Jon Fosse: Người cất tiếng cho sự bất khả

Phong cách văn chương ấn tượng

Chỉ sau 6 tháng kể từ lúc nhà văn người Na Uy Jon Fosse chiến thắng giải Nobel văn chương 2023, đã có 2 tác phẩm của ông ra mắt độc giả. Đó là 2 tiểu thuyết ngắn: Aliss bên đám lửa (Rainbow Books và Nhà xuất bản Lao động ấn hành) và Ánh sáng trắng (Thiện Tri Thức và Nhà xuất bản Dân trí). Cả 2 đều là những tác phẩm điển hình cho phong cách văn chương đầy sáng tạo của nhà văn được giới phê bình đánh giá rất cao.

2 tác phẩm vừa ra mắt bạn đọc trong nước của Jon Fosse - chủ nhân giải Nobel văn chương 2023

Ông được Viện Hàn lâm Thụy Điển ca ngợi vì “giúp nói những điều không thể nói ra” qua các tác phẩm văn xuôi và những vở kịch. Những tác phẩm này đều ẩn chứa nhiều thử nghiệm văn chương. Toàn văn bản không được tách đoạn mà gồm những câu văn chạy dài, liên kết với nhau bởi những cụm từ lặp đi lặp lại. Chủ điểm sáng tác của Jon Fosse là khắc họa lại sự phân vân, những nỗi hoài nghi bên trong con người. Bằng cách đặt những câu văn có vẻ mâu thuẫn đứng cạnh nhau, ông đã tái hiện được thế lưỡng nan của nhân loại.

Ánh sáng trắng kể về một người đàn ông bị mắc kẹt trong một rừng thông, khi xe của anh sa vào vũng lầy và trời ngày càng tối, tuyết không ngừng rơi. Không một ai ở xung quanh có thể giúp đỡ. Qua những câu văn liên tục nối nhau, ta thấy được sự hoang mang của nhân vật. Liệu ông phải làm gì: trốn trong xe hơi để tránh cái rét hay đi tìm người giải cứu mình?

Còn ở Aliss bên đám lửa là những lời tự vấn của nhân vật nữ Signe. Dẫu có hôn nhân viên mãn với người chồng là Asle, cô vẫn không hiểu vì sao anh phải ra vịnh chèo thuyền 2 lần 1 ngày, bất kể ngày trời đẹp hay mưa gió bão bùng. Liệu anh muốn câu cá, muốn ngắm cảnh hay chỉ đơn thuần là tránh mặt cô? Nếu tránh mặt cô, thì bởi do đâu? Xuyên suốt hơn 100 trang sách, hơn 200 câu hỏi đã được viết ra để phơi bày rõ những chấn động sâu bên trong tâm lý của các nhân vật.

2 tác phẩm này cũng đã đi sâu vào các trải nghiệm, phơi bày ra những ẩn ức được chôn sâu thẳm bên trong các nhân vật. Với Ánh sáng trắng, sau khi ngồi ở ngoài trời nhiều giờ đồng hồ, người đàn ông đã nhìn thấy một bóng sáng lớn nói chuyện với mình trong dáng hình của người phụ nữ ông yêu thương. Trong trải nghiệm mang tính cận tử, Fosse phơi bày được sự cô độc và những gắn kết mà con người vốn luôn khao khát và muốn chạm đến.

Với Aliss bên đám lửa, đó là nỗi đau và tác động trường kỳ của nó. Hành động khó hiểu của Asle hóa ra là một biểu hiện cho những bi kịch của gia tộc. Niềm đam mê đến ám ảnh của Asle vốn dĩ là một hành động mang tính di truyền - nơi anh cảm thấy kết nối được với tổ tiên - những người đã mất nhiều thế kỷ trước ở nơi bờ vịnh và những hoạt động mang tính truyền thống của quốc gia này.

Phức tạp và giản đơn

Giải Nobel văn chương luôn tìm ra những nhà văn có sự sáng tạo trong nghệ thuật viết cũng như nội dung, tư tưởng. Do đó, đa phần tác phẩm của người được giải thường không dễ đọc. Điều này khiến giới xuất bản trong nước khá ngần ngại với dòng sách này, vì sức mua kém và phổ độc giả không rộng. Ngoài những nhà văn có cách viết gần gũi và dễ tiếp cận như Annie Ernaux, Patrick Modiano... thường xuyên được giới thiệu, ra mắt thì trường hợp xuất bản tác phẩm của Jon Fosse là khá bất ngờ.

Nhà văn Jon Fosse - Nguồn ảnh: Britannica

Một trong những lý do đó là dù có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật viết, Jon Fosse luôn dùng từ ngữ đơn giản nhất để trình bày ý tưởng của mình. Dịch giả Bùi An Bình - người đã chuyển ngữ Aliss bên đám lửa - cho biết: “Có thể so sánh đọc Fosse với thiền. Nó cần sự lặp lại chính xác và phải cực kỳ đơn giản. Mọi phức tạp, hoa mỹ đều phá hỏng nó”. Văn chương của ông mới mẻ, hấp dẫn mà không thách thức hay quá khó hiểu, nên dễ dàng tiếp cận được với độc giả trong nước.

Thêm nữa, Jon Fosse cũng là một tên tuổi lớn và đã ít nhiều quen thuộc với độc giả yêu thích văn chương hàn lâm. Nhà phê bình Nhật Chiêu cho biết: tuy viết bằng một ngôn ngữ không quá phổ biến nhưng các vở kịch của Jon Fosse đã được trình diễn trên khắp thế giới. Trước khi 2 tác phẩm trên được mua bản quyền, đã có nhiều truyện ngắn, đoạn trích... của nhà văn được các dịch giả thực hiện với mục đích phi lợi nhuận, đăng tải trên internet, khiến ông không còn quá xa lạ với độc giả.

Lý do thứ ba là bởi những tư tưởng của ông rất gần gũi với triết lý Phật giáo - một triết lý sống hiện hữu ở Việt Nam từ hơn 1.000 năm trước. Đại diện của Thiện Tri Thức cho biết, văn chương của ông góp phần giúp khám phá sự im lặng vĩnh cửu nơi tâm hồn mỗi người. Đó cũng là một trong những lý do khiến đơn vị này mua bản quyền và chuyển ngữ tác phẩm nói trên.

Trong thời gian tới, sẽ có thêm 2 tác phẩm của Jon Fosse ra mắt độc giả. Đó là Ba màn kịch (tựa tiếng Anh: Trilogy) dự kiến phát hành trong quý II (Thiện Tri Thức) và Ban sáng và chiều muộn (Morning and evening) dự kiến ra mắt vào cuối năm (Rainbow Books).

Thuận Phát