sợ chúng bị vỡ, trộm nghĩ, mai này, đến nơi ở mới, những viên ngói mà ông mang theo có lẽ là những di vật cuối cùng của một thời rực rỡ ấy. 

Phong Lê