Ly kỳ chuyện một người Pháp làm vua ở Tây Nguyên

Cuộc phiêu lưu của Marie Đệ nhất – quốc vương xứ Sedang của nhà nghiên cứu Lê Nguyễn phác hoạ một cách đầy đủ về cuộc đời của nhân vật Marie-David de Mayréna. Ngài Marie sinh năm 1842 tại Pháp, là con trai của một sĩ quan thuỷ quân lục chiến. Ông nhập ngũ năm 20 tuổi (1862) và có mặt trong đạo quân viễn chinh Pháp tại Nam Kỳ.

Sau khi giải ngũ về Pháp năm 1868, tham gia trận chiến Pháp – Phổ, Marie giải ngũ và bắt đầu cuộc sống lang bạt. Về sau, ông trở lại Việt Nam năm 1885. Cuộc gặp gỡ giữa Marie và Toàn quyền Đông Dương đầu tiên – Constans đã thay đổi cuộc đời Marie. Ông nhận nhiệm vụ tập hợp người đồng bào vùng Tây Nguyên thành một khối đoàn kết để tránh cuộc đánh chiến từ quân đội Đức – lúc này đang chiếm đóng ở vùng giáp ranh giữa Lào – Việt. Lựa chọn Marie trở thành giải pháp tối ưu của Pháp để không tốn thêm nhân lực, vật lực cho cuộc chiến tại Việt Nam.

Cuộc phiêu lưu của Marie Đệ nhất – quốc vương xứ Sedang tập hợp nhiều tư liệu từ một số cuốn sách, bài báo đối chiếu với các công văn, thư tín.

Marie làm tốt vai trò của mình bằng năng lực, sự hiểu biết, thậm chí mưu mẹo. Ông được đồng bào Tây Nguyên xem như đấng tối cao được cử xuống để giúp dân làng có cuộc sống tốt hơn. Song, sau chuyến công du dài ngày đến Lào và Thái Lan trở về Sedang, Phủ Toàn quyền Đông Dương thay đổi chính sách, biến Marie từ người có công thành kẻ có tội với người dân xứ Sedang. Những nỗi đau liên tục ập đến: người vợ dân tộc Chăm qua đời bí ẩn, dân làng quay lưng, Phủ Toàn quyền Đông Dương trở mặt... Marie rơi vào bi kịch. Một cuộc “phiêu lưu” buộc xảy đến và dù không mong muốn, Marie vẫn phải lên đường tiếp tục cuộc sống lang bạt.

Một câu chuyện hội đủ cung bậc cảm xúc của kẻ từng đứng trên đỉnh cao bị rơi xuống vực sâu. Marie từng sung sướng, cười nụ cười của kẻ chiến thắng khi đạt được mục đích mị dân nhưng cũng từ vùng đất được xưng vương, ông bị ghẻ lạnh, coi là tội đồ. Cuối cùng, cái chết cô đơn trên một hòn đảo hoang, xa vắng, nghèo nàn là cái kết không thể đau buồn hơn dành cho quốc vương xứ Sedang.

Nhà nghiên cứu Lê Nguyễn viết Cuộc phiêu lưu của Marie Đệ nhất – quốc vương xứ Sedang dựa trên tác phẩm của Soulíe - Marie I - Roi des Sedangs, Tập san Đô thành Hiếu cổ và một số tư liệu từ nguồn sách báo phát hành sau thập niên 1920. Ông cho biết nguồn tư liệu khó kiếm và nếu có, những chồng chéo sử liệu vẫn tồn tại một số điểm khá mơ hồ cần đối chiếu, tìm hiểu thêm. Một số văn kiện bằng công văn, thư tín, bài báo có giá trị nhưng không tiện đưa vào câu chuyện chính thức cũng được tác giả lược dịch, xếp vào phần riêng ở cuối sách để người đọc tiện theo dõi.

Cuốn sách phác hoạ rõ nét về quốc vương Marie Đệ nhất trong giai đoạn 1860 - 1880, khi ông sống tại Việt Nam.

Một câu chuyện thú vị về nhân vật sống tại Việt Nam trong giai đoạn 1860 – 1880 được nhà nghiên cứu Lê Nguyễn “vẽ” lại tương đối đầy đủ. Cuốn sách không chỉ bao gồm tư liệu lịch sử mà những thông tin liên quan đến văn hoá, đời sống của người dân vùng Tây Nguyên trong giai đoạn này cũng được nhắc đến, xung quanh cuộc phiêu lưu của Marie. Qua cách kể của nhà nghiên cứu Lê Nguyễn, quốc vương xứ Sedang không hoàn toàn là một kẻ độc đoán, chỉ thực hiện các hành vi giảo hoạt để đạt được mục đích mà ông còn chủ động tìm hiểu văn hoá vùng đất mình đang cai quản bằng thái độ tôn trọng, cầu thị.

Diễm Mi