Đi tìm sự thật phía sau vụ án 'cà phê pin' - Bài 3: Kịch bản được dàn dựng tinh vi?

Với diễn tiến kỳ lạ của vụ việc, cộng với những gì chúng tôi thu thập được, có thể đặt nghi vấn về một kịch bản được dàn dựng để phao tin sai lệch nhằm “đánh” vào ngành sản xuất cà phê trong nước.

Đi tìm sự thật phía sau vụ án 'cà phê pin' - Bài 2: Đường đi 'lạ' của hỗn hợp 'lạ'
Đi tìm sự thật phía sau vụ án 'cà phê pin' - Bài 1: Nhiều điểm bất thường quanh vụ án chấn động

Theo những thông tin chúng tôi thu thập được, toàn bộ diễn tiến của vụ án “cà phê pin” được sắp xếp như một kịch bản được dàn dựng công phu.

Sắp xếp và biết trước buổi kiểm tra

Tháng 3/2018, một người đàn ông tên B. - ngụ tại thôn Nhân Cơ, xã Đắk Wer, H.Đắk R’lấp, tỉnh Đắk Nông - giới thiệu Ngô Ngọc Sơn vào cơ sở của vợ chồng Nguyễn Thị Thanh Loan - Nguyễn Xuân Bảo (thôn 13, xã Đắk Wer) làm việc. Chính Sơn thừa nhận, qua một vài lần trò chuyện với ông B., Sơn đoán ông này cài mình vào cơ sở của vợ chồng bà Loan để lấy thông tin.

Hỗn hợp vỏ cà phê, đá vụn trộn với than pin

Đáng nói, ngày 15/4, đoàn liên ngành tỉnh Đắk Nông bất ngờ kiểm tra cơ sở của bà Loan. Thế nhưng, nhân chứng Sơn khẳng định với chúng tôi, người đàn ông tên B. dường như đã biết cuộc kiểm tra từ hơn một tuần trước và còn dặn: “Nếu công an có vô đây, kêu mày làm này nọ thì điện cho anh”.

Vậy, đây không còn là cuộc kiểm tra bất ngờ. Ngay trong ngày đoàn kiểm tra xuất hiện, nhân vật tên B. cũng thường xuyên gọi điện dò hỏi ông Bảo “anh về chưa, anh có ở nhà không” như để chắc chắn rằng, có ông chủ cơ sở trong nhà.

Sơn là người giúp sức tích cực cho vợ chồng bà Loan trong việc trộn hỗn hợp “lạ”. Thế nhưng, theo lời kể của Sơn, quá trình lấy lời khai với anh ta diễn ra khá nhẹ nhàng. Khi Sơn hỏi một cán bộ điều tra, người này nói: “Muốn biết thì chờ cho xong đi, bữa nào anh mời mày đi uống cà phê”. Từ những thông tin mà nhân chứng Sơn cung cấp, người ta không khỏi hoài nghi về vai trò của nhân vật B. trong cuộc kiểm tra.

Ngay cả Sơn cũng bức xúc cho biết: “Sau vụ ông Bảo bị bắt, ông B. mất tích luôn, còn loan tin mình bị u não nữa. Em nghi ngờ ổng biết hết mấy chuyện này và đang tránh mặt để che giấu bí mật gì đó có liên quan đến việc vợ chồng bà Loan bị bắt”.

Ngô Ngọc Sơn trò chuyện với phóng viên Báo Phụ Nữ TP.HCM

Ngày 20/4, tại hội nghị chuyên đề quản lý chất lượng an toàn thực phẩm khu vực phía Nam được tổ chức ở TP.HCM, ông Nguyễn Văn Chương - Phó chi cục trưởng Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản tỉnh Đắk Nông - phát biểu rằng, có “một đồng chí công an” tham gia vào việc làm lan truyền thông tin “cà phê pin”. Đây là một thông tin rất quan trọng.

Đáng chú ý, ông Chương là người trực tiếp tham gia buổi kiểm tra ở cơ sở của bà Loan. Thế nhưng sau đó, chẳng ai quan tâm đến người cố tình loan tin sai sự thật. Đáng tiếc, chúng tôi đã nhiều lần liên hệ nhưng ông Chương từ chối trả lời.

Theo thông tin chúng tôi thu thập được, cơ sở của bà Loan chỉ mới sản xuất hỗn hợp “lạ” theo đơn đặt hàng. Toàn bộ hỗn hợp sản xuất ra, đưa đến cơ sở của bà Phan Thị Dung ở H.Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước thì bị thu giữ. Điều này khiến không ít người đặt nghi vấn về mục đích sản xuất hỗn hợp “lạ” của bà Loan. Ai là người thuê bà Loan sản xuất? Phải chăng “đơn đặt hàng” là một thòng lọng được buộc trước để siết cổ người sản xuất ra nó, thậm chí là ngành cà phê, hồ tiêu?

Một số luật sư cho rằng, nếu bà Loan chỉ sản xuất hỗn hợp “lạ” theo đơn đặt hàng mà không biết người mua sẽ làm gì với hỗn hợp đó, có trộn vào làm thực phẩm hay không thì rất khó để kết tội. Bởi, người ta cũng có thể dùng hỗn hợp trên để làm phân bón.

“Thả nổi” thông tin sai sự thật

Tại buổi kiểm tra cơ sở của bà Loan hôm 15/4, cơ quan chức năng chỉ thu giữ được một đống hỗn hợp gồm đá + vỏ cà phê + lõi pin bị trộn lẫn với nhau. Như ông Chương phát biểu, thông tin “cà phê pin” là “từ một đồng chí công an” lan ra bên ngoài. Ngay hôm sau, nhiều tờ báo đồng loạt giật tít “cà phê pin” khiến dư luận một phen điên đảo. Trong gần hai tuần, “cà phê pin” trở thành đề tài “chiếm sóng” trên mạng xã hội.

Bên trong cơ sở của bà Loan, ông Bảo

Suốt 10 ngày liền, có hàng trăm bài báo đưa thông tin sai sự thật về “cà phê pin”, nhưng cơ quan chức năng tỉnh Đắk Nông lại “thả nổi” cho thông tin này mặc sức tung hoành, lan ra tận các mặt báo nước ngoài. Nhiều người còn lập trang “Cà Phê Pin” trên Facebook với mục đích câu like.

Đến nay, trang này vẫn ngang nhiên tồn tại. Mãi đến ngày 26/4, Công an tỉnh Đắk Nông mới tổ chức họp báo, đưa ra thông tin rằng, hỗn hợp do bà Loan sản xuất được trộn vào hồ tiêu chứ không phải cà phê. Công bố này có vẻ chưa đủ sức nặng để đánh tan thông tin sai sự thật về “cà phê pin” trước đó.

“Cà phê pin” được chuyển hướng sang “tiêu pin”, nhưng theo chúng tôi được biết, cơ sở Tịnh Thơ do bà Lê Thị Hồng Thơ làm chủ cũng chỉ mua của bà Loan “hàng mẫu” đem xuống Bình Phước. Hỗn hợp “lạ” vừa được chuyển đến cơ sở của bà Phan Thị Dung thì đã bị cơ quan chức năng thu giữ và vẫn chưa “chế biến” thành thực phẩm để “tuồn” ra thị trường.

Các tờ báo lớn của thế giới đề cập vụ cafe trộn pin tại Việt Nam. Tờ China Daily giật tít: Nước xuất khẩu cafe thứ 2 thế giới bị khui cafe trộn pin

Những diễn biến trên khiến người ta liên tưởng đến “kịch bản” cho một cuộc vây bắt và loan tin. Khi mà thông tin “cà phê pin” không đủ sức thuyết phục, người ta bẻ lái sang “tiêu pin”.

Trong khi mọi việc chưa sáng tỏ, với những gì chúng tôi thu thập được, cho thấy sự thật khác với thông tin từ cơ quan chức năng cung cấp cho báo chí trước đó. Và vì sao các phương tiện truyền thông liên tục đưa tin sai lệch hoàn toàn so với công bố ban đầu? Mong rằng cơ quan chức năng sớm công bố kết quả điều tra "hợp lý", thuyết phục để minh định bản chất vụ việc.

Với ngành cà phê, những luồng thông tin vừa qua là một cú sốc lớn. Luật Quảng cáo quy định cấm nói xấu đối thủ, nhưng những “trò bẩn” triệt tiêu thương hiệu lẫn nhau vẫn diễn ra dưới hình thức giấu mặt.

Xung quanh vụ trộn hỗn hợp gồm vỏ cà phê, sỏi, đá nhỏ với than pin xảy ra tại tỉnh Đắk Nông mà báo chí và mạng xã hội vội vã, dồn dập đăng tin “cà phê pin”, sau đó được công an “đính chính” thành “hỗn hợp dùng để trộn vào tiêu”, chúng tôi ghi nhận ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội và chuyên gia.

Đại biểu Quốc hội Tô Thị Bích Châu (TP.HCM)

Báo Phụ Nữ đã cung cấp một góc tiếp cận sự thật khá bất ngờ

Sự thật phía sau vụ án “cà phê pin”, nói đúng hơn, đến giờ này là “tiêu pin” đang tiếp tục được cơ quan chức năng xem xét, điều tra làm rõ. Báo Phụ Nữ đã và đang cung cấp cho bạn đọc (và tôi nghĩ cả cơ quan chức năng) một khía cạnh tiếp cận sự thật khá bất ngờ để đi đến minh định bản chất sự việc, tránh những tổn hại và ngăn ngừa tổn hại đổ xuống vai người nông dân sản xuất cũng như những tổn thất về hình ảnh thương hiệu, sức tiêu thụ trên thị trường trong nước lẫn xuất khẩu với hai dòng sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu chủ lực của Việt Nam là cà phê và hồ tiêu.

Đại biểu Quốc hội Tô Thị Bích Châu

Nông dân trồng tiêu, cà phê đã lao đao nay thêm phần khốn đốn. Đó là một sự thật đã và đang hiện hữu, nếu không có câu trả lời cuối cùng cho hàng loạt câu hỏi về bản chất của vụ việc từ giá trị lợi nhuận của việc trộn lõi pin vào tiêu so với trộn tiêu bụi, tiêu lửng cho đến vợ chồng bà Loan thực hiện theo đơn đặt hàng từ ai, từ đâu; lượng hàng ấy đã phân phối ra thị trường nào… thì sự lây lan thông tin sẽ tiếp tục đẩy nông dân vào chỗ tay trắng.

Không những thế, ngay sau ngày 15/4, khi vụ việc tràn lan trên mọi phương tiện thông tin báo chí trong nước thì trong 3 ngày 18-19-20/4, trên nhiều tờ báo lớn nước ngoài (Reuters, Newsweek, The Straits Times, The Asian, The Star, Nhật báo Trung Quốc, Đêm Bắc Kinh, Kênh Thông tin…) đồng loạt đưa tin “cà phê pin” của nước xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới.

Trong khi đó, mãi đến ngày 26/4, tại phiên họp báo công bố chính thức về vụ việc này, Chánh văn phòng UBND tỉnh Đắk Nông khẳng định, đến thời điểm này (tức ngày 26/4), hỗn hợp thu giữ không dùng để sản xuất cà phê. Đáng tiếc, dòng đính chính muộn màng này đã không hề xuất hiện trên các phương tiện báo chí quốc tế, mà sau đó, chính đại diện Cục Xúc tiến thương mại Bộ Công thương thừa nhận tại Diễn đàn Xúc tiến xuất khẩu Việt Nam năm 2018, ngành xuất khẩu cà phê đã bị ảnh hưởng nặng nề sau sự cố truyền thông “cà phê trộn lõi pin”.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, những tháng đầu năm 2018, khối lượng xuất khẩu cà phê tăng nhưng giá trị bình quân lại giảm (gần 14%) so với cùng kỳ năm 2017. Là quốc gia đứng thứ hai về xuất khẩu cà phê nhưng chủ yếu ta xuất khẩu dòng cà phê nhân (dưới dạng thô), giá trị gia tăng không cao. Tỷ lệ xuất khẩu cà phê rang xay, hòa tan khá thấp. Trong khi sự chinh phục các thị trường đẳng cấp toàn cầu chưa đạt mà biểu hiện là cà phê Việt Nam còn chưa tham gia được vào chuỗi giá trị toàn cầu; thì luồng thông tin “cà phê pin” phủ sóng truyền thông trong nước lẫn khu vực, quốc tế, đó là thiệt hại kép.

Mặc dù Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có những chỉ đạo quyết liệt theo tinh thần của Chỉ thị số 12, ngày 5/1/2017 của Bộ Chính trị (khóa XII) về "Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo đảm an ninh kinh tế trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế" nhưng sự chuyển động của các cấp là chưa đồng bộ nên dẫn tới còn nhiều lúng túng, thụ động của các cơ quan chức năng trong việc bảo vệ người sản xuất lẫn người tiêu dùng.

Không tạo được những bước đi căn bản để tiến tới cân bằng giá trị cạnh tranh, lại còn bị “vấy” bởi môi trường truyền thông lập lờ (đang với hồ tiêu), sai lệch (với cà phê), rõ ràng, an ninh kinh tế - trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản và các mặt hàng thế mạnh quốc gia - đang thiếu tính bền vững, cần được xem xét, khảo sát, đánh giá và có giải pháp trước mắt lẫn lâu dài để ít nhất, nông dân và các doanh nghiệp làm ăn chân chính không rơi vào “bi kịch ngay tại sân nhà”.

Đại biểu Quốc hội Ngô Thanh Danh

Đại biểu Quốc hội Ngô Thanh Danh - Phó bí thư thường trực Tỉnh ủy Đắk Nông:

Người trồng cà phê đã khóc!

Quả thật, thông tin “cà phê pin” đã gây náo loạn dư luận, khiến đời sống của người trồng và tiêu thụ cà phê bị ảnh hưởng nặng nề. Người trồng cà phê rất hoang mang vì không biết mình trồng ra có tiêu thụ được không. Anh chị em tôi cũng trồng cà phê, tất cả rất buồn. Người dân trồng cà phê khóc luôn. Dù cà phê sau đó đã được “giải oan” nhưng thông tin “giải oan” thì quá ít mà không phải ai cũng theo dõi thông tin đính chính.

Báo giới quốc tế cũng vậy, nên chắc chắn ảnh hưởng xấu tới thương hiệu cà phê của Việt Nam. Qua những gì báo tìm hiểu và phân tích, chúng ta cũng không loại trừ yếu tố: nhiều đối thủ cạnh tranh với Việt Nam trên thế giới có thể lợi dụng đẩy thông tin “cà phê pin” lên nhằm hạ thấp uy tín của cà phê trong nước.

Tôi đã có cuộc làm việc tại xã Đắk Wer, H.Đắk R’lấp và yêu cầu báo cáo về vụ việc thì thông tin từ địa phương cũng cho biết là, khi cơ quan chức năng làm nhiệm vụ, có một người trong đoàn đã nói ngay việc này cho báo chí khiến thông tin bị báo giới chộp giật và đưa lên vội vàng, sau đó còn chế biến, xào nấu khiến thông tin sai lệch hoàn toàn so với thực tế. Người phát ngôn này hiện tại vẫn chưa biết là ai. Chính quyền tỉnh sau đó giao cho Chánh văn phòng UBND tỉnh và cơ quan điều tra phát ngôn chính thức.

Bên cạnh người phát ra tin chưa chuẩn xác, các cơ quan báo chí cũng đăng tải khi chưa kịp điều tra, xác minh cho đầy đủ. Cơ quan truyền thông cần chịu trách nhiệm về thông tin của mình, bởi điều này làm ảnh hưởng đến đời sống của người dân.

Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan - Trưởng ban Quản lý an toàn thực phẩm TP.HCM:

Xây dựng thương hiệu khó, phá hoại chỉ cần vài giây

Trong vụ này, chúng ta thấy cần có đầu mối cơ quan chuyên môn chịu trách nhiệm việc thông tin tuyên truyền, tránh để cho một số phóng viên nóng vội, cơ quan công an chưa điều tra xong đã giật tít ầm ầm là “cà phê pin”, sau đó là “trộn hỗn hợp có pin vào tiêu”. Nhìn vào phân tích diễn tiến vụ việc là thấy vô lý ngay. Chúng ta có thể sa đà vào ý đồ phá hoại của những thế lực nào đó. Và cuối cùng ai là người trả giá? Người tiêu dùng thì hoang mang, nông dân là người trả giá nhiều nhất. Từ cà phê cho tới tiêu đều khốn đốn.

Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan

Không phải chúng ta không có những vụ việc trước đó. Vụ nước mắm nhiễm asen, vụ trà Thái Nguyên trộn đất, đá vào để phá hoại thương hiệu. Tôi xin nói rằng, xây dựng một thương hiệu rất khó nhưng phá nó chỉ cần mấy giây thôi. Chúng ta không lường trước được hậu quả gây ra. Tôi nghĩ vụ việc này không chỉ báo chí mà các ngành cũng có lỗi, khi không ai đứng ra, về góc độ quốc gia, để trả lời và định hướng đúng cho dư luận.

Với thông tin lấy than trong lõi pin để nhuộm đen, làm giả dạng cà phê thì lẽ ra báo chí phải đặt dấu hỏi là tại sao không mua than luôn mà lại mua pin rồi lấy lõi pin? Một chuyện quá vô lý, nên nếu có như vậy thật, cũng phải chờ công an điều tra để xem như thế nào.

Câu chuyện cho thấy vụ việc còn nhiều uẩn khúc nên cơ quan chức năng cần làm rõ. Hiện vẫn còn tình trạng “ba bộ”. Việc này Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hay Bộ Công thương trả lời? Kết quả là không biết hỏi ai. Nếu vậy, trong thời gian tới, có những vụ việc tương tự thì sao?

Đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa

Đại biểu Quốc hội Tôn Ngọc Hạnh - Bí thư đảng ủy Tỉnh đoàn Bình Phước:

Cơ quan chức năng cần công bố chính thức, nhanh chóng

Ngay sau khi có thông tin hồ tiêu Bình Phước liên quan tới sự việc sử dụng hỗn hợp trộn than pin để làm giả, lãnh đạo tỉnh Bình Phước đã vào cuộc để tìm hiểu, xử lý ngay. Thông tin này ảnh hưởng rất lớn tới sản phẩm, bởi ngoài tiêu thụ nội địa, hồ tiêu còn được xuất khẩu với nhiều hợp đồng lớn.

Đại biểu Quốc hội Tôn Ngọc Hạnh

Thông tin không chính thống, đẩy trường hợp cá biệt lên, sẽ ảnh hưởng tới toàn cục và gây thiệt hại kinh tế lớn. Ngay sau khi thông tin đưa ra, giá tiêu bỗng dưng “tuột” mạnh, chỉ còn từ 50.000-70.000 đồng/kg, trong khi mức giá cao nhất của năm 2017 là 200.000 đồng/kg.

Bình Phước là một trong những địa phương lớn tiêu thụ cà phê từ Đắk Nông. Sau khi xảy ra vụ việc, tôi đã tiếp xúc với cử tri và những người dùng cà phê, họ nói hạn chế sử dụng và rất muốn cơ quan chức năng công bố một cách chính thức, nhanh chóng vì sao lại có những thông tin như vậy.

Chuyên gia thương hiệu Võ Văn Quang:

Những “trò bẩn” triệt tiêu thương hiệu lẫn nhau vẫn diễn ra

Chuyên gia thương hiệu Võ Văn Quang

Thường thì họ đi theo một quy trình: một doanh nghiệp X. nào đó thuê một công ty truyền thông xây dựng kịch bản; nhận tiền từ doanh nghiệp X., công ty truyền thông này chi cho kịch bản như người đóng vai, người viết bài, thậm chí công an. Vậy thì, nếu đủ căn cứ xác định đó là “trò bẩn”, mình phải vạch mặt họ ra thôi, để thấy cái sai và xử lý hình sự “trò bẩn” này bằng những chứng cứ xác thực.

Qua những gì báo nêu, tôi suy đoán: có thế lực nào đó có ý đồ làm hư ngành cà phê. Nhưng họ là ai thì cần phải đi tìm. Sau đó, ai làm đúng, ai làm sai thì đã có luật đối chiếu. Báo Phụ Nữ TP.HCM đã là lá cờ đầu trong vấn đề dùng truyền thông hóa giải truyền thông. Nhưng câu chuyện này cần có một mặt trận khác để xử lý đến cùng: mặt trận pháp lý. Về phía dư luận, những thông tin trên Báo Phụ Nữ TP.HCM đã giải tỏa một phần, nhưng cần phải lật mặt vấn đề. Tôi cho rằng, cần có một cơ quan điều tra phối hợp để Báo Phụ Nữ TP.HCM không đơn độc, để đủ sức tìm hiểu rõ mọi vấn đề.

Bên cạnh đó, câu chuyện này cho thấy, vai trò của Hiệp hội Bảo vệ người tiêu dùng còn yếu. Nếu mặt trận đó mạnh như Báo Phụ Nữ TP.HCM đã làm, sẽ góp phần lành mạnh hóa sản phẩm đi từ sản xuất cho đến tiêu dùng, bảo vệ những nhà sản xuất chân chính.