Đời khắc nghiệt mà tim thổn thức

Công chúng điện ảnh và văn chương ở Việt Nam không còn xa lạ với cái tên Bay qua tổ chim cúc cu. Từ cuốn tiểu thuyết One flew over the cuckoo’s nest, đạo diễn Milos Forman đưa lên màn ảnh rộng bộ phim cùng tên vào năm 1975. 

Câu chuyện nhiều hàm ý diễn ra ở một trại điều dưỡng tâm thần nằm tách biệt với thế giới bên ngoài. Dưới sự quản lý của y tá trưởng Ratched, nơi này không khác nhà tù với nhiều quy định hà khắc và những bệnh nhân (hay tù nhân) vật vờ, thụ động, răm rắp làm theo lệnh. Cho đến khi có sự xuất hiện của McMurphy - một kẻ phóng túng, nổi loạn vào bệnh viện, nhân vật này trở thành cái gai trong mắt y tá Ratched. 

Cảnh trong Bay qua tổ chim cúc cu

Ngược lại, những hành động của McMurphy đã khơi dậy nhận thức về giá trị cuộc sống, con người của các bệnh nhân. Họ bắt đầu nhận ra mình hoàn toàn khỏe mạnh, xứng đáng có cuộc sống bình thường và bắt đầu phản kháng, tự giải phóng. 

Với tác phẩm để đời này, đạo diễn vừa qua đời ở tuổi 86 được coi là “thiên tài kể chuyện bằng hình ảnh và khắc họa những số phận con người”. Đồng nghiệp của ông, đạo diễn Edgar Wright nói, đã xem One flew over the cuckoo’s nest đến 8 lần nhưng cảm xúc về bộ phim không hề vơi cạn.

Ở mùa Oscar năm đó, phim mang về 5 giải Oscar cho cả 5 hạng mục quan trọng nhất là Phim xuất sắc, Kịch bản chuyển thể, Đạo diễn, Nam và Nữ diễn viên xuất sắc.

Với đạo diễn Milos Forman, bộ phim tiếp theo của ông là Amadeus (1984) về thiên tài âm nhạc Mozart tiếp tục gặt hái 8 tượng vàng Oscar, trong đó lại có 5 hạng mục đúng như Bay qua tổ chim cúc cu đã đạt được. 

Được vinh danh ở Mỹ, nhưng Milos Forman sinh ra tại Séc (Tiệp Khắc cũ) và có những bộ phim đầu tiên trong sự nghiệp ở đây. Trong nghề, ông là đạo diễn vĩ đại, còn trong đời sống, người đàn ông này phải trải qua những năm tháng tuổi trẻ đau thương.

Cha mẹ ông chết trong trại tập trung Đức Quốc xã thời Thế chiến 2. Đến năm 1968, Milos Forman chuyển đến Mỹ sinh sống, làm việc sau khi Nga đưa quân vào Tiệp Khắc. Bộ phim đầu tiên của ông tại Mỹ - Taking Off (1971) không thành công về doanh thu, nhưng sau đó One flew over the cuckoo’s nest giúp xác lập vị thế của ông tại Hollywood. 

Chỉ 10 ngày trước khi đạo diễn của Bay qua tổ chim cúc cu qua đời, công chúng không khỏi tiếc thương cho sự ra đi ở tuổi 82 của đạo diễn Takahata Isao - tác giả của những tuyệt tác hoạt hình như Grave of Fireflies (Mộ đom đóm, 1988) hay The Tale of the Princess Kaguya (Chuyện nàng công chúa Kaguya, 2013). 

Mộ đom đóm

Không chỉ là nhà làm phim tài năng với trái tim chan chứa yêu thương, đạo diễn người Nhật này còn là người tạo lập và phát triển xưởng phim hoạt hình lừng danh Ghibli cùng người bạn thân - đạo diễn Miyazaki Hayao. 

Nhắc đến hai cái tên này cũng như Ghibli, bất cứ ai yêu điện ảnh nói chung và phim hoạt hình nói riêng đều ngả mũ kinh phục và thậm chí ngưỡng vọng những tác phẩm điện ảnh quá đỗi trong sáng, thuần khiết, tinh tế và đầy ắp cảm xúc tới nay đã thành biểu tượng. 

Giống như Milos Forman, nhà làm phim người Nhật cũng trải qua những năm tháng truân chuyên, khắc nghiệt. Takahata là con út trong một gia đình có bảy anh chị em. Cũng chịu tác động lớn của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai; nhưng may mắn hơn đạo diễn gốc Séc, khi Takahata được 9 tuổi, ông và gia đình sống sót sau một cuộc không kích của Hoa Kỳ. 

Bắt đầu theo đuổi công việc làm phim từ năm 1960, nhưng tới 25 năm sau, Takahata và Miyazaki mới có thể lập lên hãng phim hoạt hình cho riêng mình, đó là Ghibli. Đến nay những bộ phim như Mộ đom đóm, Vùng đất linh hồn, Sen và Chihiro ở thế giới thần bí… vẫn là niềm tự hào to lớn nhất của điện ảnh Nhật Bản khi hướng ra thế giới.

Bùi Dũng