Độc đáo phiên chợ rằm người Nguồn

Từ xa xưa, người dân Minh Hóa đã dặn lòng với nhau rằng: “Thà ốm mà nằm, ai mà bỏ chợ rằm tháng ba...”. Ai đã từng đến dự lễ hội rằm tháng ba ở Minh Hóa, dẫu chỉ một lần thôi cũng sẽ không bao giờ quên được những ấn tượng đặc biệt của nó.

Đó là vẻ huyền ảo của ánh trăng rằm miền sơn cước quyện trong tiếng hát đúm (một điệu hát giao duyên của người Nguồn) bày tỏ tình yêu lứa đôi...Trong buổi sớm tinh sương của ngày rằm, các đoàn đại diện cho các làng, xã cùng nhau đến vùng thác Bụt ở Dốc Cáng, xã Yên Hóa.

Tại đây họ dâng hương cúng Bụt (như ông Bụt trong truyện cổ tích). Chính từ nơi đây đã xuất hiện lễ hội rằm tháng ba Minh Hóa. Người già còn kể lại: Ngày xưa có ba anh em nhà nọ lên lèn Ông Ngoi tìm mật ong. Họ đi lạc vào một hang động, trong đó có cơ man nào là tượng Bụt bằng đá...

Ba anh em họ mỗi người vác một tượng về. Đến thác Bụt họ xuống suối tắm. Nhưng khi vác tượng lên lại để trở về nhà thì không tài nào vác được nữa. Mãi sau họ mới vác được một tượng về đến Hói Chàm và đặt ở đó. Từ đó đến nay dòng thác mà ba anh em nhà kia tắm và để tượng Bụt lại, được gọi là thác Bụt.

Một gốc chợ rằm ở Quy Đạt

Vậy là mỗi năm, cứ đến lễ hội rằm tháng ba mọi người lại đến đây cúng Bụt cầu tự, cầu tài, cầu lộc chuẩn bị cho một lễ hội rằm mới. Người già ở Minh Hóa cho biết ngày xưa, lễ hội rằm tháng ba của đồng bào người Nguồn ở Cơ Sa, Kim Linh gồm ăn tết rằm tháng ba, hội chợ rằm tháng ba vào ngày sáu (tức là ngày 16-3 âm lịch).

Ngày rằm đó, tất cả mọi nhà của người Nguồn đều làm cỗ bàn, xôi thịt cúng ông bà tổ tiên. Dân làng ở tổng Cơ Sa đem xôi oản lên chùa cúng Bụt cầu tự, cầu tài, cầu lộc cho mọi nhà yên vui, thịnh vượng. Còn dân làng ở tổng Kim Linh thì làm lễ cầu đảo, cầu cho mưa thuận gió hòa, xóm làng bình yên.

Người từ bốn phương trong tỉnh, ngoài tỉnh và trong vùng Cơ Sa, kinh Linh đổ về dự chợ rằm với đủ các loại hàng hóa lâm thổ sản.

Ốc suối và bồi bắp là hai sản vật không thể thiếu ở phiên chợ rằm

Đặc biệt là những thức ăn truyền thống đặc trưng của người dân Minh Hóa như ốc suối luộc, bồi ngô chấm mật ong rừng, khoai môn... cũng được bày bán. Chị Đinh Thu Hương, ở xã Yên Hóa cách xa thị trấn Quy Đạt 30 km đến tham gia chợ rằm tháng ba năm nay tâm sự: "Đến với chợ rằm ai cũng mang sản vật địa phương ra phục vụ bà con và du khách vui hội. Ai có cái chi bán cái đó, ai có hoa thì bán hoa, có rau thì bán rau, có bánh thì bán bánh, có ốc thì bán ốc. Rằm ở đây chủ yếu là bồi và  ốc sào với ớt và xả còn lại nước nôi phục vụ người đi chơi rằm".

Người dân bày bán sản vật địa phương

Đêm trước khi diễn ra phiên chợ, thanh niên, trai gái từ khắp nơi đổ về chật kím thị trấn Quy Đạt, họ giao lưu gặp gỡ, hẹn hò cho mùa tìm duyên mới trong phiên chợ duy nhất trong năm. Họ mặc những bộ áo quần đẹp vui chơi suốt đêm, họ thưởng thức những món ăn đặc sản của địa phương, cùng nhau giao lưu các làn điệu cổ như: hát đúm, hò thuốc… dưới ánh trăng rằm.

Nhiều đôi trai tài gái sắc đã nên duyên vợ chồng từ phiên chợ rằm này. Chính vì vậy, nhiều người còn gọi chợ rằm tháng ba ở Quy Đạt là chợ tình. Ông Đinh Xuân Đình, Chủ tịch Hội di sản huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình cho biết: Chợ rằm tháng 3 ngày xưa thực chất là chợ giao lưu vật phẩm, giao lưu trai gái bằng các làn điệu cổ chủ yếu là điệu họ thuốc.

Có những cặp trai gái từ các xã  về gặp nhau rồi chợ rằm xong rồi mà sau đó chưa về nhà. Chợ rằm này là nơi tìm hiểu để mà thành lứa, thành đôi nên  người ta cũng thường gọi là chợ tình Quy Đạt.

Mật ong rừng được bày bán trong phiên chợ rằm tháng 3

Bây giờ vào hội rằm tháng ba, không chỉ có người dân ở Dân Hóa, Hóa Sơn, Hóa Phúc của Minh Hóa, mà người từ Đồng Hới, Tuyên Hóa, Quảng Trạch hay du khách cũng tìm lên góp vui với hội rằm, mua bán hàng hóa thổ sản. Từ khu chợ bò cho đến chợ chim... nơi nào cũng đông kín người.

Mấy năm gần đây, huyện Minh Hóa còn tổ chức cả hội thi thể dục thể thao dân tộc như bắn nỏ, ném xoay, đi cà kheo... cho lễ hội thêm phần tấp nập. Trải qua thời gian dài, chợ rằm tháng ba ở Minh Hóa dẫu có sự thay đổi so với ngày xưa, nhưng nét đẹp của phong tục và ý nghĩa của lễ hội thì vẫn còn nguyên vẹn.

Đến hội rằm, không đơn thuần là trao đổi hàng hóa, mà để người dân và du khách tìm lại cội nguồn, tìm về những nét đẹp văn hóa truyền thống được người dân gìn giữ từ bao đời nay.

Thuận Hóa - Lê Phan