Hương ước kỳ lạ giúp rừng lim cổ thụ ‘đứng vững’ hàng trăm năm giữa vựa lúa xứ Nghệ

“Lá phổi” của làng

Khu rừng nằm trên quả đồi thoai thoải ở trung tâm xã Hậu Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An, xung quanh là làng mạc và đồng ruộng. Dù nằm ngay giữa vùng đồng bằng, vựa lúa của Nghệ An, song hàng trăm năm qua, khu rừng nguyên sinh này vẫn bình yên khiến nhiều người đi qua không khỏi ngỡ ngàng.

Theo cuốn “Xã Hậu Thành Địa chí - Lịch sử thì “Động Tháp hay còn gọi là Rú Tháp không cao, nằm ở giữa đồng bằng của xã Hậu Thành. Trước đây, ở Động Tháp cây rừng rậm rạp, nay vẫn còn một khu rừng nguyên sinh rộng khoảng 15ha với nhiều cây gỗ quý hiếm như: Lim, gụ, trắc… trên 100 chủng loại”.  

Những gốc lim cổ thụ vẫn đứng vững trên rừng

Khi chúng tôi đến, cánh cổng dẫn vào khu rừng này hé mở chứ không khóa. Nằm nép mình bên rừng lim là ngôi đền được cất bằng gỗ lim hơn trăm tuổi, thờ các vị quan có công với dân với nước. Dưới gốc cây lim cổ thụ cạnh đền Cả là một cái am nhỏ thờ thần Trăn. Tương truyền, ngày xưa, có một vị thần Trăn cai quản khu rừng này. Thần thiêng nên không ai dám đụng đến rừng.

Cụ Mai Huy Định - Thủ từ đền Cả cho hay, rừng ở đây như cái công viên của người dân địa phương, sẵn sàng đón bất cứ ai tìm đến đền vào rừng để cầu an, thư giãn. Ngày rằm, mùng một, dân làng đều đặn đến hương khói. Dịp đầu năm, hoặc ngày nghỉ lễ, khách tứ phương nô nức đổ về đền Cả gieo quẻ cầu phúc, cầu an.

Nhiều gốc lim lớn phải ba người ôm

Thấy khách lạ ghé vào, ông Lại Văn Ngân, người trông coi khu rừng, tới hỏi chuyện và cho hay “rất sẵn lòng dẫn đường nếu vào tham quan rừng”. Để vào sâu trong rừng, ông Ngân căn dặn phải mặc “quần áo giáp” bảo vệ vì dây leo chằng chịt và đề phòng rắn rết.

Qua khỏi cánh cổng rừng chừng trăm mét, những thân lim, trắc, gụ, lát hoa hàng trăm tuổi đứng sừng sững đan cành vào nhau dưới cái nắng nhẹ của sáng mùa đông khiến chúng tôi cảm thấy bình yên đến lạ. Tiếng côn trùng rả rích lẫn trong tiếng chim lảnh lót và tiếng muỗi rừng vo ve tạo cảm giác như đang ở nơi thâm sơn cùng cốc. Không chỉ giá trị về mặt tâm linh, khu rừng này như cái máy lạnh khổng lồ, điều hòa cho cả vùng dưới cái nắng nóng 40 độ C ngày hè.

Hương ước bảo vệ rừng lim

Đi một vòng quanh khu rừng kiểm tra, ông Ngân cho hay, được giao bảo vệ khu rừng này với tiền công 1,3 triệu đồng mỗi tháng. Nhà ở sát bìa rừng, mỗi ngày ông chỉ đi kiểm tra, ngó nghiêng quanh rừng vài bận. Ông bảo “Thực ra vì nhiệm vụ ông phải đi chứ dân làng chẳng ai động đến rừng dù có nhiều loại gỗ quý. Ở đây, người dân nào cũng là người bảo vệ rừng”.

Cụ Định kể lại những kí ức gắn liền với cánh rừng lim

Theo người dân địa phương, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, núi Tháp Lĩnh từng là một địa điểm bị bắn phá, ném bom dữ dội song hễ cây đổ xuống, người dân nơi đây lại kéo nhau đến san lấp hố bom, dựng cây, chăm sóc cây tươi xanh trở lại.

Chỉ tay về phía am thờ thần Trăn, cụ Định kể, khi cụ còn tuổi tóc để chỏm đã nghe cha mình kể về rừng lim và nhiều câu chuyện huyền bí trên đỉnh núi. Rừng lim rất thiêng liêng với dân làng, không ai dám chặt một cành cây. Câu chuyện đầy ly kỳ về thần Trăn ở ngọn núi này thực ra cũng chỉ là câu chuyện truyền tai nhau để răn mọi người không được đụng vào rừng.

Từ xa xưa, người làng Đức Hậu (nay là xã Hậu Thành) đã đặt ra hương ước để bảo vệ khu rừng này. Nếu ai chặt một cây thì bị phạt nặng, buộc phải trồng lại mười cây và bị bêu danh giữa làng. Nhờ đó, đến nay, trải qua nhiều thế hệ, khu rừng vẫn nguyên vẹn với hàng ngàn cây gỗ quý hàng trăm năm tuổi.

Một con đường mòn nằm ngay giữa đỉnh đồi

Ông Phạm Văn Luyến - Chủ tịch UBND xã Hậu Thành - cho biết, khu rừng rộng gần 15ha, nhưng nó là hòn ngọc, báu vật của xã và của huyện vì nó là khu rừng nguyên sinh duy nhất còn sót lại của huyện Yên Thành. Kết quả khảo sát khu rừng của lực lượng kiểm lâm mới đây cho thấy, khu rừng này có 101 loài cây, trong đó nhiều nhất là lim và một số loài gỗ quý như trắc, gụ, lát hoa.

Phó chủ tịch UBND xã Hậu Thành Nguyễn Hồng Chính cho hay, từ nhiều đời nay, người dân địa phương đã có ý thức bảo vệ, coi khu rừng là nơi bất khả xâm phạm. Năm 1983, không có kinh phí xây trường học, lãnh đạo xã đã cho khai thác một số cây gỗ lim từ khu rừng này để dựng trường. Đó cũng là việc bất đắc dĩ. Từ đó đến nay, không ai còn đụng đến rừng, dù chỉ là một cành cây.

Phan Ngọc