Một bước tiến trong cải cách tư pháp

TAND TP.HCM - đơn vị đầu tiên trên cả nước tổ chức công bố thành lập Tòa Gia đình

Sự xuất hiện của tòa chuyên trách này nằm trong quy định luật tổ chức Tòa án Nhân dân (TAND) 2014, thực hiện theo chủ trương cải cách tư pháp của Bộ Chính trị và Hiến pháp 2013.

Từ nhiều năm nay, việc có nên thành lập tòa chuyên trách này không đã nhận được sự quan tâm của cả giới chuyên môn lẫn dư luận vì đời sống gia đình hiện đại ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp. Vì thế, sự ra đời của Tòa GĐ được đánh giá là một bước tiến trong cải cách tư pháp, bảo đảm hơn quyền lợi của phụ nữ, trẻ em.

“Em ấy đã rất thiệt thòi”

Theo báo cáo của Bộ Tư pháp, trung bình mỗi năm cả nước có khoảng 14.000-16.000 người chưa thành niên vi phạm pháp luật; trong đó, số người chịu xét xử hình sự được TAND Tối cao thống kê: năm 2011: 3.243 bị cáo; năm 2012: 6.180 bị cáo; 2013: 5.036 bị cáo; năm 2014: 4.489 bị cáo. Dù tổng số người chưa thành niên bị khởi tố hình sự những năm gần đây có giảm (tuy vẫn rất cao) nhưng tình trạng phạm tội lại diễn biến phức tạp; tính chất và mức độ nguy hiểm đối với xã hội ngày càng khó lường; con số các vụ án gây rúng động dư luận có chiều hướng tăng mạnh.

Tuy hành vi phạm pháp/tái phạm pháp của các em có nhiều nguyên nhân, xuất phát từ tác động của tam giác gia đình - nhà trường - xã hội nhưng theo các luật sư, thẩm phán còn có một thực tế là trong quá trình xét xử, tòa án vẫn còn nặng xử lý, chưa có sự quan tâm đúng mức đến quyền lợi của các em, thiếu sử dụng các biện pháp giúp đỡ, giáo dục nhận thức và sửa chữa sai lầm.

Ngày 2/3/2016, cấp phúc thẩm TAND tỉnh Long An đã khép lại vụ án với mức phạt 30 tháng tù giam (cấp sơ thẩm xử 4 năm 6 tháng tù giam) về tội “cố ý gây thương tích” dành cho em Nguyễn Mai Trung Tuấn (SN 2000). Nhưng sự trăn trở, xót xa vẫn ám ảnh những người đã dõi theo vụ việc. Luật gia Đồng Mạnh Hùng (Hội Luật gia tỉnh Lâm Đồng) khẳng định: “Em ấy đã rất thiệt thòi. Tòa đã hạn chế rất nhiều quyền lợi đương nhiên của em”.

Theo đó, ngày 14/4/2015, đoàn cưỡng chế của H.Thạnh Hóa (Long An) đến nhà ông Nguyễn Trung Can cùng một số hộ dân khác vận động chấp hành quyết định cưỡng chế của UBND huyện nhằm giải tỏa đất làm dự án bờ kè. Không chấp hành, gia đình ông Can dùng nhiều vật dụng chống trả đoàn cưỡng chế. Tuấn - khi đó chưa đủ 16 tuổi, là con trai ông Can - đã lấy ca axít tạt trưởng công an xã Thạnh An khiến ông này bị bỏng 35%.

Luật gia Hùng phân tích, thủ tục tố tụng của vụ án có những bất cập nghiêm trọng, “lờ” đi các nguyên tắc xử lý một người chưa thành niên phạm tội. Thứ nhất, cấp phúc thẩm TAND tỉnh Long An quyết định đưa vụ án ra xét xử lưu động là không có tính nhân đạo, không bình thường vì chẳng ai đưa một đứa trẻ ra xét xử lưu động. Khi có sự phản đối, ý định này mới không “bị” thực hiện.

Thứ hai, người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ thể chất, tinh thần; chưa có khả năng nhận thức, kiểm soát suy nghĩ, hành vi; dễ bị chi phối bởi tác động bên ngoài và theo quy định của Bộ luật Hình sự “người từ đủ 14 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng”; nhưng hai cấp tòa đều không quan tâm đến khả năng nhận thức của Tuấn cũng như tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Thứ ba, việc tách vụ án và xác định tội danh riêng với một mình Tuấn (những người thân của em bị khởi tố tội danh khác, xét xử riêng - PV) hoàn toàn không phù hợp, gây bất lợi cho Tuấn, bởi đây là vụ việc chống người thi hành công vụ và Tuấn phạm tội chủ yếu do bị kích động.

Cuối cùng, điều 35, khoản 3, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 quy định: “Việc xử lý trẻ em có hành vi vi phạm pháp luật chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ trẻ em nhận thấy sai lầm, sửa chữa sai lầm và tiến bộ”. Do đó, Tuấn bị bắt giam khi đang là học sinh lớp 9 và bây giờ phải khắc lên lý lịch vết đen “30 tháng tù giam” quả là điều đáng tiếc! Theo luật gia Hùng: “Nếu vụ việc được xét xử ở Tòa GĐ, tôi tin quyền lợi của em Tuấn sẽ được đảm bảo”.