Hậu trường phim kinh điển "Bao giờ cho đến tháng Mười": Nam chính suýt mất vai vì ăn nhót

Phim kể về nhân vật Duyên, một quả phụ được thầy giáo Khang cứu sau khi ngã xuống sông. Vì muốn giấu gia đình chuyện chồng đã hy sinh, Duyên nhờ thầy giáo Khang viết giùm những bức thư hỏi thăm gia đình như khi chồng chị còn sống.

Những bức thư này đã an ủi cha chồng Duyên đang bệnh nặng nhưng lại khiến Duyên bị dị nghị Duyên và Khang có tư tình. Đến khi cảm thấy mình yếu, không còn sống được bao lâu, người cha chồng bảo Duyên gọi điện cho con trai về để gặp lần cuối. Lúc này, Duyên không thể giấu tin chồng mất.

Bao giờ cho đến tháng Mười do đạo diễn NSND Đặng Nhật Minh viết kịch bản. Tên phim được đạo diễn lấy từ câu ca dao Bao giờ cho đến tháng Mười/ Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta/Gặt hái ta đem về nhà/Phơi khô quạt sạch ấy là xong công trong tác phẩm Thương nhớ mười hai của nhà văn Vũ Bằng.

NSƯT Hữu Mười trò chuyện về hậu trường phim Bao giờ cho đến tháng Mười trong chương trình - Ảnh: VTV

NSND Đạo diễn Đặng Nhật Minh đã quyết định chọn ngay ý Bao giờ cho đến tháng Mười để làm câu mở đầu trong bài thơ mà nhân vật thầy giáo Khang đọc trong phim. Nói về cơ duyên đến với vai thầy Khang, NSƯT Hữu Mười tiết lộ: “Tôi không phải là ứng cứ viên vai thầy giáo Khang. Tuy nhiên, sau đó được đạo diễn Đặng Nhật Minh lựa chọn vào vai diễn này”.

Trong quá trình thực hiện bộ phim, có 1 kỷ niệm khiến ông không bao giờ quên. “Tôi suýt bị đuổi ra khỏi vai ấy, đúng ra là bị đuổi rồi, mà khi đó tôi đóng được nửa phim rồi. Lúc ấy mà bị đuổi khỏi vai thì coi như ước mơ trở thành “tài tử quốc doanh” của tôi đã tan tành”.

Số là, trong phân cảnh diễn đoàn chèo cùng với NSƯT Lê Vân (vai Duyên), ê-kíp quay cảnh đoàn chèo và đám đông trước. NSƯT Hữu Mười trong lúc chờ quay phân cảnh của mình, được 1 người mang túi đựng trái nhót mời ăn. Do đang mặc quần áo của nhân vật để chuẩn bị vào vai, ông đã không “mài nhót” như cách thông thường mà ăn luôn. Ăn được 2 trái, ông đau bụng phải rời khỏi chỗ chờ quay và sau đó mải buôn chuyện đã quên luôn thời gian quay lại.

Người phụ trách ánh sáng khi đó thông báo tắt máy vì không tìm được diễn viên. NSƯT Hữu Mười đã bị đạo diễn Đặng Nhật Minh mắng và tuyên bố cắt vai. May thay, 1 người quay phim đã động viên NSƯT Hữu Mười quay nốt 1 phân cảnh với hy vọng mong manh đạo diễn đổi ý.

Phim Bao giờ cho đến tháng Mười làm nên tên tuổi đạo diễn NSND Đặng Nhật Minh - Ảnh: VTV

Đây vừa là kỷ niệm buồn, những cũng là ký ức không bao giờ ông quên. Sau này, khi trở thành đạo diễn, NSƯT Hữu Mười nghĩ lại chính câu chuyện của mình và hiểu rằng “Đạo diễn có những cơn nóng giận như thế là đúng. Bởi vì, khi ra đoàn làm phim, nếu diễn viên đến muộn, không tập trung vào vai hoặc không kỷ luật thì tôi cũng không chấp nhận được. Khi đó tôi mới hiểu mình đã vô kỷ luật như thế nào”.

Chia sẻ về ấn tượng với NSƯT Hữu Mười, NSND Đặng Nhật Minh bày tỏ: “Anh Hữu Mười là một diễn viên giỏi. Trước đó anh đã đóng vai thầy giáo. Tôi không muốn lặp lại, tôi muốn có cái gì đó mới. Khi anh ấy vào vai rồi tôi thấy khó có ai thay thế được anh ấy. Tôi ấn tượng nhất hình ảnh anh ấy đứng trong đám người để xem vở chèo. Khuôn mặt anh lúc đó cảm động, khuôn mặt hay quá. Bây giờ tôi cũng không quên được gương mặt ấy, không diễn gì cả mà tất cả trong con mắt. Chỉ một mình anh ấy hiểu vì sao nhân vật Duyên lại bỏ dở vở chèo này”.

Bao giờ cho đến tháng Mười được xem là tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt. Phim khám phá một nỗi đau chung của hàng triệu gia đình, không chỉ ở Việt Nam mà còn cả thế giới, khi mất đi người thân trên chiến trường. Kết phim đau buồn nhưng nhân văn theo đúng tuyên ngôn trong cuộc đời làm phim của đạo diễn Đặng Nhật Minh: “Chỉ có chủ nghĩa nhân văn mới rung động được đến trái tim của nhân loại".

Đạo diễn NSND Đặng Nhật Minh là người hiếm hoi trong làng điện ảnh hầu như chỉ làm phim dựa trên kịch bản do chính mình viết. Ông cho biết: "Khi tìm đề tài, tôi đã nghĩ đề tài chiến đấu chỉ nói về người ở mặt trận, còn biết bao con người, thân phận sống ở nông thôn, hậu phương nên tôi nghĩ mình làm thử phim nói về điều đó. “Tất cả là sự tích lũy của tôi khi sống ở nông thôn trong thời kỳ sơ tán”.

NSND Đặng Nhật Minh chia sẻ trong chương trình

Bao giờ cho đến tháng Mười thể hiện rõ phong cách sáng tác, nét tinh tế, sâu lắng của NSND đạo diễn Đặng Nhật Minh. Thể hiện rõ nhất trong phân cảnh phiên chợ âm dương và câu nói đầy ám ảnh của nhân vật Nam (chồng của Duyên): “Anh chỉ muốn những người sống được hạnh phúc/ Chỉ có những người còn sống mới có thể làm được điều đó/ Anh đã làm xong phần việc của mình rồi/ Cái còn lại mãi mãi là cái không bao giờ nhìn thấy được”.

Bao giờ cho đến tháng Mười đã đưa tên tuổi đạo diễn NSND Đặng Nhật Minh nổi danh trong và ngoài nước. Tại Việt Nam, phim đoạt giải Bông sen vàng Liên hoan phim Việt Nam 1984, giải đặc biệt của Ban giám khảo Liên hoan phim quốc tế Hawaii và lọt top 18 bộ phim châu Á xuất sắc nhất mọi thời đại theo bình chọn của CNN.

H.Nhu