Gia đình và thói gia trưởng

Hơn nửa thế kỷ đầy biến động long trời lở đất do chiến tranh và cách mạng, đặc biệt cách mạng ruộng đất ở nông thôn, tiếp đến là cuộc hội nhập ngoạn mục vào đời sống thế giới hiện đại đã làm thay đổi rất nhiều gia đình Việt. “Gia đình hạt nhân” gồm hai thế hệ, vợ chồng con cái chiếm đa số, gia đình “tam đại đồng đường” hiếm hoi hơn trước rất nhiều, và đặc biệt, gia đình “tứ đại đồng đường”, niềm tự hào của truyền thống lâu đời không còn đếm được bao nhiêu trong xã hội ngày nay.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Nhưng một điều xem ra không thay đổi, có vẻ như bất di bất dịch. Đó là vai trò chủ gia đình, thường cũng được gọi là chủ “gia đạo” của người đàn ông. Vai trò này được xác định từ xa xưa khi xã hội thoát khỏi chế độ mẫu hệ. Và người đàn ông giữ nó cho đến ngày nay, cả khi quyền bình đẳng của phụ nữ đã được pháp luật công nhận toàn diện. Vậy mà, trong quan niệm sâu xa của người Việt, dù người vợ có làm đến bộ trưởng hay là một danh nhân đi nữa thì trong cái gia đình hạt nhân của họ, người chồng, có thể vị trí xã hội thấp hơn vợ rất nhiều, vẫn phải là “chủ gia đạo” mới thuận chiều.

Cái tôn ti trật tự ấy có từ lâu đời, trở thành một nét văn hóa nên rất khó thay đổi. Một nước không thể có hai vua. Một gia đình mà có hai người làm chủ thì rất dễ sinh cảnh ông chẫu bà chuộc. Vấn đề là, người đàn ông ấy có đủ khả năng, tư cách để làm chủ gia đạo hay không và “làm chủ” như thế nào mà thôi.

Bao gia đình có thể “tát cạn biển Đông” nhờ cha ra cha, mẹ ra mẹ, con ra con. Có không ít trường hợp người vợ làm chủ, quyết định tất cả, từ nuôi dạy con cái đến lo toan kinh tế, nhưng luôn thuận vợ thuận chồng; người cha, người chồng vẫn được tôn trọng như một quy tắc lễ nghi. Quan niệm văn hóa truyền thống đòi hỏi như thế, đảo ngược lại, nếu người cha bị coi rẻ, người vợ mang tiếng lăng loàn thì gia đạo rối rắm ngay.

Thế nhưng vai trò được tôn trọng của người đàn ông - dù là chủ thực sự hay chỉ là lễ nghi - khác hẳn với thói gia trưởng. Thói gia trưởng là người đàn ông thiết lập chế độ độc tài trong gia đình, anh ta quyết định mọi thứ, các thành viên khác, kể cả người vợ đầu gối tay ấp, đều miễn bàn.

Có loại đàn ông giỏi giang, tay trắng làm nên, công trạng đầy mình với gia đình, vợ con. Nhưng cái nết gia trưởng cộng với thói công thần đã ăn vào máu. Với anh ta, vợ con không có gờ ram nào trong cuộc sống. Bề ngoài gia đình anh ta có vẻ yên ấm, mọi người răm rắp cam chịu. Nhưng thực ra đó là một quả bom nổ chậm chất chứa nhiều ấm ức, bức xúc sẵn sàng bùng nổ. Và chẳng ngạc nhiên khi xảy ra sự cố con cái bỗng dưng hư hỏng hay vợ chồng lục đục, gia đình rệu rã, đổ vỡ trong một ngày xấu trời nào đó.

Nhưng lạ lùng hơn là trong một số gia đình, phần lớn là nghèo, người phụ nữ vốn có truyền thống thu vén, xây dựng tổ ấm từ xưa để lại, đang đóng vai trò không thể thiếu. Họ phải lo toan, trang trải mọi thứ, từ cơm ăn áo mặc cho đến con cái học hành, sửa sang nhà cửa, kể cả mồi nhậu cho ông chồng luôn say xỉn. Vậy mà luôn bị coi thường, thậm chí bị bạo hành bởi thói gia trưởng của một ông chồng văn dốt vũ dát, ăn bám vợ, tư cách hèn kém, là gương xấu cho con cái, nhưng lại luôn coi mình là chủ gia đình bởi quan niệm “đàn ông không thể lép vế”, quyết bắt vợ con phải tuyệt đối phục tùng, kể cả những thói xấu của anh ta. Thói gia trưởng trong trường hợp này luôn đưa tới những thảm cảnh của tội ác từ nhiều phía thành viên mà ta thường thấy xảy ra trong cuộc sống hiện nay.

Người đàn ông Việt còn phải học hỏi rất nhiều để thực sự cùng vợ con biến gia đình thành hạt nhân tốt đẹp của một xã hội dân chủ, văn minh. Hình ảnh người đàn ông chủ gia đạo có quyết định sáng suốt trong gia đình, gương mẫu trong hành vi, nếp sống để giáo dục con cái, biết làm ra nhiều tiền nhưng cũng biết rửa bát giúp đỡ vợ con như đàn ông nhiều nước văn minh vẫn còn quá hiếm hoi.  

Nguyễn Quang Thân