Giáo viên sẽ là lực cản lớn nhất của chương trình mới

Hơn mười năm nghiên cứu giáo dục, trực tiếp giảng dạy từ sinh viên đại học tới… học sinh lớp Một, tiến sĩ Nguyễn Thành Nam, giảng viên Học viện Kỹ thuật quân sự, cho rằng với chương trình giáo dục phổ thông mới, lực cản lớn nhất sẽ đến từ phía giáo viên. 

* Phóng viên: Khi nhìn vào thực trạng giáo dục hiện nay, thất vọng là tâm trạng chung của xã hội. Là người nghiên cứu về giáo dục ông có nghĩ như vậy? 

- Tiến sĩ Nguyễn Thành Nam: Tôi cho rằng góc nhìn này mang định kiến với giáo viên (GV) và chưa bao quát. Những vấn đề như đánh học trò, thì thời nào cũng có, ở đâu cũng có. Thậm chí thế hệ tôi còn bị thầy cô đánh đau hơn nhiều. Có khác là trước đây các phương tiện thông tin ít. Còn bây giờ, truyền thông đã “soi” vào mọi ngóc ngách của đời sống, nên những vấn đề đó có vẻ nhiều hơn.

Tôi thương các thầy cô nhiều hơn là trách, đặc biệt là GV tiểu học, họ rất vất vả và quá nhiều áp lực. Ngoài những áp lực trong nhà trường, họ cũng phải đối mặt với áp lực về đời sống kinh tế, nuôi dạy con cái. Với mức thu nhập trung bình của GV hiện nay, đặc biệt là GV hợp đồng, tôi khẳng định là không đủ sống.

Những chuyện đáng phê phán trong nhà trường, theo tôi đều là hệ quả của hai việc: quá nhiều áp lực và thu nhập thấp.

Tôi nhớ nhiều năm trước, ở một trường tự chủ về tài chính mà tôi biết, khi phỏng vấn tuyển GV, người đứng đầu nhà trường hỏi ứng viên về nghề nghiệp của bố mẹ, của chồng, về gia cảnh, thậm chí là điều kiện kinh tế… Những điều tưởng như không liên quan đó lại là yếu tố quyết định. Bởi khi người thầy không phải xoay xở để lo kinh tế thì mới chuyên tâm dạy học được. Còn GV mà phải nghĩ cách này, cách khác để gia tăng thu nhập, thì “chết”… học sinh (HS).

Một lớp đào tạo giáo viên hiện đại của tiến sĩ Nguyễn Thành Nam

* Nói như vậy, phải chăng biện minh cho những góc “xấu xí” trong nhà trường?

- Những tồn tại đó, chỉ cần các trường có cơ chế giám sát chặt chẽ, rõ ràng. Ví dụ bạo hành HS, về luật là sai, và GV hoàn toàn có thể bị mất việc. Khi đã có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, dần dần những người không chịu được sự kiểm soát có thể xin ra khỏi ngành.

Thực tế có nhiều GV không phù hợp với nghề giáo nhưng không đủ can đảm từ bỏ nghề. Nhiều người biết là không sống được bằng nghề, nhưng vẫn cố vào ngành chỉ để có sự yên ổn, sau đó họ kiếm sống bằng công việc khác. Đổi mới giáo dục, cũng cần phải làm sao để những người không phù hợp buộc phải lựa chọn: nếu không tuân thủ nghiêm những giám sát thì đừng vào ngành. Còn đã chọn đứng trên bục giảng thì phải chấp nhận.

Để đổi mới hiệu quả, cần có những chính sách song song để GV sống được bằng nghề, để họ không phải làm thêm các việc khác. Vừa rồi, TP.Hà Nội giao cho một số trường công chất lượng cao tự chủ tài chính. Tôi cho rằng đó là cách làm hay. Khi tự chủ, tự hạch toán, tự trả lương cho GV, thì chắc chắn sẽ thu hút được GV có năng lực. 

* Đó là giải pháp khả thi, có thể thực hiện ở những đô thị, thành phố kinh tế phát triển. Còn với mặt bằng chung thì ra sao, thưa tiến sĩ?

- Đợt đổi mới này, theo tôi sẽ có những trường thay đổi rất mạnh, nhưng cũng có những trường, sự thay đổi có lẽ là không đáng kể. Từ giữa năm 2018, tôi bắt đầu các khóa giảng hoàn toàn miễn phí cho HS các trường về thay đổi phương pháp học tập.

Nhưng tôi nhận ra, dù HS có thay đổi, nhưng GV không quan tâm thì những thay đổi đó không hiệu quả. Nên từ năm 2019, tôi chuyển mục tiêu, giảng phương pháp giáo dục hiện đại cho thầy cô. Cũng có trường, GV rất thích, họ mời tôi trở lại. Nhưng nhìn chung, thầy cô học để biết chứ không sẵn sàng nhập cuộc. Theo tôi, GV sẽ là lực cản lớn nhất với lần đổi mới này.

Tôi đi đào tạo GV ở các trường, thường cả ban giám hiệu và toàn thể GV. Có lần, đúng hôm tôi giảng thì ban giám hiệu của trường nọ phải đi dự cuộc nhận quyết định bổ nhiệm phó hiệu trưởng ở địa điểm khác.

Vắng lãnh đạo, các GV đến nhưng dồn lại phía dưới. Họ đến với tâm thế ép buộc và tâm trạng chán ngán. Tôi phải đi xuống dưới, ngồi giữa nhóm mấy chục GV ở cuối phòng để nói chuyện. Họ không thay đổi, ngại thay đổi vì không có động lực.

Công bằng mà nói, có động lực hay không lại không phải do họ. Động lực chỉ đến khi có điều đầu tiên là lợi ích, kế tiếp là an toàn và sau cùng mới là được tôn vinh. Nhưng bây giờ, nếu họ làm cái mới, thì một là không có tiền, nhà trường cũng không khuyến khích; hai là có thể số đông đồng nghiệp đang “yên ổn” với cái cũ sẽ không thích người làm cái mới.

Cả hai yếu tố lợi ích và sự an toàn đều không đáp ứng được, thì rất khó đòi hỏi động lực để họ làm tốt công việc của mình, chứ chưa nói đến động lực để nhập cuộc với cái mới.

Tôi cho rằng, những phần “xấu xí” trong nhà trường như đánh giá của dư luận, ngoài nguyên nhân chính là GV không sống được bằng nghề và áp lực công việc quá lớn thì còn một yếu tố khác là môi trường. Ví dụ ở miền núi, cả HS và phụ huynh đều rất yêu quý, tôn trọng thầy cô, thấy từ đằng xa đã chào. Thỉnh thoảng xách đến tặng thầy cô con gà, ổ trứng. Họ tặng vì tình cảm, vì sự trân trọng người đã nuôi dạy con mình. Niềm vui trong công việc của người thầy đến từ những tình cảm chân chất, trong sáng đó, thì họ mới có thể nghĩ đến và hướng đến những điều cao đẹp của nghề.

* Cảm ơn tiến sĩ. 

Uông Ngọc (thực hiện)