Kịch bản nào cho sự phế truất ông Donald Trump?

Không lâu sau đó, 35 chuyên gia về sức khoẻ tâm thần, gồm các bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học và nhân viên xã hội, đã mượn trang New York Times để chia sẻ mối quan ngại của họ rằng Tổng thống bộc lộ "sự mất ổn định cảm xúc trầm trọng”. Động thái này không phải là ngẫu nhiên vì tính đến ngày 15/2 đã có gần một triệu người Mỹ ký đơn kiến nghị yêu cầu Quốc hội luận tội để phế truất ông Trump.

Tổng thống Donald Trump đơn độc trong Nhà Trắng - Ảnh: AFP/Getty Images

Song những chẩn đoán võ đoán gây tranh cãi như trên thường không có tác dụng. Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra nếu Thượng nghị sĩ (TNS) Franken và các đồng nghiệp của ông ta làm một điều gì đó trong thực tế? Hiến pháp nói là có thể.

Vài tuần gần đây, xuất hiện nhiều bài viết về một điều khoản trong Mục 4 Tu chính án 25 của Hiến pháp Hoa Kỳ cho phép phó tổng thống và đa số thành viên nội các gửi thư tới Quốc hội cho biết tổng thống "không thể hoàn thành các quyền hạn và nhiệm vụ tại nhiệm sở của mình”. Thư này sẽ ngay lập tức bắt đầu chuyển giao quyền lực cho phó tổng thống, sau khi được Quốc hội xem xét.

Tuy trên lý thuyết là như vậy, nhưng dường như ít có khả năng phó tổng thống và nội các sẽ đoàn kết lại để loại bỏ một tổng thống mất năng lực rõ ràng, như trường hợp Tổng thống Woodrow Wilson (1856-1924) trải qua sau một cơn đột quỵ. Ngay cả khi có một sự nhất trí của hai đảng rằng ông không đủ khả năng để phục vụ, tổng thống vẫn có đủ quyền hạn để giải tán nội các của mình trước khi nó ra tay hành động.

Hành động thất thường của Tổng thống Trump trong những tuần gần đây khiến nhiều người lo ngại về tình trạng sức khỏe của ông - Ảnh: Elite Daily

Nhưng có một điều khoản khác trong Tu chính án ít được chú ý hơn, đó là nó cho phép Quốc hội đóng vai trò trong việc phế truất tổng thống mà không cần đến biện pháp luận tội. Một điều khoản ít được biết đến trong Mục 4 trao cho Quốc hội quyền thành lập cơ quan của mình để đánh giá tính phù hợp của tổng thống đối với trọng trách đang giữ, đồng thời loại bỏ sự cần thiết phải có sự tham gia của Chính phủ trong quá trình này.

Quốc hội Mỹ có hai cách thực hiện quy định đó theo Hiến pháp như sau:

Theo cách thứ nhất, Quốc hội sẽ chỉ định một hội đồng các bác sĩ y khoa độc lập để đánh giá sức khỏe của các tổng thống Mỹ. Cựu Tổng thống Jimmy Carter từng là người ủng hộ mạnh mẽ cho biện pháp này, khi ông lưu ý đến tuổi cao và sức khoẻ kém của nhiều vị tổng thống Mỹ. Kể từ thập niên 1990, ông Carter đã bày tỏ mối quan ngại đặc biệt về xung đột lợi ích giữa các cá nhân bác sĩ đối với tổng thống. Những bác sĩ này thường có quan hệ cá nhân với các vị tổng thống mà họ chữa trị. Điều này dường như cũng đúng với ông Trump, khi bác sĩ riêng của ông, tiến sĩ Harold Bornstein, từng viết một bức thư “kỳ quặc” về tình trạng sức khoẻ tuyệt vời của ông Trump. Sau đó, ông tiết lộ đã viết thư này trong vòng 5 phút khi đang cưỡi trên chiếc xe limousine do ông Trump chi tiền.

Tính đến ngày 15/2 đã có gần một triệu người Mỹ ký đơn kiến nghị yêu cầu Quốc hội luận tội để phế truất ông Trump - Ảnh: Getty Images

Cách tiếp cận thứ hai là Quốc hội chỉ định một cơ quan không có chuyên môn y tế nào. Vì Tu chính án 25 không yêu cầu chẩn đoán y tế hay tham vấn với các chuyên gia y tế, Quốc hội thậm chí có thể chỉ định thành viên các cấp của mình vào ban này. Cách này có thể trao cho Quốc hội khả năng thực thi các tiêu chí của chính mình đối với tổng thống. Ví dụ, Quốc hội có thể cho rằng Tổng thống "không thể giải quyết được quyền hạn và nhiệm vụ tại nhiệm sở của mình" vì ông ấy không thể tin cậy vào thông tin mật của các cơ quan tình báo. Quốc hội thậm chí có thể sử dụng việc đe dọa phế truất để làm đòn bẩy bổ sung đối với các hành động của tổng thống.

Hành động thất thường của Tổng thống Trump trong những tuần gần đây đã khiến nhiều người, trong đó có học giả về Hiến pháp - giáo sư luật Harvard Laurence Tribe - bắt đầu nói về việc liệu tổng thống có phù hợp với trọng trách của mình theo ý nghĩa của Tu chính án 25 hay không. Các cuộc đối thoại như vậy có thể còn sớm, nhưng điều quan trọng là phải hiểu được các cơ chế Hiến pháp có thể cho phép phế truất một tổng thống nếu xuất hiện sự đồng thuận cao của hai đảng rằng ông ta không thể lãnh đạo đất nước.

Tính đến ngày 15/2 đã có gần một triệu người Mỹ ký đơn kiến nghị yêu cầu Quốc hội luận tội để phế truất ông Trump - Ảnh: Getty Images

Giữa lúc chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016 đang diễn ra căng thẳng, bác sĩ của Donald Trump từng cam kết với người dân Mỹ rằng thân chủ 70 tuổi của ông sẽ là người mạnh khỏe nhất được bầu vào chiếc ghế tổng thống. Vấn đề là Quốc hội có thể không nghĩ như vậy.

VIỆT HƯNG (Theo Time, Independent, Washington Post)