Lav Diaz - Người làm rạng danh điện ảnh châu Á ở LHP Venice 2016

Philippines, nền điện ảnh duy nhất của châu Á tranh tài tại LHP Venice 2016, đã vượt qua các cường quốc điện ảnh châu Âu và Mỹ để giành tượng Sư tử vàng danh giá với bộ phim The woman who left, và người đem lại điều kỳ diệu này là Lav Diaz - vị đạo diễn 58 tuổi với “đặc sản” làm phim thời lượng dài. The woman who left lập kỷ lục về độ dài trong số 20 phim tranh giải Sư tử vàng năm nay khi câu chuyện mất tới gần bốn tiếng mới kết thúc (226 phút).

Phim nói về quá trình tái hòa nhập cộng đồng của một người phụ nữ được trả tự do sau 30 năm ở tù oan cùng những giằng xé tâm lý giữa việc trả thù hay tha thứ. Lav Diaz cho biết, bộ phim được ông lấy cảm hứng từ truyện God Sees the Truth, But Waits của đại văn hào Nga Leo Tolstoy. “Trời cao có mắt”, Lav Diaz nhận thấy mình có một sự đồng cảm khi đọc tác phẩm này vì khiến ông nghĩ tới công việc mà mình đang theo đuổi.

18 năm xem điện ảnh là "đức tin", gia tài khoảng 20 phim của Lav Diaz hầu hết đều đề cập những vấn đề liên quan đến lịch sử - con người của đất nước Philippines. Nếu không phải là chuyện cuộc sống của một gia đình nông dân trong thời kỳ thiết quân luật (phim Evolution of a Filipino family, dài gần 10 tiếng), cuộc cách mạng người dân Philippines chống lại ách cai trị của thực dân Tây Ban Nha cuối thế kỷ XIX (phim A Lullaby to the Sorrowful Mystery, dài 8,5 tiếng) thì cũng kể lại lịch sử một ngôi làng hẻo lánh ở Philippines những năm 1970 dưới thời chế độ độc tài Ferdinand Marcos (phim From what is before, dài hơn 5,5 tiếng).

Lav Diaz nhận giải Sư tử vàng tại LHP Venice 2016

Sở dĩ Lav Diaz có hứng thú đặc biệt với những vấn đề lịch sử nước nhà là vì cuộc đời ông cũng có nhiều trải nghiệm trong bối cảnh xã hội nhiều biến động chính trị phức tạp đó của Philippines. Lav Diaz hồi tưởng: “Chúng tôi sống ở thị trấn Datu Paglas nằm giữa một khu rừng trên đảo Mindanao. Ở đó không có điện, không có gì cả. Thật sự rất khó khăn nhưng nhìn lại tôi thấy tuyệt. Tôi tự hào vì những gì cha mẹ mình đã làm, qua đó nhận ra được ba điều tồn tại quanh mình đó là sự tranh đấu, hy sinh và đói nghèo. Tôi nghĩ mình hiểu hơn nền văn hóa nước nhà từ những điều này”.

Chính cha mẹ cũng là người hun đúc cho Lav Diaz tình yêu phim ảnh. Vốn là người nghiện phim, cha Lav Diaz cứ mỗi sáng thứ Bảy lại đưa con đến thị trấn Tacurong để xem phim, còn mẹ Lav Diaz cặm cụi dậy sớm làm thức ăn cho hai cha con mang theo. Là một đứa trẻ lớn lên trong thời kỳ thiết quân luật, những gì Lav Diaz nhìn thấy xung quanh không chỉ là điều kiện sống thiếu thốn mà còn là những mảng tối khác của xã hội: giết chóc, nghiện ngập, tù tội oan…

Tất cả những điều đó mang đến cho ông một sự chiêm nghiệm và ông tìm cách thể hiện nó trong phim. Các tác phẩm của Lav Diaz có cách kể chậm rãi, dùng những cảnh quay dài, tiết chế hành động nhân vật để biến không gian thành một nơi cho người xem chiêm nghiệm.

Lav Diaz đặc biệt thích làm phim trắng - đen (Norte, the end of history là phim màu hiếm hoi) và phim nào cũng có thời lượng “khủng” (ngắn nhất cũng gần bốn tiếng) bởi ông quan niệm: “Tôi không xem những bộ phim của mình là dòng phim nghệ thuật hay phim thương mại. Với tôi, mọi thứ đơn giản chỉ là điện ảnh nên độ dài của tác phẩm không phải là yếu tố đáng để quan tâm. Nó tùy thuộc vào câu chuyện được kể”.

The woman who left là một trong số những tác phẩm có thời lượng “khiêm tốn” đó, phim theo chân hành trình tìm lại công lý của cựu giáo viên Horacia sau khi ra tù. Bà bị kết tội giết người và vào tù, mãi đến sau này nhờ một người bạn trong tù tiết lộ sự thật rằng chính bạn trai cũ Rodrigo của Horacia là thủ phạm, Horacia mới được thả ra sau 30 năm thi hành án. Trở về nhà, Horacia đau đớn nhận ra chồng đã qua đời, hai đứa con cũng biệt tăm. Uất hận, Horacia tìm cách tiếp cận người yêu cũ để trả thù.

Phim được đánh giá cao bởi sự tinh tế, chất nhân văn và một lần nữa những vấn đề về đấu tranh, nhân quyền lại được nhìn thấy trong tác phẩm của Lav Diaz. Khi lên nhận giải, Lav Diaz cũng không quên nhấn mạnh điều này: "Đây là giải thưởng cho đất nước tôi, cho người dân Philippines, cho cuộc đấu tranh vì nhân quyền của chúng tôi".

Tượng Sư tử vàng vừa đạt được đã nối dài thêm danh sách các giải thưởng quốc tế mà Lav Diaz sở hữu như giải thưởng lớn Orizzonti tại LHP Venice 2008 (phim Melancholia), giải Con báo vàng Phim hay nhất tại LHP Locarno 2014 (phim From what is before), Phim hay nhất hạng mục Nhãn quan độc đáo của LHP Cannes 2013 (Norte, the end of history), giải Gấu bạc tại LHP Berlin 2016 (phim A Lullaby to the Sorrowful Mystery).

Quang Huy (tổng hợp)