Lần đầu tiên ghép hạch bạch huyết điều trị di chứng phù tay

Mổ để tránh biến chứng ung thư

Đầu năm 2014, chị H. được cắt bỏ vú trái do ung thư ở giai đoạn sớm. Sau hơn sáu tháng nạo hạch và xạ trị, tay trái của chị H. bắt đầu sưng phù, cảm giác đau, căng cánh tay tăng dần. Dù đã được điều trị bảo tồn như: băng ép, mát-xa để máu dễ lưu thông… nhưng bệnh vẫn không giảm.

Tháng 1/2015, BN đến khám và được bác sĩ (BS) Nguyễn Triệu Vũ, Trưởng khoa Ung bướu - ngoại tổng quát, BV Q.Thủ Đức giải thích: Biến chứng phù tay sau điều trị ung thư vú rất thường gặp, chiếm 8-56% trường hợp. Nguyên nhân do các đường dẫn bạch huyết tại vùng nách đã bị tổn thương, co rút sau khi xạ trị. Vì vậy, lượng bạch huyết từ cánh tay không thể lưu thông qua vùng nách để “hòa nhập” với cơ thể.

Ùn ứ lâu ngày, lượng bạch huyết tích lũy gây phù tay. Di chứng phù tay gây đau kéo dài, người bệnh sẽ bị hạn chế vận động, dễ bị lở loét cánh tay, nhiễm trùng, giảm chất lượng sống. Khi tình trạng phù nặng kéo dài, có thể gây lở loét không lành, tạo thành khối u, có thể gây ung thư.

Sau nhiều năm được tập huấn tại Mỹ và Hàn Quốc, ê kíp các BS Khoa Ung bướu - ngoại tổng quát, BV Q.Thủ Đức quyết định ghép hạch bạch huyết để giải quyết di chứng này, đồng thời cùng lúc tạo hình lại bầu vú cho BN. Để giải quyết di chứng phù tay, các BS quyết định ghép hạch bạch huyết bằng kỹ thuật tạo lại đường dẫn lưu bạch huyết. Sau gần ba tháng phẫu thuật, hiện mô vú tái tạo tốt, cánh tay trái giảm phù nhiều. Ở vị trí to nhất của cánh tay trái trước đây có chu vi là 31,5cm, chỉ còn 30cm. Hiện BN giảm đau, cải thiện vận động. Đây là ca mổ phức tạp kéo dài suốt 10 giờ.

BS Nguyễn Triệu Vũ cho biết, đây là lần đầu tiên kỹ thuật ghép hạch bạch huyết được thực hiện thành công tại Việt Nam. BN được lấy hạch bạch huyết từ vùng bẹn ghép vào vùng nách để thay thế hoàn toàn hạch bạch huyết bị thương tổn. Ghép hạch bạch huyết nhằm kích thích tăng sinh hệ thống bạch huyết, kết nối với hạch, từ đó tạo lập lại việc dẫn lưu bạch huyết như chưa bị di chứng do xạ trị. Kỹ thuật này có thể điều trị cho cả BN từng bị thất bại sau khi đã nối tĩnh mạch - bạch mạch. Đặc biệt, việc phối hợp tái tạo tuyến vú với ghép hạch bạch huyết cùng lúc vừa trả lại dáng vóc bình thường cho BN, vừa giải quyết được tình trạng phù tay.

Chị H. bị sưng phù cánh tay sau điều trị ung thư vú

Bệnh nhân nào mới được phẫu thuật?

BS Đặng Huy Quốc Thịnh, Phó giám đốc BV Ung bướu TP.HCM cho biết, kỹ thuật ghép hạch bạch huyết điều trị di chứng phù tay sau xạ trị rất hiệu quả. Tuy nhiên, kỹ thuật này chỉ ứng dụng trên những BN đã bị phù tay nặng do di chứng của xạ trị và không thể điều trị bảo tồn. Việc phù tay do di chứng xạ trị thường xuất hiện sau bốn-mười năm.

Với những trường hợp bị phù tay sớm, chỉ cần điều trị, uống thuốc sẽ hết sưng, viêm. Kỹ thuật ghép hạch bạch huyết điều trị di chứng phù tay sau xạ trị cũng không thể thực hiện trên BN ung thư vú ở giai đoạn trễ. Khi ở giai đoạn cuối, việc chèn ép gây phù tay là do ung thư tái phát nên việc ghép hạch bạch huyết không giải quyết được vấn đề.

Các tế bào bạch huyết đóng vai trò quan trọng của hệ miễn dịch, có chức năng làm bộ lọc, giữ lại các “phần tử” xâm nhập vào cơ thể nên có thể bị viêm, sưng khi làm nhiệm vụ này. Do đó, với BN ung thư, BS có thể dựa vào tình trạng của hạch bạch huyết để xác định ung thư ở giai đoạn nào.

Các BS khuyên, BN cần tập vật lý trị liệu sớm tại nhà sau mổ như: tập áp sát tay vào tường rồi đưa lên cao dần; sử dụng băng thun, găng tay áp nhẹ để máu không bị dồn ứ, khi ngủ tránh nằm nghiêng đè ép lên tay bên mổ, khi nằm ngửa phải kê tay lên gối cao hơn tim để máu dễ lưu thông về tim. Hiện nay, nhờ máy móc hiện đại nên đã bớt tác động xấu đến hạch bạch huyết sau điều trị. Tỷ lệ bị di chứng phù tay sau xạ trị giảm còn 5-10%.

VĂN THANH