Mai Văn Phấn - phong cách thơ đậm căn tính Việt

Hai tác phẩm mang nhiều chiều tương tác bất ngờ, thấm đẫm tinh thần chiêm nghiệm về cuộc sống.

Phóng viên: Ông quan niệm thế nào về sáng tác?

Nhà thơ Mai Văn Phấn: Quá trình tích lũy và trải nghiệm giúp tôi luôn hướng tới phong cách một tác giả chuyên nghiệp, từ thu nhận kiến thức, nghiên cứu, đến định vị tác phẩm trong dòng chảy thi ca; nuôi dưỡng, giữ gìn cảm xúc để tạo ra tác phẩm với đúng nghĩa sáng tạo.

Tôi nghĩ, sáng tác là tạo ra một thế giới riêng biệt, một cõi thơ mang đậm dấu ấn tâm hồn mình. Sự khác biệt phong cách, thi pháp giữa các tác giả hay giữa các thế hệ nhà thơ, theo tôi, chính là cách thiết lập không gian.

Có thể ví đó là một ngôi nhà với nhiều cánh cửa và mỗi bạn đọc được tự do lựa chọn chìa khóa thích hợp để bước vào ngôi nhà thi ca. Đó chính là “những hạt mầm cảm xúc” có sẵn trong mỗi người đọc. Khi thích hợp được với không-thời-gian đa chiều, hạt mầm kia mới đủ sức vươn tới những vùng không gian lạ lẫm và bí ẩn của thơ.

* Ông thường sáng tác như thế nào, vào thời điểm nào?

- Tôi đã qua giai đoạn viết ngẫu hứng. Mỗi giai đoạn sáng tác của tôi đều có chủ đích, hướng tới một phong cách thơ hiện đại, mang đậm căn tính Việt. Mỗi tập thơ của tôi đều được “quy hoạch”, tựa như trong kiến trúc tổng thể một ngôi nhà nhiều tầng, phòng ốc và chúng được nhất quán về tư tưởng, cảm xúc, được quán chiếu bằng một ánh sáng riêng biệt.

Tôi quen và dễ viết nhất là lúc công việc chồng chất, va đập mạnh. Một số bài thơ có trạng thái an nhiên, trong suốt đã được tôi viết lúc bi phẫn, chán chường. Lúc ấy, tôi cảm thấy đời sống thực tựa như một đầm lầy, một ao tù và bài thơ của mình vươn lên như bông sen thanh khiết.

* Ông tự “bồi đắp” mình thế nào?

- Triết học và tôn giáo vốn là hai trụ cột quan trọng tạo nên mặt bằng văn hóa của mỗi quốc gia. Đây là hai hình thái ý thức xã hội mang tính đa dạng, phức tạp, biến đổi theo thời gian và ý thức hệ. Xin mạnh dạn nói rằng, chúng ta chưa có một nền triết học riêng biệt, nhưng có sự giao lưu, tiếp biến với nhiều nền văn minh trên thế giới.

Dù đã nỗ lực tiếp cận, nghiên cứu, tôi chỉ mới tiếp thu một phần nhỏ trong khối kiến thức khổng lồ sẵn có. Tuy vậy, giống như một số tác giả thơ khác, tôi có quan niệm riêng về triết học và tôn giáo. Thơ tôi được dịch sang một số ngôn ngữ vì có sự đồng điệu về thi pháp, văn hóa nói chung, nhưng điều không thể thiếu trong tác phẩm được dịch là bản sắc văn hóa Việt.

Hai tập sách mới vừa phát hành của nhà thơ Mai Văn Phấn

* Các nhà phê bình nhận định Mai Văn Phấn có khả năng vong thân trong sáng tác. Tự lột xác hẳn là rất đau đớn?

- Tôi không ưa bước lên dấu chân mình. Kết thúc một chặng đường, một giai đoạn sáng tác, tôi thấy mình đã hái hết “lộc” hoa trái bên đường và bàn chân tôi lúc ấy đã chạm vào vách ngăn, bờ vực. Muốn vượt qua ranh giới ấy, tác giả phải vong thân, tự lột xác để bước vào một không gian mới, một thế giới khác. Cuộc khai phóng luôn tràn ngập hân hoan.

* Ông từng bảo thơ thanh lọc ông?

- Bài thơ, sau khi hoàn chỉnh, như một sinh linh và tồn tại độc lập với kẻ sáng tạo. Bài thơ ấy trở thành bạn của tôi, người tri kỷ, thậm chí có lúc là thầy của tôi. Tôi có cảm giác, sau mỗi tác phẩm viết ra, mình trở nên khoan hòa, thiện tâm hơn. Có thơ, tôi như được sống thêm một cuộc đời khác nữa.

* Lặng yên cho nước chảy và Tĩnh lặng có phải là thông điệp của ông về một thái độ sống mang tinh thần thiền định của Phật giáo?

- Vâng, chúng mang tinh thần thiền định của Phật giáo cùng các tôn giáo, những nền văn minh khác nữa. Thiền nói chung là chiêm niệm trong im lặng, để bản thể được thanh sạch và tâm thân mạnh mẽ.

Tập Lặng yên cho nước chảy, ngoài tinh thần thiền định, với tôi, còn biểu hiện ý thức và vô thức của con người trước chuyển dịch tự nhiên và bất tận của đời sống, thiên nhiên, vũ trụ.

Trạng thái lặng yên lúc này chính là điểm dừng, nơi đến, một khoảnh khắc nhận biết về những vẻ đẹp của đời sống, thấy được điều bí ẩn, kỳ diệu trên một hành trình. Là giây phút chuyển hóa sự bất an, khổ đau, tăm tối thành an lạc, tỉnh thức, được sống trọn vẹn hạnh phúc từng giây phút. Đó là con đường tìm kiếm chân lý, nhận biết chính mình trong đời sống hiện đại, hỗn tạp, đầy bất trắc.

* Xin cảm ơn ông. 

(thực hiện)