Giáo sư Từ Giấy - "Huyền thoại" của ngành dinh dưỡng thế giới

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của cố GS.BS Từ Giấy (1921-2009), thông qua chia sẻ của TS.BS Từ Ngữ, chúng tôi có cơ hội lắng nghe những câu chuyện xúc động về một huyền thoại của ngành dinh dưỡng thế giới.

Bức ảnh chụp vợ chồng GS.BS Từ Giấy vào năm 2000 (Ảnh do gia đình cung cấp)

"Cha đẻ" của hàng loạt phát minh ngành dinh dưỡng 

Sinh ra ở một làng quê thuộc Phủ Hà Đông xưa, thời thơ ấu, GS.BS Từ Giấy được gọi với cái tên thân thuộc là Ráy, hay Giáy như cách đọc của người dân vùng quê Bắc Bộ. Tốt nghiệp tú tài xuất sắc tại Trường Bưởi, năm 21 tuổi, ông chọn thi và đỗ vào Trường y khoa Đông Dương tại Hà Nội. Ông tham gia Việt Minh từ 1944. Sau đó một năm, ông Nam tiến, làm nhiệm vụ cứu thương tại Trạm quân y tiền phương Bình Định, Phú Yên.

Năm 1946, ông trở lại Hà Nội, tận mắt chứng kiến những chiến sĩ sống trong điều kiện khó khăn ở vùng rừng núi và chưa có hiểu biết về bệnh tật, nhiều người bị sốt rét cướp đi tính mạng. Từ thực tế đó, ông lao vào công việc vệ sinh phòng dịch trong quân đội và làm chủ bút tờ báo Vui sống - cơ quan truyền bá vệ sinh phòng dịch của quân y cục - nơi để tuyên truyền các thông tin về vệ sinh phòng bệnh, y học thường thức, dinh dưỡng…

TS.BS Từ Ngữ cho biết: "Tôi nghe cha kể lại, sức lan tỏa của “Vui sống” thời đó rất lớn, mỗi số xuất bản 2-3 vạn bản, vượt xa các báo khác thời bấy giờ. Cơ quan phải xây cả một xưởng giấy ở Ao Châu, Phú Thọ để in báo. Tờ báo đã đóng vai trò phổ biến những thông tin và kiến thức khoa học về vệ sinh phòng bệnh, giúp cả triệu đồng bào, chiến sĩ hồi đầu kháng chiến phòng và chống bệnh hiệu quả". 

Khi cuộc kháng chiến sau nǎm 1950 chuyển sang giai đoạn mới, yêu cầu chuẩn bị đánh lớn, đòi hỏi bộ đội phải có sức khỏe, sức bền bỉ dẻo dai, hành quân xa… và cách cải thiện tình hình ǎn uống của quân đội; GS.BS Từ Giấy cùng các cộng sự nghiên cứu, thảo luận kế hoạch phòng chống sốt rét và cải thiện bữa ǎn, tuyệt đối không được ǎn thịt ôi thiu, đồ sống, không được uống nước lã… Ngủ mắc màn để phòng các bệnh dịch, sốt rét, chấy rận, lỏng lỵ, đảm bảo quân số hành quân lên Điện Biên Phủ đạt trên 90%.

GS.BS Từ Giấy cùng vợ là bà Nguyễn Thị Hiếu chụp hình trong một chuyến công tác ở Pháp (Ảnh do gia đình cung cấp)

Ông còn phát minh ra mô hình Vườn - ao - chuồng (VAC). VAC là hệ sinh thái tái sinh năng lượng mặt trời qua quang hợp của cây trồng, tái sinh các vật thải chăn nuôi để tạo ra một nền nông nghiệp tái sinh, thâm canh, sinh học bền vững cho giá trị kinh tế cao và còn nhiều tác dụng khác về môi trường, dinh dưỡng, sức khỏe, ổn định đời sống nông thôn.

Khi Viện Dinh dưỡng quốc gia được thành lập, đại tá GS.BS Từ Giấy được giao vị trí Viện trưởng với nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề rộng, sâu hơn, mang tính chiến lược để Nhà nước hoạch định chính sách nhằm giải quyết các vấn đề dinh dưỡng và vệ sinh thực phẩm.

GS.BS Từ Giấy còn là người mang về cho các bà mẹ có thai, các mẹ đang cho con bú và trẻ em suy dinh dưỡng một số lượng lương thực - thực phẩm trị giá tới 24 triệu USD (Chương trình PAM 2651 - Dự án bổ sung lương thực cho bà mẹ và trẻ em bị suy dinh dưỡng). Đồng thời ông đưa vào và phát triển tháp dinh dưỡng cho người Việt, giúp cho bữa ăn bổ và hợp lý hơn.

Di sản đáng trân trọng 

Ở tuổi ngoài 60, GS.BS Từ Giấy là nhà quản lý và thiết kế bữa ăn cho người Việt, tổ chức nhiều hội thảo quốc tế về dinh dưỡng thu hút sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài và thực hiện một số dự án góp phần cải thiện dinh dưỡng ở nước ta...

Ông đã được Tạp chí Những vấn đề dinh dưỡng lâm sàng châu Á - Thái Bình Dương bình chọn là “Nhà dinh dưỡng xuất sắc nhất châu Á”; là “Nhà khoa học đã suốt đời cống hiến cho sự nghiệp dinh dưỡng” do Ủy ban Dinh dưỡng Liên Hợp Quốc tôn vinh.

Đặc biệt, ông được vinh danh là một trong 20 "Huyền thoại sống của ngành dinh dưỡng thế giới", ghi nhận những đóng góp lớn lao ở cấp quốc gia, khu vực và quốc tế.

Đời thường, ông có một gia đình hạnh phúc. Vợ của ông (bà Nguyễn Thị Hiếu, sinh năm 1925 ở Hà Nội) giỏi việc nước lại đảm việc nhà, một hậu phương thực sự vững chắc cho chồng con.

Ông bà sinh được 3 người con trai. Sau khi tốt nghiệp phổ thông tất cả đều tham gia quân đội bảo vệ Tổ quốc. Riêng người con trai út - Từ Ngữ vào học Trường Thiếu sinh quân từ lúc 13 tuổi. Khi học hết phổ thông thì thi đỗ vào Học viện Quân y, nối nghiệp của cha. 

TS.BS Từ Ngữ hiện là Phó chủ tịch, Tổng thư ký Hội dinh dưỡng Việt Nam.

Dù sắp bước sang tuổi 70 nhưng ông vẫn luôn trăn trở, suy tư làm thế nào để tiếp tục phát huy tốt những thành tựu mà người cha đã để lại cho sự phát triển của y học nói chung và lĩnh vực vệ sinh, dinh dưỡng nói riêng. "Nối nghiệp cha, tôi luôn dặn bản thân phải dồn hết tâm sức chăm sóc cho sức khỏe người dân, nhất là cho ngành dinh dưỡng Việt Nam hiện tại và về sau", TS.BS Từ Ngữ tâm sự.

GS.BS Từ Giấy (thứ 2, từ trái sang) và 3 người con trai (Ảnh chụp năm 1980, do gia đình cung cấp)

An Bình