Khởi đầu từ chuyện ‘xé rào’ xuất bản

Thời những năm 1980, nói đến bao cấp, người dân chỉ nghĩ đến việc phân phối thực phẩm. Mỗi tháng, một nhân khẩu được lãnh bao nhiêu gạo, đường, thịt, vải… Điều đó cũng không sai vì “có thực mới vực được đạo”, ăn no bụng cái đã rồi mới tính đến chuyện nghệ thuật.

Ngay cả chuyện mua sách cũng bị bao cấp vì người mua chỉ mua được các tựa sách do nhà xuất bản (NXB) tung ra. Mua được sách là may rồi vì số lượng sách hay cũng in có giới hạn. Sách in bao cấp như vậy nên ngay cả người viết cũng bị bao cấp trong sự xếp hàng chờ lượt… 

Sáng kiến kế hoạch B

Cái thời ấy, tại TP.HCM xuất hiện một NXB trẻ mang tên Trẻ - thoát thai từ NXB Măng Non (trực thuộc Thành đoàn TP.HCM). Đây là một NXB sinh sau đẻ muộn so với các anh “cả đỏ” đã có mặt tại TP như NXB TP.HCM, NXB Văn Nghệ TP.HCM và chi nhánh các NXB “đại ca” như Văn Học, Phụ Nữ… với những nhà văn tên tuổi làm giám đốc.

Hội Sách TPHCM lần thứ 9 vừa diễn ra sôi động

Các NXB này đang thống trị thị trường xuất bản sách theo kế hoạch, theo số lượng giấy in được cấp, vì thế là một cánh cửa khó mở cho những cây bút chưa tên tuổi.

Ban giám đốc của NXB Trẻ đều là cán bộ đoàn chuyển qua, từ anh Trương Văn Khuê đến Nguyễn Thành Long, Đặng Thục Trinh… chưa ai là nhà văn, chưa ai qua một ngày làm nghề xuất bản. Họ đều là những người xuất thân từ phong trào sinh viên-học sinh Sài Gòn, có đầu óc cởi mở và tiếp thu.

Khi mới thành lập, NXB Trẻ cũng chung hoàn cảnh như những NXB khác. Tuy nhiên, những người sáng lập NXB Trẻ dám đột phá khi dám xem xuất bản sách là một nghề. Biết cùng “xã hội hóa” với các tác giả và NXB tư nhân theo mô hình các NXB ngày xưa của Sài Gòn.

Lúc đó các NXB khác đều tự mang trong mình “đầu óc bao cấp”, một năm in bao nhiêu tựa sách, được cấp bao nhiêu giấy thì làm bấy nhiêu. Các nhà văn già trẻ, nổi tiếng hay chập chững bước vào làng văn đều phải sắp hàng chờ đợi. Muốn được in một quyển sách, các nhà văn phải chờ đợi và phải biết “chạy”. “Chạy” từ biên tập viên đến giám đốc và kể cả cần sự quen biết.

Riêng NXB Trẻ lúc ấy đã dám đột phá, đưa ra chủ trương ngoài những quyển sách in theo kế hoạch A, làm nhiệm vụ chính trị thì cũng tổ chức sách in kế hoạch B: liên kết với tư nhân. NXB duyệt, chịu trách nhiệm về mặt nội dung, xin giấy phép xuất bản và thu phí quản lý. Tư nhân tự in sách và phát hành. Từ thời “bung ra” cho đến nay, trong lĩnh vực xuất bản thì tư nhân có hai loại:

1. NXB tư nhân tự tìm tác phẩm từ các tác giả rồi đến NXB mua giấy phép.

2. Chính tác giả hoặc một nhóm tác giả nào đó tự in sách của mình, mang tác phẩm đến NXB duyệt và cấp giấy phép. Những quyển thơ của cá nhân hoặc các nhóm thơ nào đó thường ra đời từ đây. NXB sau khi duyệt, đọc bản thảo và cảm thấy không đi ngược lại đường lối, chủ trương của Nhà nước sẽ cấp giấy phép. Hay, dở thì tác giả tự chịu trách nhiệm.

Con tàu phá băng

Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan - biên tập viên từ thời kỳ đầu của NXB Trẻ cho rằng: “Sáng kiến kế hoạch B như con tàu phá băng, làm cho hoạt động xuất bản chuyển động và khởi sắc, dần dần được chấp nhận và phổ biến trên diện rộng khắp cả nước.

Hội Sách TPHCM lần thứ 9 vừa diễn ra sôi động

Nhờ đó số lượng tác giả và tác phẩm, số lượng bản in tăng lên hàng chục lần”. Không chỉ ngồi chờ giấy, NXB Trẻ đi tìm giấy bằng cách khai thác lồ ô về giao cho các nhà máy giấy Tân Mai, Thủ Đức để đổi giấy công nghiệp. Xuống miền Tây mua gạo rồi giao cho nhà máy sản xuất nhựa thông (Lâm Đồng) đổi lấy sản phẩm này về giao cho nhà máy giấy để đổi lấy giấy in.

Tuy nhiên, không chạy theo kế hoạch B để chỉ có lợi nhuận và lợi nhuận, NXB Trẻ rất quan tâm chăm chút đến kế hoạch A - nhiệm vụ chính trị của mình. NXB Trẻ đã in những đầu sách có giá trị, của những tên tuổi lớn.