Mộc bản Phật giáo Huế trước nguy cơ thất lạc

Di sản văn hóa vô giá

Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) tỉnh Thừa Thiên - Huế vừa có đợt khảo sát hệ thống mộc bản ở 13 chùa và tư gia lâu đời tại địa phương. 

Theo đó, đã thống kê có 2.933 ván khắc các loại được lưu giữ. Riêng tại chùa Từ Đàm, hiện có 1.319 mặt khắc.

Theo các nhà nghiên cứu, hệ thống mộc bản Phật giáo tại Huế chỉ đứng sau chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang), gồm nhiều loại: kinh, luật, luận, khoa nghi, sớ điệp... chủ yếu được khắc bằng chữ Hán. Một số ít mộc bản khắc chữ Nôm và chữ Phạn.

Bản khắc tranh đồ họa trong kinh Kim Cang thời chúa Nguyễn Phúc Chu vừa được in ra giấy trúc chỉ để lưu trữ

Hòa thượng Thích Hải Ấn - Phó ban trị sự GHPGVN tỉnh - cho biết, việc sưu tầm, bảo tồn mộc bản Phật giáo tại Huế đã thực hiện nhiều năm nay, song vì nhiều nguyên nhân, đến nay mới được khảo sát và thống kê rộng rãi.

“Phần lớn các mộc bản mà chúng tôi khảo sát được khắc dưới thời nhà Nguyễn. Bản khắc cổ nhất là bộ kinh Kim Cang - khắc năm Chính Hòa thứ 19 (1698) dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu. Tính đến nay, đây là mộc bản kinh Phật có niên đại xưa nhất tại xứ Đàng Trong được tìm thấy” - hòa thượng Thích Hải Ấn cho biết.

Ngoài việc được lưu giữ ở các chùa lâu năm, mộc bản Phật giáo còn được gìn giữ cẩn mật ở các tư gia như: từ đường Đào Lý Phương Viên của dòng họ Đặng với 314 mặt khắc; nhà thầy Mãn ở phường Vỹ Dạ với 18 mặt khắc… Nhiều ngôi chùa tại các vùng quê Thừa Thiên hay các tư gia, nhà thờ, phủ đệ có thể cũng lưu giữ mộc bản Phật giáo mà đoàn khảo sát chưa tiếp cận.

Di sản mộc bản Phật giáo ở Huế là tư liệu, là mối quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu xã hội, nhân văn, ngôn ngữ, thư tịch cổ và lịch sử Phật giáo xứ Đàng Trong. Nhà nghiên cứu Nguyễn Hữu Thông, nguyên Giám đốc Phân viện VHNT Việt Nam tại Huế nhận định rằng: di sản mộc bản Phật giáo ở Huế là một tài sản vô giá, chứa đựng nhiều tư liệu và có không ít tác phẩm nghệ thuật đáng được gìn giữ. 

Đây không chỉ là dạng kinh sách thuần túy, mà còn là di vật chứa nhiều giá trị khác: thủ bút của nhiều danh nhân; những tác phẩm điêu khắc, hội họa có giá trị lớn về nghệ thuật, kỹ thuật điêu luyện của ngành nghề thủ công điêu khắc truyền thống; nghệ thuật thư pháp của các tác giả nổi tiếng…

Kho lưu giữ 1.319 bản khắc mộc bản Phật giáo tại chùa Từ Đàm (TP.Huế) chỉ vỏn vẹn 10m2

Gian nan bảo tồn

Hòa thượng Thích Hải Ấn cho rằng: mặc dù các chùa và tư gia đã cố gắng gìn giữ mộc bản kinh Phật; nhưng nếu xét theo chuyên môn, cách thức lưu giữ vẫn chưa an toàn; bởi thời tiết mưa ẩm ở Huế rất bất lợi. 

“Kho” lưu trữ của chùa Từ Đàm (vì các chùa khác không có điều kiện bảo quản) là một căn phòng chưa đầy 10m2 và nhà chùa phải thắp đèn thường xuyên để chống ẩm - cách bảo quản rất sơ sài so với giá trị của di sản.

Các nhà nghiên cứu khẳng định: mộc bản Phật giáo ở Huế không nên lưu giữ rời rạc ở nhiều nơi - dễ thất lạc hoặc hư hại do điều kiện bảo quản không tốt; thay vào đó, cần thành lập một điểm lưu giữ đạt tiêu chuẩn. 

Để thực hiện việc này, GHPGVN tỉnh đã đề xuất thành lập chùa Viên Giác (đường Lịch Đợi, TP. Huế). Đây là ngôi chùa có lịch sử hơn 300 năm, từng bị chia cắt, phân bố trong dân và vừa được GHPG tỉnh thương lượng, vận động mua lại. Khi tôn tạo lại chùa, GHPGVN tỉnh sẽ thành lập trung tâm di sản văn hóa Phật giáo đặt tại đây. 

“Ngoài việc lưu giữ, trưng bày hệ thống mộc bản Phật giáo hiện có; trung tâm cũng sẽ lưu giữ các di sản Phật giáo khác như tượng Phật cổ, Pháp y… Thời gian qua, nhiều ngôi chùa ở Huế đã bị kẻ gian đánh cắp các tượng cổ có giá trị” - hòa thượng Thích Hải Ấn nói thêm.

Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán Huế cũng vừa kết hợp với họa sĩ Phan Hải Bằng (ĐH Nghệ thuật Huế) in một số bộ kinh quan trọng từ mộc bản ra nền giấy trúc chỉ.

Để bảo vệ được các tư liệu, di sản quý, tránh mất mát, hư hỏng, có lẽ công tác lưu giữ và bảo vệ cần được các nhà chuyên môn và đặc biệt là chính quyền quan tâm nhiều hơn. 

Thuận Hóa