“Gặp lại” nhà văn Lý Lan

“Viết sao cho người đọc trưởng thành…”

Trong chương trình Kịch đọc số 3 (đạo diễn Việt Linh thực hiện, vừa diễn ra vào tối 2/7), khán giả yêu văn học được “gặp lại” nhà văn Lý Lan với truyện ngắn Diễn viên hạng ba. Một câu chuyện nhỏ nhưng nhiều suy ngẫm với bối cảnh trong nhà hát, chuyện của những cô đào đan lồng vào câu chuyện gia đình của một vị khán giả Việt kiều… Đây chỉ là một trong “gia tài” tác phẩm đặc sắc, ấn tượng của nhà văn Lý Lan suốt sự nghiệp văn chương đã gần nửa thế kỷ.

Mới đây, chị khiến bạn đọc bất ngờ khi ra mắt tác phẩm Tự truyện một con heo (Nhà xuất bản Trẻ), sau hơn 15 năm kể từ truyện dài thiếu nhi Bí mật giữa tôi và thằn lằn đen được phát hành. Trong suốt thời gian đó, những người yêu mến Lý Lan vẫn thấy chị ra sách cho người trưởng thành, với các tác phẩm: Tiểu thuyết đàn bà, Hồi xuân…

Năm 2022, tiểu thuyết Bửu Sơn Kỳ Hương (Nhà xuất bản Tổng hợp TPHCM) được trao giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam. Tiêu đề có nghĩa là “hương lành núi báu”, viết về tín ngưỡng ở vùng đất Nam Bộ với bối cảnh từ thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX. Không gian tác phẩm trải dài khắp Nam Kỳ lục tỉnh cùng với sự xuất hiện của các nhân vật lịch sử: Lê Văn Duyệt, Lê Văn Khôi, Phan Thanh Giản… Kể từ tác phẩm đầu tiên được xuất bản - Ngôi nhà trong cỏ (giải A, Cuộc thi sáng tác cho nhi đồng giai đoạn 1982-1984), nhà văn Lý Lan chưa bao giờ khiến người đọc thất vọng với các tác phẩm của mình. Đề tài phong phú cùng những câu chuyện về thân phận con người gắn liền với lịch sử - văn hóa vùng đất khiến cho sự trở lại nào của chị cũng nhiều bất ngờ.

Mỗi lần trở lại với văn đàn, nhà văn Lý Lan đều mang đến cho bạn đọc những tác phẩm đặc sắc, ấn tượng

Tự truyện một con heo - tác phẩm mang đến cho chị giải thưởng Hiệp sĩ Dế Mèn, tại giải Dế Mèn lần 5-2024 - lại là một cuộc đắm mình khác vào thế giới đồng thoại, nhưng mở ra nhiều trường suy ngẫm. Chị bộc bạch: “Viết sao cho người đọc trưởng thành hơn khi đọc hết quyển sách này”.

Nhân vật chính là một chú heo ở ngoại ô thành phố, luôn có giấc mơ về rừng. Trong hành trình phiêu lưu đi tìm “cuộc đời mới” cho chính mình, chú heo đã gặp những người bạn tốt cũng như trải qua nhiều nguy hiểm, thử thách. Cho đến cuối cùng đã thấy được “ánh nắng ban mai xé đám mây ở chân trời” và mọi thứ bắt đầu khi chú được tự do sống cuộc đời của chính mình. Cách kể dí dỏm, hài hước nhưng không kém phần cảm động và ý nghĩa, Tự truyện một con heo trao gửi đến bạn đọc nhỏ tuổi những thông điệp giản dị mà sâu sắc về tình bạn, khát vọng, lòng dũng cảm...

Hiệp sĩ Dế Mèn là giải thưởng tôn vinh các tác giả có tác phẩm đặc biệt xuất sắc, đồng thời có nhiều cống hiến cho văn học thiếu nhi trong suốt sự nghiệp. Lý Lan là nhà văn thứ ba được tôn vinh danh hiệu này, sau nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và nhà văn Trần Đức Tiến.

Đi dọc thời gian

Nếu kể từ truyện đầu tay - Chàng hiệp sĩ (in trên Báo Tuổi Trẻ năm 1978) thì đến nay, Lý Lan đã có gần 50 năm gắn bó và cống hiến cho văn chương. Tác phẩm của chị trong từng năm tháng đều lưu dấu về đất và người, qua từng thời đại sống. Nơi bình yên chim hót là cụm từ được rất nhiều người sau này sử dụng, chính là tiêu đề tác phẩm đã lâu chưa được tái bản của nhà văn Lý Lan (in năm 1986, đã được đạo diễn Việt Linh chuyển thể thành phim điện ảnh, với sự tham gia của diễn viên Lý Hùng, Nghệ sĩ ưu tú Minh Trang, Nghệ sĩ ưu tú Hồ Kiểng…).

Trong số tác phẩm được chuyển thể thành phim để lại dấu ấn sâu đậm của nhà văn Lý Lan còn có tiểu thuyết Lệ Mai (phim Đất khách, năm 1998). Chị viết về đất và người Nam Bộ, khắc họa “chân dung người Hoa” trước nghịch cảnh của lịch sử; viết về thân phận người phụ nữ hay thậm chí là khai thác “vùng đất khó” của văn chương như tín ngưỡng, tôn giáo... Ở khía cạnh nào, chị cũng để lại cho văn đàn những tác phẩm đặc sắc, có giá trị cùng thời gian. Bạn đọc có thể ấn tượng Lý Lan với truyện ngắn, truyện dài, tiểu thuyết, nhưng cũng nhớ chị với thơ, tản văn, tùy bút… Lý Lan còn là dịch giả của bộ truyện Harry Potter đình đám mà chị từng bảo đây là công trình cho chị tạm “nghỉ xả hơi” với văn chương.

Nhà văn Lý Lan hiện đang sống ở Mỹ và vẫn sáng tác những câu chuyện đậm văn hóa Việt, cả bối cảnh, lịch sử lẫn ngôn ngữ. Trong số các tác phẩm đặc sắc của chị, có Cổng trường mở ra được in vào sách giáo khoa lớp Bảy, tập Một. “Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường lớp Một của con. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói: “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kỳ diệu sẽ mở ra” - trích Cổng trường mở ra.

Tình yêu của mẹ dành cho con cũng như sự trao truyền sức mạnh, bản lĩnh sống cũng là tinh thần chị đã trao gửi qua những tác phẩm dành cho trẻ thơ. Còn với độc giả người lớn, nhà văn lại cho họ một “cảm hứng sở thuộc” khi đọc các tác phẩm của chị: đó là nơi mình thuộc về, là vùng đất trong tâm tưởng; ký ức hoặc tâm tư/tự sự, là những phận đất, phận người…

Lục Diệp