Đồng bằng sông Cửu Long trước "ba vòng xoáy"

Đây là lần thứ 2 báo cáo thực hiện đầy đủ và duy nhất về một vùng kinh tế trên cả nước với chủ đề "Chuyển đổi mô hình phát triển và quy hoạch tích hợp" tập trung nghiên cứu mô hình chuyển đổi nông nghiệp, đánh giá tác động của Quy hoạch tích hợp Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) giai đoạn 2021- 2030, tầm nhìn 2050.

Báo cáo Kinh tế thường niên ĐBSCL chỉ rõ, điểm sáng lớn nhất của kinh tế vùng trong năm 2 năm 2020-2021 là lĩnh vực nông nghiệp. Bất chấp dịch bệnh trong năm 2021, khu vực nông nghiệp vùng ĐBSCL vẫn tăng trưởng mạnh 3,4%, cao hơn so với mặt bằng chung của cả nước. Xuất khẩu nông thủy sản vùng ĐBSCL đóng vai trò then chốt trong việc duy trì thặng dư thương mại cho Việt Nam.

Bộ trưởng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Lê Minh Hoan (bên trái) cùng các đại biểu quốc tế tại lễ công bố

Tuy nhiên, báo cáo cũng nêu rõ, một mình ngành nông nghiệp không đủ sức vực dậy nền kinh tế ĐBSCL vì khu vực công nghiệp và dịch vụ cùng nhau chiếm tới hơn 70% GRDP của vùng đều tăng trưởng âm, ước tính lần lượt là  -0,8% và -1,8%.

Một vấn đề đáng quan tâm là năng lực cạnh tranh nông nghiệp của ĐBSCL không chỉ đến từ điều kiện tự nhiên thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp, những biện pháp cải tiến kỹ thuật giúp tăng năng suất mà đến từ quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Điều đặc biệt thú vị ở ĐBSCL là khác với mô thức chuyển đổi cơ cấu phổ biến, trong giai đoạn 2015 - 2020, tốc độ tăng năng suất lao động nông nghiệp trung bình ở miền Tây rất cao, lên tới 9,03%/năm, gấp hơn 2 lần so với khu vực công nghiệp 4,39% và dịch vụ 3,82%. Điều này cho thấy vùng đất này vẫn còn nhiều tiềm năng chuyển đổi cơ cấu và tăng năng suất.

Báo cáo cũng chỉ ra ĐBSCL đang đứng trước thử thách của ba vòng xoáy: "Vòng xoáy ngân sách" phản ảnh tình trạng thiếu đầu tư trầm trọng ở ĐBSCL. "Vòng xoáy lao động" xuất phát từ tình trạng thiếu cơ hội việc làm nên lao động trẻ di cư từ ĐBSCL đến các khu vực đô thị và công nghiệp ở Đông Nam bộ. "Vòng xoáy cơ cấu kinh tế" là căn nguyên của hai vòng xoáy trên. Trong Báo cáo nêu rõ, cần phá vỡ một số mắc xích của các vòng xoáy về kinh tế, xã hội, môi trường thì ĐBSCL mới có thể chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế và nâng cao thu nhập cho người dân một cách bền vững.

Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh - Giám đốc Trường Chính sách công và quản lý Fulbright giới thiệu tóm tắt Báo cáo kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long 2022

Theo ông Nguyễn Phương Lam - Giám đốc VCCI Cần Thơ, ĐBSCL phải đối diện 11 thách thức lớn nằm ở ba phương diện kinh tế, xã hội và môi trường. Trong đó, về kinh tế, thách thức đầu tiên là ĐBSCL được giao sứ mệnh đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, nhưng lại không giúp Việt Nam trở nên thịnh vượng. Thứ hai, nông nghiệp vùng ĐBSCL chậm hiện đại hóa, nền nông nghiệp vẫn dựa chủ yếu vào kinh tế nông hộ với diện tích đất canh tác nhỏ và manh mún, là rào cản quan trọng cho việc chuyển trọng tâm từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp.

Giám đốc VCCI Cần Thơ cho rằng, tỷ trọng vốn đầu tư của ĐBSCL thấp hơn nhiều so với tỷ trọng đóng góp về GDP hay dân số, thu và chi ngân sách nhà nước trên đầu người của ĐBSCL cũng thấp hơn so với mức bình quân cả nước. Hệ quả là ĐBSCL mặc dù giàu có về tài nguyên, phong phú về tiềm năng nhưng tiếp tục tụt hậu về mặt kinh tế.

"Vòng xoáy về ngân sách nếu được đầu tư tốt hơn ĐBSCL sẽ cải thiện được về hạ tầng, khi có hạ tầng tốt sẽ thu hút đầu tư, người dân không phải di cư và thu nhập tăng lên. Vòng xoáy về lao động tại ĐBSCL là vùng có trình độ thấp, khi có việc làm lao động sẽ được đào tạo và thu nhập cao hơn. Cũng như cơ cấu kinh tế, cấu trúc kinh tế của ĐBSCL bị vòng lặp trong vấn đề sản xuất, nông nghiệp, thương mại dịch vụ. Trong nông nghiệp với quan điểm, tư duy về an ninh lương thực nếu không tháo gỡ sẽ không thay đổi cơ cấu sản xuất sẽ khó thu được giá trị cao hơn", ông Nguyễn Phương Lam cho biết.

Tại buổi công bố, Chủ tịch VCCI Phạm Tấn Công nói rằng, báo cáo năm nay đã chỉ ra lần đầu tiên trong 2 thập kỷ qua ĐBSCL có mức tăng trưởng kinh tế thấp hơn bình quân cả nước, với mức tăng trưởng (GRDP) vùng giảm sâu, âm -0,43% năm 2021, thấp nhất trong lịch sử phát triển của ĐBSCL. Ngoài ra, giai đoạn 2016- 2020 không có thay đổi đáng kể trong cơ cấu kinh tế của vùng, công nghiệp và thương mại dịch vụ chưa đủ sức để trở thành trụ cột của nền kinh tế, đóng góp của ngành công nghiệp chế biến ngày một suy giảm.

Bên cạnh đó, môi trường kinh doanh, chất lượng điều hành vốn là thế mạnh của vùng trong nhiều năm qua, nhưng nay đã suy giảm so với các vùng kinh tế khác và các nguồn vốn huy động từ tín dụng, thu hút FDI vẫn còn thấp so với tiềm năng.

Giai đoạn 2021 - 2022, miền Tây xuất khẩu 6,2 triệu tấn gạo

Chủ tịch VCCI cũng chỉ ra những điểm sáng về kinh tế của vùng khi năm 2020 xuất siêu vùng ĐBSCL 9,4 tỷ USD, năm 2021 xuất siêu hơn 8 tỷ USD. Nông nghiệp đã khẳng định được năng lực cạnh tranh, giai đoạn 2021 - 2022 xuất 6,2 triệu tấn gạo, đứng thứ hai trên thế giới; thủy sản tăng 5,56%, đạt giá trị 8,8 tỷ USD. Đồng thời, năm 2021 miền Tây Nam bộ là một trong 2 vùng duy nhất có sự gia tăng vốn đăng ký FDI, tập trung vào ngành năng lượng, khẳng định lợi thế và cơ hội lớn cho các nhà đầu tư.

Ông Phạm Tấn Công cho rằng, qua Báo cáo Kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2022, VCCI muốn gửi đến thông điệp: ĐBSCL đang đứng trước cơ hội lớn để thay đổi, hãy nắm bắt cơ hội, hợp tác để phát triển nhanh nhưng phải bền vững.

"Cả thế giới đang được khuyến nghị chuyển đổi số, nhưng với vùng ĐBSCL, chúng tôi khuyến nghị "chuyển đổi nông nghiệp" phải là một ưu tiên và quan tâm hàng đầu trong khu vực. Trong đó cần lưu ý đặc biệt đến chuyển đổi cơ cấu sản phẩm sang phân khúc giá trị cao, chuyển đổi phương thức tổ chức sản xuất, chuyển đổi cách thức chế biến, lưu thông, phân phối ra thị trường. Bên cạnh đó, cần đầu tư để gỡ nút thắt về hạ tầng giao thông và logistics đang cản trở sự phát triển của mọi ngành kinh tế trong vùng", ông Phạm Tấn Công nhấn mạnh.

Đông Phong