'Kế hoạch B' sáng giá

Chiếm thượng phong là đường uống và đường tiêm, những lối dẫn “vừa và nhỏ” khác thường được chọn khi “đường cái quan” gặp vấn đề. Tuy vậy, trong một số trường hợp, người “thế vai” lại là cứu cánh, có khi là duy nhất, trước tình thế nan giải nào đó. Với hai con đường đại diện là âm đạo và hậu môn - trực tràng, ta sẽ hiểu sâu thêm về vấn đề này.

Nước xa không cứu được lửa gần

Trước tiên, âm đạo hay hậu môn được chọn đích danh bởi đơn giản là chúng cần được cứu chữa chính bệnh tình của mình. Thuốc trứng, thuốc viên đặt âm đạo  (chứa kháng sinh, kháng nấm…) được đưa vào “nằm vùng” để trực tiếp xử lý bệnh phụ khoa tại âm đạo. Viên đặt estrogen tận tay giải quyết tình trạng khô teo niêm mạc âm đạo làm khó chuyện vợ chồng ở tuổi tiền mãn kinh của các bà.

Thuốc đạn đặt hậu môn chứa glycerin (mềm phân), bisacodyl (kích thích nhu động ruột) dùng chữa táo bón. Viên đặt chứa corticosteroid, chất co mạch thì chuyên trách trị các vấn đề của bệnh trĩ. “Nước xa không cứu được lửa gần”, nhiều trường hợp bệnh khỏi nhanh nhờ thuốc men được đưa về tận cơ sở.

“Kế hoạch B” sáng giá

Do không phải lúc nào “đại lộ” cũng thông thoáng, lúc này “tiểu lộ” là giải pháp thay thế sống còn. Đơn cử, trẻ con bị nôn ói dữ dội, chống đối uống thuốc, hoặc đơn giản giữa đêm không thể dựng dậy uống thuốc, thì viên thuốc đạn paracetamol hạ sốt “lẻn” qua đường hậu môn sẽ là “kế hoạch B” sáng giá, giúp cắt nhanh cơn sốt cao dọa co giật của trẻ. Có là bà mẹ hốt hoảng giữa đêm với đứa con sốt cao li bì mới thấy giá trị của “người thế vai” đắc lợi này.

Né “thiệt hại phụ” nguy hiểm

Những nhân vật “dự bị” hạng sang còn giúp bệnh nhân lẫn thầy thuốc tránh những khó xử về những thiệt hại phụ, có khi nhờ đó mà cứu cả mạng người. Đường uống là lựa chọn chủ lực, nhưng mọi viên thuốc qua ngã này đều không tránh khỏi “lụy đò” qua dạ dày, vì một số dược chất, nhất hạng là corticoid, non-steroid (NSAID) không thân thiện với niêm mạc dạ dày. Nhiều trường hợp buộc phải dùng thuốc kéo dài, chữa xong bệnh gốc thì dạ dày lại trở thành con bệnh “cháy thành vạ lây”.

Lần nữa, đường hậu môn - trực tràng có thể được chọn để hóa giải nỗi khó này bởi thuốc ngấm vào máu tại đây được miễn trung gian qua dạ dày. Nhiều bệnh nhân có vấn đề về khớp (thân chủ phổ biến của NSAID) nhờ thế vừa khỏi bệnh vừa giữ cho bao tử bình an. Tất nhiên, với người đã bị viêm, loét dạ dày - tá tràng thì lựa chọn này càng được chú ý.

Một số loại thuốc bị phá hủy bởi dịch vị, men tiêu hóa, cũng có thể chọn đường dẫn phụ cuối ống tiêu hóa để né hạn chế này. Trực tràng còn giúp viên thuốc không phải “quá cảnh” qua gan nên sẽ là chiếc phao cứu sinh cho những bệnh nhân mắc bệnh gan nặng.

Viên đặt dưới lưỡi

Vùng dưới lưỡi được cắt đặt hai tĩnh mạch lớn thích hợp “chuyển phát nhanh” dược chất vào máu để giải quyết vấn đề sức khỏe cần kíp, đặc biệt với cơn cao huyết áp. Người bệnh hẳn không lạ tác dụng của viên captopril đặt dưới lưỡi có khả năng kéo nhanh huyết áp xuống vài chục mmHg, thần tốc cứu nguy trước khi cơn cao huyết áp kịp gây biến chứng tại cơ quan đích.

Nitroglycerin (trị đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim…), alphachymotrypsin (giảm phù nề), progesteron (trị rối loạn kinh nguyệt, hội chứng tiền kinh nguyệt, vô sinh…) cũng có thể được chỉ định đặt dưới lưỡi để đưa nhanh dược chất vào hệ thống.

Coi thường thuốc không cần toa

Dù trọng dụng hay tận dụng thì với nhiều người, thuốc đặt âm đạo, hậu môn hay bị xem nhẹ, thậm chí còn không cho đó là thuốc. Do vậy sơ sót tự ý dùng, dùng không đúng liều, dùng quá ngày xảy ra khá thường xuyên. Nhiều phụ huynh rất kỹ lưỡng về liều lượng, khoảng cách dùng thuốc hạ sốt bằng đường uống cho con, nhưng lại sẵn sàng phóng tay khi dùng qua đường hậu môn vì cho rằng chúng “lành” hơn.

Hậu môn, âm đạo còn gặp nạn bởi chính vai trò dẫn lối của chúng.Nhiều phụ nữ được chỉ định đặt thuốc để chữa nấm âm đạo nhưng lại khiến “cửa mình” bệnh chồng thêm bệnh vì không đảm bảo vệ sinh khi đặt thuốc. Nhiều bệnh nhi được mẹ đặt thuốc đạn chữa táo bón, táo bón chưa khỏi thì trẻ phải gánh thêm nứt kẽ hậu môn, rối loạn nhu động, rối loạn đại tiện vì phản ứng thuốc, đặt sai kỹ thuật hay đơn giản không rửa tay khi đặt thuốc.

Chức năng sở tại đôi khi gây trở ngại cho viên thuốc đặt hay ngược lại. Đại, tiểu tiện, kinh nguyệt có thể làm hỏng hay đẩy trôi viên thuốc đặt ra ngoài. Viên thuốc trứng trong “cửa mình” có thể vô tình trở thành chướng ngại vật cho hoạt động tình dục của các bà, hoặc đôi khi động tác của những cặp đôi lại vô tình làm hư viên thuốc. Một số phụ nữ dùng song song thuốc đặt với dung dịch vệ sinh sai chỉ định, tự mình gây ra cảnh “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”.

Dù chọn đường nào thì mọi viên thuốc đều phải tuân thủ những chỉ định cơ bản, đặc biệt là liều lượng. Không nhận ra điều này thì dù là với “tiểu lộ”, tai biến nếu có, vẫn sẽ rất nặng nề.

Bác sĩ Đỗ Trình Thoại