Giáo sư, tiến sĩ Võ Tòng Xuân: Nhà khoa học luôn sát cánh cùng nông dân

Tiến sĩ của ruộng đồng

Từng là học trò của thầy Võ Tòng Xuân từ năm 1980-1984 ở Trường đại học Cần Thơ, tiến sĩ Bùi Thanh Liêm - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre - nhớ lại, khi học ngành trồng trọt với thầy Xuân, sinh viên không chỉ học ở lớp mà còn được thầy đưa đi thực tế nhiều nơi, trực tiếp gặp gỡ, trao đổi với bà con nông dân về sản xuất nông nghiệp. Thầy “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” với nông dân, hướng dẫn bà con cách trồng những giống lúa mới do thầy lai tạo, các quy trình canh tác hiện đại.

Điều mà tiến sĩ Bùi Thanh Liêm ngưỡng mộ, tâm đắc là tấm lòng của thầy với nông dân: “Điều trăn trở lớn nhất của thầy là làm cho nông dân sống khấm khá bằng nghề trồng lúa. Theo thầy, người trồng lúa vất vả nhưng đời sống vẫn khó khăn là do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu ứng dụng khoa học công nghệ, chưa được liên kết các khâu ở cả đầu vào lẫn đầu ra. Thầy đã đi khắp các vùng đất có đặc tính khác nhau, nghiên cứu và phổ biến cách thức canh tác lúa phù hợp, mang lại nhiều kết quả tích cực”.

Giáo sư Võ Tòng Xuân (bên phải) nhận Huân chương Mặt trời mọc, Tia sáng vàng và Ruy băng cổ của Chính phủ Nhật Bản vào năm 2022

Từ lúc về địa phương công tác (năm 1988) trở đi, tiến sĩ Bùi Thanh Liêm vẫn luôn nhận được sự hướng dẫn, chia sẻ của thầy Xuân. Mỗi dịp gặp nhau ở các hội thảo, hội nghị hay các diễn đàn về nông nghiệp, thầy luôn nhắc cán bộ nông nghiệp phải tìm cách giúp nông dân khá lên từ nông nghiệp, từ các sản phẩm thế mạnh của địa phương mình. Nhiều năm qua, ngành nông nghiệp huyện Chợ Lách đã định hình với việc phát triển hoa kiểng và cây ăn trái, giúp nhiều hộ vươn lên khá giả.

Cũng là học trò của thầy Võ Tòng Xuân ở Khoa Nông nghiệp, Trường đại học Cần Thơ, kỹ sư Huỳnh Văn Tồn - Phó trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp - bộc bạch: “Thế hệ sinh viên chúng tôi luôn tự hào được làm học trò của thầy Xuân - một nhà khoa học, chuyên gia nông nghiệp hàng đầu trong nước và quốc tế”.

Ông kể, khi trở về địa phương công tác trong ngành nông nghiệp, ông vẫn có nhiều dịp trao đổi với thầy, cùng thầy đi khảo sát thực tế. Thầy Xuân từng về huyện Lai Vung gặp nông dân trồng cây quýt hồng, hướng dẫn bà con phương pháp sản xuất hữu cơ, giảm sử dụng phân thuốc hóa học. Đặc biệt, thầy luôn nhắc cán bộ nông nghiệp phải vận động nông dân vào hợp tác xã để “mua chung vật tư đầu vào giá rẻ, bán chung sản phẩm đầu ra với số lượng lớn để có giá cao, dễ ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, giảm chi phí giá thành, nâng chất lượng sản phẩm, tăng sức cạnh tranh”.

Luôn trăn trở với nền nông nghiệp nước nhà

Giáo sư Võ Tòng Xuân sinh ở tỉnh An Giang nhưng sớm rời quê để đến Sài Gòn học hành và phụ cha mẹ nuôi các em ăn học. Năm 1969, sau khi tốt nghiệp thạc sĩ ngành nông hóa tại Đại học Nông nghiệp Philippines, ông được IRRI nhận vào làm và chính ông là người đi tiên phong trong việc phổ biến mô hình khuyến nông trực tiếp trên đất nước Philippines.

Năm 1971, dù đang có công việc ổn định ở nước ngoài, ông vẫn quyết định về nước, đem những kiến thức và kinh nghiệm nông nghiệp tích lũy được phổ biến cho nông dân vùng đồng bằng sông Cửu Long. Năm 1974, ông sang Nhật Bản làm nghiên cứu sinh, được mời ở lại Nhật Bản làm việc nhưng ông quyết định quay về nước vào năm 1975 - thời điểm mà nhiều người miền Nam bay ra nước ngoài sinh sống. Ông quyết định về nước là để giúp bà con khôi phục ruộng đồng hoang hóa do chiến tranh.

Giáo sư Võ Tòng Xuân (đứng giữa) trong chuyến khảo sát mô hình trồng mít xuất khẩu của nông dân huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre vào năm 2022

Ông Ngô Minh Giàu - Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp 5 Giàu (xã Nhơn Mỹ, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng) - kể với niềm cảm phục: “Thầy Xuân là nhà khoa học tầm cỡ, công việc rất bận rộn nhưng mỗi lần nông dân gặp khó khăn là thầy trực tiếp đến tận đồng ruộng tìm hiểu và hết lòng hỗ trợ. Thầy nhiều lần khuyên chúng tôi phải tận dụng thế mạnh địa phương để phát huy hiệu quả. Từ những gợi ý của thầy, nhiều năm qua, các xã viên ở đây đẩy mạnh trồng thanh nhãn xuất khẩu. Trong mối quan hệ của mình, chính thầy Xuân còn đứng ra kết nối với các doanh nghiệp để lo đầu ra cho hợp tác xã. Hiện tại, mỗi héc ta thanh nhãn cho doanh thu từ 500-650 triệu đồng, giúp bà con vươn lên khá giả”.

Ông Ngô Minh Giàu kể, cách đây vài tháng, thầy Xuân vẫn còn cùng ông đến huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang khảo sát mô hình nông nghiệp tuần hoàn, để Hợp tác xã Nông nghiệp 5 Giàu mở rộng quy mô sản xuất. Công việc đang triển khai thì thầy bị bệnh. Nghe tin thầy qua đời, ai cũng đau buồn. Mọi người luôn nhớ ơn thầy Xuân - nhà khoa học luôn hết lòng với nông dân.

Tiến sĩ, luật sư Nguyễn Tiến Dũng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường đại học Nam Cần Thơ - nhận xét, thầy Xuân không ngừng nỗ lực vì sự phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam. Đặc biệt, thầy luôn chú trọng việc cải tiến kỹ thuật canh tác và bảo vệ môi trường. Những nghiên cứu và dự án của thầy mang lại lợi ích thiết thực, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho hàng triệu nông dân. Thầy còn là người dẫn đường, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nhà khoa học, sinh viên trong việc theo đuổi ước mơ, cống hiến cho lĩnh vực nông nghiệp và giáo dục.

Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thanh Phương - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường đại học Cần Thơ - tâm sự: “Thầy và trò nhiều thế hệ của Trường đại học Cần Thơ luôn kính trọng thầy Xuân - người hết lòng vì sự phát triển của ngành nông nghiệp nước nhà và thế giới. Chúng tôi sẽ cố gắng thực hiện tâm nguyện lớn của thầy là hỗ trợ nông dân chuyển đổi sang các mô hình sản xuất mới, hiện đại, gia tăng giá trị cho nông sản”.

Huỳnh Lợi