“Ghiền” Gò Công

Phố nhỏ nhà xưa

Cần Giờ và Gò Công cách nhà tôi 60km theo bản đồ Google, thuận tiện đường xe buýt. Thỉnh thoảng tôi lại nhớ đã lâu rồi mình chưa đi Gò Công để rồi thêm thắc mắc, xứ ấy có gì mà mình “ghiền”.

Cái thị xã nhỏ nhắn, yên bình khi tôi đến lần đầu tiên vẫn còn nhiều nét xưa, thời không xa lắm, đủ cho ký ức của tôi lui về nguyên vẹn khu phố tuổi thơ với những ngôi nhà cổ mái ngói âm dương, ngói vảy cá, những ngôi nhà kiến trúc Pháp hay kiến trúc của thập niên 1960-1970 bề mặt tô đá rửa hoặc đá mài. Tưởng như mới ngày nào, tôi ngồi ở cái ngạch cửa của bộ cửa mà mỗi khi đóng mở phải lấy hẳn nó ra. Hay những ngôi nhà ba gian với những cây cột vuông nhỏ, nét thanh và những ô thông gió với hoa văn rất quen thuộc…

Gò Gông có nhiều con đường nhỏ; những tiệm của người Hoa, chùa, hội quán… Chúng tôi băng qua những con phố, gợi nhớ về những góc phố cũ ngày xưa ở quê tôi. Tất cả đều sạch sẽ, gọn gàng. Dường như những chộn rộn của đời sống đô thị không ảnh hưởng đến nơi đây. Nhà xưa, phố nhỏ êm đềm - bấy nhiêu đủ cuốn hút chúng tôi.

Đền thờ Trương Định

Di tích Dinh tỉnh trưởng Gò Công - một kiến trúc Pháp đẹp trong khuôn viên rộng, nhiều cây xanh - níu chân tôi hơi lâu. Nhìn ngắm rồi tôi suy nghĩ, trầm trồ, tưởng tượng, hình dung về những ngôi nhà từng có một thời phồn thịnh, quyền uy…

Lang thang qua những con đường, tôi càng ngắm càng say đắm. Ghé vào đền thờ Trương Định, chúng tôi ôn lại bài học lịch sử thời trung học. Lăng Hoàng Gia là điểm đến không thể thiếu trong chuyến đi hôm ấy. Lăng được xây trên gò Sơn Quy, năm 1826, cách trung tâm thị xã Gò Công khoảng 2km. Dòng họ Phạm Đăng đã sống lâu đời và nổi tiếng ở đất Gò Công. Ông Phạm Đăng Khoa là người khai hoang lập nghiệp ở xứ này. Ông Phạm Đăng Hưng là hậu duệ đời thứ tư.

Qua cổng tam quan là ngôi nhà thờ những người trong dòng tộc Phạm Đăng. Đây là khu lăng mộ và đền thờ Phạm Đăng Hưng - ông ngoại vua Tự Đức và là thân phụ bà Từ Dụ thái hậu ⁽¹⁾ (vợ vua Thiệu Trị). Ông Phạm Đăng Hưng là người Gò Công, sinh năm 1764 tại Gò Rùa (nay là ấp Lăng Hoàng Gia, xã Long Hưng, Gò Công). Năm 1784, ông thi đỗ Tam Trường. Sau, ông được bổ về Kinh làm “Lễ Bộ Thượng Thư”.

Ông đã qua các chức vụ: Chưởng trưởng đà sự (trông coi đê điều), Lập xã thương (lo cứu đói cho dân), Quản khâm thiên giám (giám đốc đài thiên văn) và Quốc sử quán tổng đài (chỉ huy viết sử). Ông có 4 người con đều làm quan to triều Nguyễn.

Do ông trung thực và có tài đức, vua Minh Mạng rất khâm phục, kết thông gia - gả công chúa cho con trai ông là Phạm Đăng Thuật và phong tước Phò mã đô úy. Đồng thời, vua cho thái tử Miên Tông kết hôn cùng con gái ông là Phạm Thị Hằng (Từ Dũ). Về sau, Miên Tông lên ngôi lấy niên hiệu Thiệu Trị. Ông Phạm Đăng Hưng mất năm 1825. Năm 1849, ông được vua Tự Đức truy phong tước Đức quốc công.

Đi Gò Công từ Cần Giờ

Hôm ấy, tôi không có ý định đi Gò Công và hoàn toàn không hình dung có thể đi Gò Công từ Cần Giờ. Có nhiều người không biết cách đi này. Qua phà Bình Khánh, tôi xuống xe ở ngã ba Long Hòa (Cần Giờ) và đón xe buýt số 77 vào Đông Hòa. Tại bến đò ở Long Hòa, thấy có đò qua Tiền Giang, tôi đi luôn.

Đò đi Vàm Láng chạy liên tục. Lênh đênh trên biển khoảng 45 phút là đến Vàm Láng. Đò sạch, biển rất êm nhưng mênh mông, vắng vẻ, lâu lâu mới thấy một chiếc thuyền. Từ Vàm Láng đến Gò Công khoảng 15km rất dễ dàng để đi xe ôm.

Ao Trường Đua là nơi có trạm xe buýt về Sài Gòn. Tôi về lại bến xe quận 8 vừa đúng 5 giờ chiều. Kỷ niệm khó quên một ngày đi Gò Công vừa đường thủy vừa đường bộ lại qua từ một vùng đệm khác là Cần Giờ.

Đến Gò Công bằng xe máy

Đình Tân Đông, Gò Công Đông

Thường là buổi chiều, tôi rủ con trai chạy xe máy một chặng dài chỉ để lạng một vòng phố Gò Công, qua cầu Trương Định có khu phố mới quy hoạch và mua về mấy cái bánh giá, không phải vì thèm ăn mà vì để nhớ một nơi và hứa hẹn sẽ trở lại.

Có hôm, chúng tôi đi một lèo đến Gò Công Đông, lòng vòng những con đường nhỏ có những cửa tiệm nhỏ, phố nhỏ êm đềm. Mọi thứ như đoạn phim quay chậm về những năm trước 2000.

Đình Tân Đông nằm giữa cánh đồng, trên nóc có 2 cây bồ đề buông rễ ôm toàn bộ ngôi đình tạo nên một vẻ đẹp cổ kính hiếm có.

Một người bạn tôi đăng trên Facebook: “Xuống tới đây (bãi đá Rạch Bùn, Tân Điền, Gò Công Đông) chẳng muốn đi nữa. Chỉ muốn có vợ, rồi ở mãi nơi này”. Những tấm hình thật đẹp của bạn làm tôi thấy mình vẫn còn háo hức với Gò Công lắm.

Di tích Nhà Đốc Phủ Hải

Thêm một điểm đến mà khách phương xa không thể bỏ qua khi đến Gò Công là nhà Đốc Phủ Hải - một ngôi nhà cổ vô cùng đặc sắc với những cột gỗ chạm trổ hoa văn độc đáo, những bức tranh kính, chữ, vật dụng, giường, tủ cẩn xà cừ… Tôi chép lại nội dung trên tấm bảng Sơ lược lịch sử Nhà Đốc Phủ Hải: “… Đây là nơi mà vào năm 1860, bà Trần Thị Sanh (vợ Trương Định) đầu tiên xây dựng và sinh sống. Với ngôi nhà chữ đinh ba gian lợp lá, bà đã sống và gặp Trương Định buổi đầu vào Nam lập nghiệp, với tâm nguyện và chí hướng cùng lo cho dân, cho nước, tâm đầu ý hiệp nên 2 người đã kết duyên cầm sắt.

Năm 1864, Trương Định tuẫn tiết, bà Sanh vào chùa quy y và giao quyền trông nom quán xuyến ngôi nhà cho Dương Thị Hương (con riêng của bà) và rể là Tri Huyện Trường Bình, nên thường gọi là nhà Bà Huyện.

Vào khoảng năm 1880-1885, Huyện Ngươn (Tri Huyện Trường Bình) chán cảnh quan trường về trí sĩ nên cho tôn tạo ngôi nhà này khang trang, thoáng mát để dưỡng già. Khi ông bà qua đời, ngôi nhà tiếp tục để cho con gái là Huỳnh Thị Điệu và chồng là Nguyễn Văn Hải làm chức Đốc Phủ Sứ nên có tên là nhà Đốc Phủ Hải.
Cuối thế kỷ trước, 1895-1900, Nguyễn Văn Hải có chút tân học ở Pháp nên đã xây dựng thêm tiền sảnh theo kiểu “roman” và xây 2 nhà vuông 2 bên để người làm công ở.

Đến năm 1909-1917, ngôi nhà được tu bổ thêm, xây tường rào sắt tây ba mặt và phần sau xây thêm lẫm lúa to lớn…”.

Biển Tân Thành

Chúng tôi bắt taxi đi biển Tân Thành. Con đường từ trung tâm đến Gò Công Đông mở rộng khang trang. Ở đây có 3 vùng biển hình rẻ quạt là Tân Thành, Rạch Bùn, Vàm Láng.

Gò Công cũng như vài thị xã miền Tây tôi đã đến có sự thăng trầm về địa lý tách ra nhập vào. Về lịch sử, nơi đây gắn liền với tên vị anh hùng Trương Định, vùng đất có 2 bà hoàng hậu là Từ Dụ thái hậu và Nam Phương hoàng hậu… Di tích vẫn còn đó, nhiều và đẹp nhưng có vẻ ngay cả người hiện sống ở Gò Công chưa chắc đã quan tâm tìm hiểu.

Thêm nữa, cách trung tâm thành phố ⁽²⁾ Gò Công không xa còn có di tích khảo cổ Gò Thành, thuộc ấp Tân Thành, xã Tân Thuận Bình, huyện Chợ Gạo. Đây là một khu di tích thuộc nền văn hóa Óc Eo tồn tại từ thế kỷ IV đến thế kỷ VIII còn lưu giữ khá nguyên vẹn và phong phú về nhiều loại hình di chỉ. Các hiện vật nơi đây rất đa dạng, biểu thị cho nền văn minh của một quốc gia cổ khi đó có tên là Vương quốc Phù Nam.

Vẻ như trong cái nhộn nhạo đời sống, con người chỉ muốn thu hái được những kết quả “ăn liền”, những con số biết nói. Nhưng với riêng tôi, Gò Công êm đềm như vậy vẫn là nơi đáng đến, không chỉ một đôi lần.

Đào Thị Thanh Tuyền

(1) Đúng ra tên hiệu của bà là Từ Dụ, theo nghĩa chữ Hán là “nhân từ” và “độ lượng”. Về sau, không hiểu do sự nhầm lẫn nào, người ta viết chữ “Dụ” thành “Dũ” và trở thành thói quen…

(2) Thị xã Gò Công lên thành phố thuộc tỉnh Tiền Giang vào ngày 1/5/2024