'Đường' cho phim độc lập Việt Nam: Hẹp và tối

Sân chơi cho phim độc lập: Ra đời và chết yểu

Nếu một đạo diễn trẻ, mới muốn giới thiệu dự án, tìm kiếm nhà đầu tư thì con đường duy nhất họ có thể tìm đến chính là những liên hoan phim (LHP) độc lập. Ở Việt Nam, xét đúng nghĩa thì vẫn chưa tồn tại cái gọi là LHP độc lập như LHP Sundance hay SXSW. 

2010 đánh dấu cột mốc trong bước phát triển của điện ảnh Việt với thế hệ đạo diễn Việt kiều thứ hai. Nhiều nhà làm phim trẻ đi học ở nước ngoài về Việt Nam từ những quỹ hỗ trợ phi chính phủ bắt đầu liên kết với nhau. Cũng năm đó, tiệc phim ngắn Yxineff do đạo diễn Phan Gia Nhật Linh tổ chức, ra đời. Hai năm sau, Gặp gỡ mùa thu do đạo diễn Phan Đăng Di khởi xướng chào sân trong sự đón chờ của những người trẻ làm phim.

Gặp gỡ mùa thu - workshop điện ảnh uy tín thu hút nhiều người trong nghề tham gia.

Nếu Yxineff là “tiệc” phim ngắn, các phim được phát hành trên nền tảng YouTube, tạo bước đệm cho người làm phim trẻ thì Gặp gỡ mùa thu là một workshop điện ảnh với các lớp học đủ đề tài, dành cho mọi đối tượng của ngành phim, từ học diễn xuất nâng cao, cơ bản, sản xuất phim, đạo diễn, thiết kế mỹ thuật và phục trang... Cả hai đều quy tụ những gương mặt dày dạn kinh nghiệm đứng sau như Phan Đăng Di, Trần Anh Hùng, Hồng Ánh…

Nhiều nhà làm phim trẻ bước ra từ hai chương trình này hoặc đã bắt tay làm những bộ phim đầu tay thành công như Leon Lê, Trần Dũng Thanh Huy, Lê Bình Giang, Lê Bảo, Phạm Thiên Ân… hoặc đến được những LHP quốc tế hàng đầu, thậm chí thắng những giải quan trọng như: A Land Imagined của học viên người Singapore Chris Yeo giành giải Báo vàng của LHP Locarno (Thụy Sĩ); Người vợ ba của nữ đạo diễn Nguyễn Phương Anh đạt nhiều giải thưởng và lời khen ngợi của giới phê bình quốc tế tại LHP Toronto, Canada và LHP San Sebastián lần 66. Hai bộ phim ngắn khác là Culi không bao giờ khóc (Culi Never Cries) của Phạm Ngọc Lân và Vị (Taste) của Lê Bảo xuất hiện tại giải L’Atelier - LHP Cannes 2017…

Người vợ ba - cuốn phim của đạo diễn Nguyễn Phương Anh, trưởng thành từ Gặp gỡ mùa thu.

Nhưng, Yxineff đã chấm dứt sau 4 năm tổ chức vì nhiều lý do, chỉ còn lại duy nhất Gặp gỡ mùa thu.

​Trong 2 năm trở lại đây, môi trường làm phim trở nên sôi động hơn, tiếng nói của lứa làm phim trẻ trưởng thành từ Yxineff và Gặp gỡ mùa thu lớn mạnh hơn, một số LHP ngắn mới ra đời như: 48 Hours, FY Film Fest, phim ngắn cùng HTV, Dự án phim ngắn cùng CJ… với sự hỗ trợ, tư vấn từ đạo diễn, nhà làm phim uy tín như: Phan Đăng Di, Nguyễn Hoàng Điệp, Hồng Ánh, Leon Lê…. Tuy nhiên, vì chặng đường còn khá ngắn, những LHP này chưa có đóng góp đáng kể cho sân chơi độc lập. Không có nhiều gương mặt mới xuất hiện hay tạo tiếng vang như đã từng.

16:30 - cuốn phim trưởng thành từ Yxineff, phát triển thành dự án phim dài Thằng Ròm, dự kiến ra rạp trong năm 2019.

Đường đến với công chúng: xa vạn dặm

Tìm nguồn đầu tư cho dự án độc lập tại Việt Nam đã khó. Tìm đường để phim đến với công chúng càng khó hơn gấp nhiều lần. Vì không có những sân chơi, các nhà làm phim độc lập phải tự tìm cách đưa “con” của mình đến công chúng. Ngay những phim gây tiếng vang của những đạo diễn tên tuổi, từng giành nhiều giải thưởng uy tín tại thị trường quốc tế như: Chơi vơi (Bùi Thạc Chuyên), Bi, đừng sợ (Phan Đăng Di), Đập cánh giữa không trung (Nguyễn Hoàng Điệp), Đảo của dân ngụ cư (Hồng Ánh)… cũng không có đất dụng võ. Có phim không được chiếu hoặc chiếu ở dạng Quỹ văn hóa hỗ trợ, các nhà phát hành lớn có chiếu cũng chỉ xem đó là hình thức hỗ trợ chứ không xem đó là một thành tố của thị trường.

Đập cánh giữa không trung - cuốn phim ra rạp nhờ chương trình CGV Art House

Làm sao Jordan Peele - một nhà làm phim mới toanh tại Hollywood có thể được mời "cầm trịch" Us, để rồi sau đó là một cơn chấn động về phim kinh dị, không chỉ về doanh thu mà còn về tư tưởng- nếu không có những LHP như Sundace, SXSW? Trong khi đó, tại Việt Nam, phim của những cái tên như: Phan Đăng Di, Nguyễn Hoàng Điệp, Hồng Ánh, Lê Bình Giang, Phạm Thiên Ân… được các LHP quốc tế khen nức nở nhưng sau bao nhiêu năm đây vẫn chỉ là cái tên của "phân khúc độc lập", khán giả trong nước muốn xem cũng chẳng biết xem ở đâu.

Cha, con và... của đạo diễn Phan Đăng Di.

Cha, con và… của Phan Đăng Di đành gác lại ý định chiếu rạp Việt vì chi phí phát hành quá lớn. Kfc của Lê Bình Giang ra rạp bằng… quyết tâm của chính đạo diễn trong một vài suất chiếu nhỏ mà chính Giang đứng ra thuê rạp, rồi bán vé để lấy tiền đắp vào chi phí thuê. Điều này bắt nguồn từ chính thị trường phim Việt vẫn chưa có lượng khán giả xem phim độc lập đủ mạnh để lôi kéo nhà phát hành.

Chia sẻ về thực trạng phim độc lập mà đa phần là phim nghệ thuật kén khán giả, đạo diễn Phan Đăng Di cho rằng, đây là tình trạng chung tại các nước trên thế giới: “Việc phim có thể thu hồi vốn từ phòng vé chỉ đến từ một số quốc gia, đặc biệt là ở thị trường Pháp, nơi người dân đã hình thành thói quen xem phim đến từ nhiều quốc gia”. Tuy nhiên, khó không đồng nghĩa với bỏ qua.

Vai diễn đổi đời của đạo diễn Nguyễn Đức Minh ra rạp nhờ sự chung tay của nhà phát hành Galaxy.

Năm 2015, sự ra đời của CGV Art House từng thắp lên hy vọng rất lớn cho người làm phim độc lập, bởi có sự hỗ trợ từ đầu ra, cũng như tạo dựng dần dần một lớp khán giả mới xem phim độc lập. Tuy nhiên, chỉ sau 2 năm, CGV Art House "phá sản", và lý do được cho là  vì không có đủ phim để chiếu, và vì quá ít khán giả, thu không đủ bù chi.

Trong 2 năm trở lại đây, hai nhà phát hành BHD và Galaxy bắt đầu dành sự quan tâm đến phim độc lập, xem những tác phẩm này như thành tố thị trường thay vì chiếu ở dạng hỗ trợ. Nhắm mắt thấy mùa hè (Cao Thúy Nhi), Vai diễn đổi đời (Nguyễn Đức Minh), Đảo của dân ngụ cư (Hồng Ánh), dự án hoạt hình lịch sử Tử chiến thành Đa Bang 2: Sắt (nhóm Việt sử kiêu hùng) sẽ chẳng thể đến với khán giả đại chúng nếu không có họ.

Một số phim độc lập được chiếu tại những câu lạc bộ điện ảnh như: TDP - trung tâm hỗ trợ và phát triển tài năng điện ảnh, sân khấu Hồng Hạc (do đạo diễn Việt Linh cầm trịch), Xinê House (đạo diễn Phan Gia Nhật Linh khởi xướng) hay Ơ kìa Hà Nội (đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp gầy dựng).

Đảo của dân ngụ cư - một cuốn phim độc lập đến với khán giả nhờ sự chung sức của nhà phát hành BHD.

Để giải bài toán phát hành, nhà làm phim không chỉ trông chờ vào sự chủ động của nhà phát hành, bởi lẽ, bài toán kinh doanh là điều nhà phát hành không thể bỏ qua. Chính lúc này, nhà làm phim, nhà phát hành cần rất nhiều động thái hỗ trợ thiết thực của Cục Điện ảnh và chính sách của chính phủ.

“Mỗi thành phố ở Pháp sẽ duy trì những cụm rạp cho chính phủ trợ giá hoặc do chính cộng đồng yêu điện ảnh ở đây trả tiền thuê rạp, tự thuê phim về chiếu” - đạo diễn Phan Đăng Di so sánh. Tại Trung Quốc, để chiếu những bộ phim độc lập, ngoài việc có những LHP chuyên biệt, chính phủ cũng hết lòng hỗ trợ giá vé cho một số cụm rạp, ưu đãi về thuế nhằm kéo người dân đến rạp. Có như vậy mới hy vọng làm đa dạng thể loại phim, cũng như thúc đẩy nền điện ảnh phát triển lành mạnh, cân đối.

Lê Phan