Lục Vân Tiên cổ tích truyện “thức giấc” sau 117 năm

Đặc biệt, đây là bản do một đại úy pháo binh pháp mang về trao tặng lại thư viện Pháp từ hơn 100 năm trước.

Hơn một thế kỷ ngủ yên trong thư viện của Viện Pháp (Institut de France, Paris), bản Lục Vân Tiên cổ tích truyện - Histoire de Luc Van Tien được “đánh thức” khi GS sử học Phan Huy Lê - Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam sang thăm nơi này. “Tôi nhớ mãi ngày được giám đốc thư viện - bà Pastoureau giới thiệu những kho sách có giá trị về Viễn Đông, và chọn một số sách, bản đồ cổ có liên quan đến Việt Nam bày sẵn trên bàn cho tôi xem. Trong số những cuốn sách quý này, tôi hết sức ngạc nhiên có cuốn sách dày, ngoài bìa viết tay dòng tiếng Pháp “History de Luc Van Tien illusreée par Le Duc Trach…”.

Tạm dịch toàn văn được ghi trên cuốn sách: Năm Đồng Khánh thứ nhất (1866) khắc in lại Vân Tiên cổ tích truyện, Lăng Vân Đường. Bên trong là truyện thơ Nôm Lục Vân Tiên. Trên mỗi trang, khối giữa là truyện thơ Lục Vân Tiên, xung quanh là tranh minh họa nhiều màu sắc. Nhận thức giá trị trên nhiều phương diện của bản thảo này, tôi đã phát biểu vắn tắt với đồng nghiệp Pháp về truyện Lục Vân Tiên, hy vọng các học giả Pháp sẽ sớm nghiên cứu và công bố bản thảo quý giá này” - GS Phan Huy Lê hồi tưởng.

Bìa bộ sách và một số trang tác phẩm

Buổi tiếp cận bản thảo thơ Lục Vân Tiên đặc biệt ấy là vào ngày 30/9/2011. Mới đây, Lục Vân Tiên cổ tích truyện được NXB Văn hóa - văn nghệ ấn hành (với sự hỗ trợ của Viện Hàn lâm văn khắc và văn chương, Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp cùng Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam). Bộ truyện gồm hai bản sách in màu: bản có tranh minh họa và bản lời bình chú.

Điều bất ngờ là Lục Vân Tiên cổ tích truyện được lưu giữ bởi một người Pháp, ông E.Gibert, đại úy pháo binh hải quân tại Huế (giai đoạn 1895- 1897). Tác phẩm được dịch giả Abel des Michels chuyển ngữ sang tiếng Pháp, tranh minh họa do ông E.Gibert đặt hàng họa sĩ Việt Nam Lê Đức Trạch thực hiện. Trong lời đề từ, ông E.Gibert bày tỏ: “Sự hiểu biết của tôi về ngôn ngữ của người Giao Chỉ rất ít ỏi và tôi hoàn toàn mù tịt về chữ Hán”.

Nhưng những yêu cầu của ông dành cho họa sĩ về tác phẩm là: “Thể hiện một cách trung thành nhất tất cả các nhân vật trong truyện, dưới diện mạo được truyền thuyết, thần thánh hóa; tất cả những động vật, thực vật và đồ vật được đề cập trong truyện cần lưu ý tới những điều kiện mà chúng được nêu ra; mô tả một cách trung thành nhất có thể tất cả những nghi lễ của đời sống cá nhân hay cộng đồng và sự hình thành của những cách thức, nghi lễ theo trình tự câu chuyện”.

Ông đã chép tay toàn bộ truyện thơ giữa những hình minh họa và mang trao tặng Viện Hàn lâm Pháp - như trao đi một “báu vật văn chương” của xứ An Nam lúc bấy giờ. Những bức tranh minh họa đậm chất Việt của họa sĩ triều đình Huế hơn 100 năm trước hội tụ những tinh túy trong từng nét vẽ về người, về đất, văn hóa tập tục đặc trưng của Việt Nam, khiến Lục Vân Tiên cổ tích truyện vô cùng gần gũi.

Truyện thơ Lục Vân Tiên của danh nhân - nhà chí sĩ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu được xuất bản lần này với ba ngôn ngữ Việt, Anh, Pháp. Bà Huỳnh Thị Xuân Hạnh, Giám đốc NXB Văn hóa - văn nghệ cho biết Lục Vân Tiên cổ tích truyện cũng được in và phát hành đồng thời tại Pháp, theo đúng yêu cầu chung về định dạng: “Viện Viễn Đông Bác Cổ đã làm việc rất tỉ mỉ, chăm chút. Ngày sách ra nhà in, họ còn kỳ công xuống soi lại từng hoa văn trong các bức tranh. Họ trân trọng bộ sách như trân trọng một di sản văn hóa không chỉ của Việt Nam mà còn là của nhân loại”.

Bộ sách đúng nghĩa là một công trình nghiên cứu, dịch thuật và cả tấm lòng của những người đã gìn giữ, bảo tồn một giá trị đỉnh cao của văn học. Nói như ông Michel Zink, Thư ký thường trực Viện Hàn lâm văn khắc và văn chương: “Chắc chắn ấn phẩm này sẽ cho phép giới trí thức tiếp cận nghệ thuật Việt Nam, đồng thời giúp các nhà khoa học có được nguồn tư liệu phong phú trong công tác giảng dạy ngôn ngữ, thơ ca, văn minh vật thể và cả mỹ học Việt Nam thế kỷ XIX”. Lục Vân Tiên cổ tích truyện chính thức phát hành từ ngày 23/5 cùng hai buổi ra mắt: ngày 30/5 tại Viện trao đổi Văn hóa với Pháp - Idecaf (TP.HCM) và ngày 1/6 tại L’Espace (Hà Nội).

Song Giang